Helgafell - 01.07.1943, Page 74

330
HELGAFELL
komst ritið ekki út fyrir þann tíma, eins og
upphaflega var til ætjazt. Það hefði að vísu
verið skemmtilegra fyrir félagið, ef svo hefði
orðið, úr því að það réðist í þetta stórvirki, en
sjálft ritið beið engan hnekki við það, nema
síður sé.
Þó að það vœri meira af tilviljun en að stillt
hafi verið inn á það, stóð svo á, að ritið, bæði
bindin fullgerð, komu út á sjötugasta afmælis-
degi ritstjórans, dr. Guðmundar Finnbogason-
ar, hinn 4. júlí 1943.
í því sambandi verð ég að geta þess hér, að
með útgáfu þessa rits hefur dr. Guðm. Finnboga-
son leyst þrekvirki af hendi, með nokkuð öðr-
um hætti en önnur þau þrekvirki, er hann
hefur unnið, en sízt veigaminni þó. Hann hefur
borið hita og þunga starfsins, kjörið menn til
þess að skrifa um einstakar greinar, lagt fyrir
þá lífsreglur og auðvitað aðstoð, ef með hefur
þurft, skrifað sjálfur um margar greinar — fleiri
en hann hafði ætlað sér, þar sem aðrir brugðust.
Og dr. Guðmundur Finnbogason kastar ekki
höndunum að því, sem hann fæst við. Þess
ber Iðnsagan Ijóslega vitni.
Það má að vísu kalla aukaatriði, en er þó
ljóst dæmi um starfshæfni Guðmundar eða ár-
vekni hans í starfi sínu, að upphafleg áætlun um
ritið var, að það yrði alls 50 arkir í sömu stærð
og bók hans, íslendingar. Nú eru þarna eigi
færri en 16 höfundar, auk sjálfs hans, en þó
skeikar ekki meira en svo um stærðina, að það
munar aðeins örfáum blaðsíðum. Það er aðeins
efnis- og nafnaskrá, sem gerir ritið ofurlítið
lengra.
Ritið heitir „Iðnsaga íslands" og er auðvitað
réttnefni, enda var svo til þess stofnað. En við
lestur þess virðist manni það miklu frekar vera
Menningarsaga íslands, jafnvel í mínum augum
sem iðnaðarmanns. Fyrra bindið ber uppi rit-
gerð Guðmundar prófessors Hannessonar, „Húsa-
gerð á íslandi", enda tekur hún upp nærri %
hluta þess bindis. Það er um hana að segja, frá
mínu sjónarmiði séð — með stuðningi þess, að
hafa með eigin augum séð rústirnar á Stöng f
Þjórsárdal, sem við verðum að vernda betur, fara
með sem óskurnað egg — að eftir lestur henn-
ar þykist ég fyrst hafa skilið fornöldina og þá
að sama skapi aldirnar þar á eftir, fram til vorra
tíma, þegar mestar byltingar verða í húsagerð
hér á landi.
Frá því er Guðmundur Hannesson komst til
„vits og ára“, ef svo má segja, hefur hann
látið sér annt um híbýli fólks. Hann hefur
skrifað ýmislegt um þau, gert sínar athuganir
og komið með sínar tillögur. En þetta mun vera
rækilegasta ritgerð hans um þetta efni. Guð-
mundur er nú kominn fast að áttræðu, en ekki
er að sjá nein ellimörk á þessari ritsmíð hans,
eins og t. d. á bls. 231, þar sem hann ræðir um
timburhúsin. „Þau skoppuðu, eins og léttur bát-
ur á öllum tímans öldum, og brugðust í allra
húsa líki. Fyrst voru þau slétt og rétt timbur-
hús, síðan grá fyrir járnum og að lokum eins og
ljósgrá nýmóðins steinhús". Bregða yngri höf-
undar betur á leik, er þeir skrifa um svo „þurrt"
efni?
Aðrir kaflar Iðnsögunnar, en „Húsagerð" Guð-
mundar Hannessonar, eru þessir:
Sk'pasmíSar, Guðmundur Finnbogason. Hús-
gagnasmí&ar, Guðmundur Finnbogason. íláta-
smíSar, Guðm. Finnbogason. SkurSlist, Guðm.
Finnbogason og Ríkarður Jónsson. SöSlasmiSi,
Guðm. Finnbogason. Klyfjarei&skaptir, Þor-
steinn Konráðsson. SaltgerS, Guðm. Finnboga-
son. JárngerS, Þorkell Jóhannesson. Brennisteins-
nám, Jón E. Vestdal. Silfurberg, Helgi Her-
mann Eiríksson. Kalk'SnaSur í Mógilsá, Björn
Kristjánsson. BrauSgerS, Guðm. Finnbogas. Oí-
gerS, Guðbrandur Jónsson. Litun, Guðm. Finn-
bogason. Skinnaverkun, Gísli Þorkelsson. Ullar-
iSnaSur, Þorkell Jóhannesson. VefnaSur, prjón
og saumur, Inga Lárusdóttir. Dráttlist og hand-
ritaskraut, Guðm. Finnbogason. PrentUst, Hajl-
björn Halldórsson. Bókband, Guðm. Finnboga-
son. MálmsmiSi fyrr á timum, Matthías Þórðar-
son. Islenzkur iSjurekstur, Klemens Tryggvason
og Torfi Ásgeirsson.
Auk þess er til viðbótar: Skrá um iSju og
handiSnaS á íslandi í árslok 1942, Sveinbjörn
Jónsson. Efnisskrá, Finnur Sigmundsson. Nafna-
skrá, Lárus H. Blöndal.
Af upptalningu þessari sjá menn, hvað feng-
izt er við. f formálanum getur ritstjórinn þessa
í sambandi við það, sem hann varð að sleppa:
„Af því, sem til matar og drykkjar heyrir,
hefur þó aðeins brauð og öl verið tekið með, en
ekki ritað t. d. um slátrun, söltun og reyking
kjöts, ostagerð, skyrgerð, smjörgerð, fiskverkun
o. s. frv. Þá hefur he.ldur ekki verið unnt að fá
ritað um nokkrar iðnir, sem að vísu hafa tíðk-
azt hér alllengi, en eru með alþjóðlegu sniði, svo
sem skraddaraiðn, hattagerð, skósmíði, renni-
smíði, úrsmíði, ljósmyndagerð o. fl.“.
Það yrði of langt mál að fara að gera nánari
grein fyrir hverri einni af ofangreindum ritgerð-
um. Þær halda yfirleitt þeim menningarsögublæ,
sem er svo einkennandi fyrir ritið. Helzt finnst
mér tvær þeirra stinga ofurlítið í stúf, og eru þó