Iðunn : nýr flokkur - 01.03.1927, Side 75

idunn
Georg Brandes.
69
nytsemdarkenningum, gerst formælandi almennrar vel-
líðunar og samtaka og samvinnu fjöldans. Nú var þeim
kenningum vikið til hliðar. I stað þess benti hann á per-
sónuleikann og þroska einstaklingsins; þar var hnossið,
er keppa skyldi að. Koma þarna greinilega fram áhrif
frá þýzka heimspekingnum Friedrich Nietzsche, enda
varð Brandes til þess fyrstur manna að kynna hann hér
á Norðurlöndum. Stuart Mill og nytsemikenning hans:
sem mest hamingja fyrir sem flesta, varð að þoka úr
sessi og boðberi ofurmenskunnar — Nietzsche — var
bekkjaður í öndvegi. Brandes hafði eitt sinn sagt: Það,
sem stefna ber að, er að bæta úr bölinu og eymdinni
svo vér til eftirkomenda vorra getum skilað lífinu feg-
nrra, frjálsara og ríkara en vér tókum við því í æsku
vorri. Nú kvað hann við nokkuð annan tón: Mikli mað-
urinn, snillingurinn, sem gæddur er ríkum gáfum og
óvenjulegum — hann er það bjarg, sem öll menning
byggisí á. Með honum felast svo mikil verðmæti, að öllu
öðru verður að fórna til þess að hann geti náð fullum
þroska og notið sín.
Þannig tók Brandes æskuhugsjónir sínar upp til end-
urskoðunar. Stefnubreytingin virtist gagnger. En Brandes
var aldrei hálfvolgur og setti ekki slíkt fyrir sig. Grund-
vallarkröfu þeirri, er hann sór trúnað í æsku — kröf-
unni um rétt til frjálsrar rannsóknar — fylgdi hann hér
út í yztu æsar: I nafni hinnar frjálsu rannsóknar krafðist
hann réttarins til að skifta um skoðanir.
Brandes hélt æ síðan fast við þær niðurstöður, er hið
uýja verðmat leiddi hann til. Til æfiloka var hann höfð-
'ngi og höfðingjasinni. En það var ekki höfðingsskapur
fullrar pyngju eða hárra valda, er hann viðurkendi,
heldur vitsins og verðleikanna. Og aldrei getur víðsýnna
°9 mannúðlyndara höfðingja en hann var. Ávalt reis