Helgafell - 02.12.1943, Síða 4

386
HELGAFELL
erlendum málum er að sönnu stundum
litlu hærra en á íslandi, eins og H. K. L.
hefur nýlega vikið að í blaðagrein, sem
vakið hefur talsverða athygli. Ég hef orð-
ið þess var, að þær upplýsingar hans, sem
að vísu munu réttar, það sem þær ná,
hafa leitt til nokkurs misskilnings. Þær
bækur, sem H. K. L. á við, munu yfir-
leitt vera bækur í fyrstu útgáfum. Verð
slíkra bóka er að jafnaði hátt, eins og fyrr
segir, meðan útgefandi er að þreifa fyr-
ir sér um sölugengi, enda er hinum fyrstu
útgáfum ætlað að standa undir áhættu,
svo sem setningarkostnaði og þeim liluta
ritlauna, sem höfundur fær greidd
þegar í stað. Þegar stofnkostnaður út-
gáfunnar hefur fengizt upp borinn á þenn-
an hátt, og ekki fyrr, er bókarinnar von
í ódýrri útgáfu og miklu, ef til vill geysi-
háu upplagi, ef hún hefur náð vinsældum
lesenda á annað borð. Af þeim útgáfum
taka útgefendur gróða sinn og höfundar
umsaminn ágóðahlut.
Af þessu má sjá, að íslenzkt bókaverð
verður ekki með neinum rökum borið
saman við erlent, nema þá þegarumfrum-
útgáfur á öðrum tungum er að ræða. En
er þeim sleppir, kemur sá meginmunur
til greina, að langfæstar íslenzkar bæk-
ur sjá dagsins Ijós, nema í einni útgáfu.
Af henni verða höfundar að fá iðgjöld
vinnu sinnar og listar, og útgefendur fyr-
ir áliættu, fyrirhöfn og prentsmiðjukostn-
aði. Þrátt fyrir óvenjulega og lofsverða
bókfýsi hinnar íslenzku þjóðar, hefur þvi
aðeins verið unnt að gefa út bækur á
íslandi, allt fram að heimsstyrjöldinni
síðari, að útgefendur og höfundar hafa
borið hér rýrari hlut frá borði en annars-
staðar á byggðu bóli. Um íslenzka höf-
unda er þetta kunnara en frá þurfi að
segja, og sé rakin saga útgáfustarfsem-
innar, verður sú raunin á, að útgefendur
hafa ekki orðið hökufeitir af bókagróða
hér á landi. Allflestum þeirra hafa frem-
ur gengið hugsjónir en hagsmunir til
slíkrar starfsemi, enda margir þeirra bar-
izt í bökkum alla ævi og sumir farið
gjaldþrota í gröfina frá veðsettum upplög-
um. Hnífur íslenzkra útgefenda hefur
aldrei komið í svo feitt, fyrr en máski
nú, á þrem liinuin síðustu árum, að nokk-
ur myndun höfuðstóls, livað þá varasjóða,
hafi komið til greina, svo sem þó er tal-
ið nauðsynlcgt heilbrigði hverrar atvinnu-
greinar í þjóðfélagi með einkarekstrar-
fyrirkomulagi. Sé viðurkennt, að bækur
hafi óvenjulega víðtæku menningarhlut-
verki að gegna, hljóta ráðstafanir, sem
hindra slíka þróun, að vera mcira en lítið
varhugaverðar. Þetta á þó því aðeins við,
að bókagróðinn sé ekki dreginn út úr út-
gáfustarfseminni og honum varið til ver-
aldlegri hluta.
Fortakslaust má fullyrða, að á slíku sé
cngin hætta um neitt af hinum eldri né
stærri bókaforlögum vorum, enda hefur
ekkert komið fram, sem bendi til þess.
Hins er ekki að dyljast, að allmargir ný-
iiðar hafa hin síðustu árin ráðist inn á
vettvang bókaútgáfunnar og látið greipar
sópa þar um drjúgar fúlgur, ánþessaðör-
uggt, sé, að sá hugur fylgi máli um trúnað
við bókaramennt, að þeir séu Iíklegir til
að hætta gróða sínum í útgáfur, er að fara
magrari ár en nú. En verðlagseftirlitið er
þess hins vegar naumast um komið að
gera upp á milli slikra útgefenda og ann-
arra, sem betra eiga skilið.
Að því var vikið í upphafi þessa máls,
að verðlagseftirlitið mundi þegar liafa
reynzt erfitt í framkvæmd. Hitt er þó
ískyggilegra, að hvort sem því tekst að
koma sér niður á starfsreglur í samræmi
við tilgang sinn eða ekki, hlýtur það að
draga úr bókaútgáfunni, án nokkurs grein-
armunar góðs eða ills, nema hvað ljóst
er, að afleiðingarnar hljóta fyrst og fremst
að bitna á íslenzkum rithöfundum. Að
vísu er ekki gerandi ráð fyrir, að útgef-
endur mundu þegar í stað lækka ritlaun,
er nú í fyrsta sinn hafa færzt í sóma-
samlegt horf, þótt þeir teldu nokkuð að
sér kreppt. En að því hlyti þó fljótlega
að reka, eins og ráða má af því, að
allir liðir útgáfukostnaðar, aðrir en rit-
Iaun, eru þegar fastákvarðaðir af kaup-
töxtum og vöruverðlagi. Má því nærri
geta, hvar lækkun á útgáfukostnaði yrði
fyrst að koma niður.
Hitt er augljóst mál, að verðlagseftir-
litið hlýtur þegar á þessu ári að hafa
þær afleiðingar, að ýmsar bækur, og þá
einkum eftir innlenda höfunda, sem að
öllu sjálfráðu hefðu komið út, verða alls
ekki teknar til útgáfu, meðan það varir.
Þeir, sem eitthvað þekkja til bókaútgáfu,
vita, að allir útgefendur, er líta svo á, að