Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.06.1925, Page 95

UM ORÐAKVER FINNS JÓNSSONAR
93
skeytt saman af hann og sögninni
að verða, nær ekki neinni átt.
“hjegeitill (kvarts, steintegund)
í fornbókum ritað svo (hegeit-)
sbr. no. heggeitel, “hjertel i sten;
hvað hje- merkir, eróvíst; síðari lið-
ur er víst geitill sbr. o. harðgeitill.”
Viðskeytisorðið er áreiðanlega eit-
ill, en ekki geitill. íslenzku er trú-
andi til þess, því orðið eitill er al-
gengt. Harðgeitill er ekki að
marka; það virðist vera getgátu-
orð eftir Fritzner fyrir harðkætill,
og geitill er líklega ekki til nema í
draumórum norskra málfræðinga,
því í Geitlaberg í jarðatali Eysteins
biskups, er geitla líklega af flt. kvk,-
orðsins geitla = hvönn, eða heitið
má vel vera misskrifað fyrir Seitla-
berg, sem gefur líka góða niein-
ingu. Fyrri hluta orðsins lijeg- er
vafalaust samstofna enska lýsingar-
orðinu huge, mikill, þýzka orðinu
hehr, veglegur, hátignarlegur, hei-
lagur, danska stofninum her-lig,
dýrðlegur, og komið af íslenzka
orðinu hákr, er geymst hefir í viður-
nefni Þorkels háks og í hökunótt
(höggunótt), og merkir mjög hið
sama og liið þýzka orð: sem dramb-
ar með ofboðstign og mikilleik. Hég-
eitill merkir þá mikill eitill, ofboðs-
eitill, og hin orðin, sem óviss upp-
runi er talinn, eru alveg eins sam-
sett. Hégómi og liégilja merkja
eiginlega dýrðlegur, hátignarlegur
ómur, helgur söngur, galdur, heil-
agt gal, nú markleysa; kemur það
vel heim, að kirkjan hafi svo um-
snúið hinum háku orðum heiðninn-
ar.
Það sýnist alstaðar vera regla
kverhöf. að hafa af tveimur orð-
myndum hina lakari, amböguna
heldur en hina réttu mynd, t. d.
kónguló heldur en könguló, og
heiðló vill hann fá breytt í heiló.
Það er ekki ólíklegt að takast
mætti með slíkum aðferðum að
gera íslenzk orð að samskonar
strýplingum og norsk orð eru, svo
að íslenzkt bókmál yrði innan
skamms áþekt norsku bygðamáli.
Það mundi vinsælt af norrænu-
fræðingunum, sem sjálfsagt er þó
heldur þraut að gjánni milli kenn-
ingar þeirra um íslenzku og veru-
leikans. Fleygarnir í Wimmers
málfræði, sköruðu ótal ambög-
um inn í bókmál vort, og fyltu
gjána að góðum mun, ásamt fylgi-
fiski hennar, blaðamannastafsetn-
ingunni, er virðist bygð á þeirri
meginreglu að stafsetja svo, að
mann sízt megi gruna, hvenær hið
sama orð er skrifað, og kverhöf.
ber og í gjána og þvær hendur sín-
ar með að það sé ekki nenia eftir
öðru eða þessu líku. Aftur eru ís-
lendingar, eins og Eggert Ólafsson,
sem halda vilja bókmáli sínu órugl-
uöu, stílaðir “púristar” erlendis,
og þeim enginn sómi sýndur. Von-
andi er að liáskóli landsins slái á
þessa málspellsöldu og snúi á þá
stefnu, sem haldið var, meðan
þeirra Halld. Friðrikssonar og Jóns
Þorkelssonar naut við. Háskólinn
mun sanna það, að vinsældir hans
og orðstír með íslendingum fer eft-
ir því, hversu sköruglega lionum
tekst að vinna verk þessarar köll-
unar sinnar. Að því er snertir hin
áminstu gullfögru orð, þá væri
skömm að halda þeim ekki óbög-
uðum. Það styður að viðhaldi þeirra
að skýra uppruna þeirra, og vil eg
gera það, fyrst kverhöf. liefir ekki
þótt þau “þess verð að slíkt væri
sýnt um”. Heiðló, flt. heiðlær, er