Nýtt Helgafell - 01.10.1956, Blaðsíða 40

BÓKMENNTIR
FÁEIN ORÐ UM VANDKVÆÐI ÍSLENZKRA GAGNRÝNENDA
Islenzkir gagnrýnendur liggja hver öðrum
mjög á hálsi fyrir léleg vinnubrögð, og ber
ósjaldan við, að þeir glati umræðuefninu
í ærumeiðingum sín á milli. Ættu þeir þó
manna bezt að vita, hve skilyrði þeirra eru
erfið: hér þekkjast allir, hér eru dagblöð
og jafnvel tímarit flokkseign, hér þarf að
hugsa um þjóðemi og tungu, — og hvernig
býr tungan að íslenzkum gagnrýnendum?
Hún er sagnamál og ljóða, en snauð af fagur-
fræðilegum og heimspekilegum orðum.
Ymsir helztu gagnrýnendur á íslenzku
hætta sér varla út fyrir ævisögur og mál-
sögu, enda er bezta gagnrýni okkar fólgin
í þeim greinum. Bókadómarar verða hins
vegar einatt að tefla í tvísýnu, en komast
oft af með að endursegja verk í nokkmm
orðum og bæta við athugasemdum „almenns
eðlis", sem egna skiljanlega til andsvara,
af því að þær koma ekki málinu við, en
hvað átti gagnrýnandinn að segja? Ég geri
mér í hugarlund, að fagurfræðilegur orða-
fjöldi íslenzkra bókadómara fom og nýr,
kæmist hæglega í pésa eins og landbúnaðar-
nýyrðasafn Halldórs Halldórssonar. All-
margir gagnrýnendur leggja stund á líkinga-
mál, en bæði vandasamt og tafsamt fyrir
önnum kafna blaðamenn að elta ólar við
slíkt og veldur oft slysum.
Ekki leyfist heldur íslenzkum gagnrýnend-
um að skrifa fyrir fáa útvalda, „útvaldir" eru
hér vafalaust jafnfáir og í öðrum löndum
miðað við fólksfjölda, þ. e. a. s. hérumbil
engir. Sums staðar í menningarlöndum er til
nokkurs konar gagnrýnenda-aðall, sem
skrifar helzt fyrir sína stétt. En íslenzkar
bókmenntir eru lýðræðislega auðskildar og
alþýðlegar eins og kunnugt er: það er aðal
þeirra og takmörkun í senn. Nú orðið skrifar
hér enginn myrkt að ósekju, eins og atóm-
skáldin þekkja af reynslu. Gagnrýnendur
lúta þessum lögum eins og aðrir. Samt verður
fslenzk gagnrýni alla tíð eins og tötrabarn,
ýmist bljúgt eða hortugt, þangað til íslenzkir
gagnrýnendur hafa komið sér upp drögum
að máli eins og aðrir.
Slík málsköpun verður að fara hægt sam-
kvæmt venjum íslenzkrar tungu og bók-
mennta. Líklega væri heillaráð að við gerð-
um okkur fyrst grein fyrir, um hvað á að tala.
Síðar geta mönnum dottið í hug „snilldar-
athugasemdir" á stundinni, ekki síður en
áður. En heimurinn er krökkur af spaklegum
kenningum og handhægum reglum um bók-
menntamat. Ef þær bregðast, er ráð að minn-
ast sér til hugarhægðar orða T. S. Eliots,
þegar einhver spurði hann, hvað þyrfti til
að skrifa gagnrýni: „To be very intelligent",
sagði hann, „vera mjög skynsamur". Og
það ætti að vera minnstur vandinn, eða