Helgafell - 02.12.1943, Blaðsíða 71

BÓKMENNTIR
453
enda verður varla efazt um, aS flestar niSur-
stöSur hans í þessari grein séu réttar. Sá kafli
ritsins, sem fjallar um mannlýsingar í sögum
Jóns Thoroddsens er viSamestur og verSur án
efa flestum lesendum skemmtilegastur aflestr-
ar. Þar getum vér boriS saman vini vora Sig-
valda prest og Bjarna á Leiti, Gróu og Grím
meShjálpara, HallvarS og Finn, viS séra FriS-
rik Eggerz, Einar SigurSsson í Flatey og allt
hitt fólkiS, sem orSiS hefur Jóni Thoroddsen
aS yrkisefni. Vér sjáum, hvernig skáldiS blæs
lífi í persónur sínar, steypir þær úr efni sund-
urleitra manna, notar lífsreynslu sjálfs sín í
sögukjarnann og atburSi úr ættarsögu sinni til
aS leysa viSfangsefni skáldverksins. Steingrím-
ur sýnir fram á, aS sagan af IndriSa og Sig-
ríSi er dulbúin ástarsaga Jóns Thoroddsens og
Ólafar Thorlacíus. Hinni fyrrnefndu sögu lýkur
meS „happy end“, hinni síSarnefndu aS hætti
ísjendingasagna. Hafnarstúdentinn, sem skrifar
Pilt og stúlku í öngum sínum erlendis, þegar
hann er búinn aS missa stúlkuna sína, bjarg-
ar henni í sögunni úr faSmi hins danslca flag-
ara og leggur hana í arma IndriSa í Fagradal.
Og þegar sýslumaSurinn á Leirá skrifar sögu
8Ína á nýjan leik, er hann ekki heldur svo
harSbrjósta viS sjálfan sig, aS hann meini Þór-
arni og Sigrúnu í Manni og konu samvista aS
lokum, þótt vélráSir menn fái stíaS þeim sund-
ur um stund.
Steingrímur bendir réttilega á þaS, hvar skáld-
sögum Jóns Thoroddsens er ábótavant um bygg-
ingu og tækni, eins og var aS vonum um bók-
menntategund, er ekki átti sér lengri aldur og
þroska. Hann sýnir einnig fram á, aS höfuS-
persónurnar í sögum Jóns, elskendurnir, eru
leiSinlegastar og Iitlausastar allra þeirra, sem
koma viS sögu, vegna þess, hve gallalausar
þær eru og ,,góSar", en rekur orsakir þessa til
persónulegra harma skáldsins og hamingju-
drauma, sem ekki rættust. En aukapersónurn-
ar, sem Jón lætur valsa í sögum sínum, þótt
oft eigi þær þar lítiS erindi, eru gæddar safa-
miklu, fersku lífi. Þar hefur Jón Thoroddsen
skapaS sérkennilegar og ógleymanlegar persón-
ur úr íslenzku þjóSlífi, þar nær hann tungutaki
niSursetningsins og hins heimslega klerks,
landshornamannsins og kvenskörungsins, og fer
aldrei út af laginu.
Þótt rannsókn á fyrirmyndum mannlýsing-
anna í sögum Jóns Thoroddsens skipi mikiS
rúm í riti höfundarins er þó öSrum atriSum,
svo sem stíleinkennum, bóklegum áhrifum, er-
lendum og innlendum, gerS full skil. Sögur
Jóns Thoroddsens bera ósvikinn keim af forn-
ritum, bæSi aS stíl og tækni mannlýsinganna,
en ekki er þaS fyrir fyrnsku sakir, heldur verSur
þaS oft til aS auka á töfra frásagnarinnar, eSa
til aS skopiS og kímnin láti betur í eyrum. A3
öSru leyti sækir Jón mál sitt lifandi af vörum
þjóSarinnar, talshættir hennar og máltæki eru
honum svo tungutöm, aS honum verSur sjald-
an orSavant.
Um bókleg áhrif á skáldsögur Jóns Thor-
oddsens kemst Steingrímur aS þeirri niSurstöSu,
aS áhrifa frá norrænum rithöfundum gæti þar
nauSa lítiS, en brezku sagnaskáldin, Scott og
Dickens, hafi mótaS nokkuS síe/nu hans í
sagnagerS og meSferS. Hinna erlendu áhrifa
gætir þó meir í Manni og konu, en eru víSast
óbein. í bréfi frá Jóni til Gísla Brynjólfssonar,
sem Steingrímur vitnar í, hefur Jón Thoroddsen
IátiS nokkuS uppi um þaS, hvernig hann hugsi
sér íslenzka skáldsagnagerS. EfniS vill hann
sækja f íslenzkt þjóSlíf og semja úr „þjóSsögur
líkar Scott8.“ Og þótt Jón Thoroddsen hafi ekki
hlotiS sess meSal „þjóSskálda" vorra í IjóSa-
gerS, hefur hann orSiS fyrsta þjóSskáld vort
meSal skáldsagnahöfunda.
Enn minna ber á innlendum bókmenntaáhrif-
um í sögum hans, þegar frá eru talin fornrit-
in. Þó fer því fjarri, aS fslendingar fyrir og um
hans daga hafi ekki fengizt viS þá tegund bók-
mennta, sem telja má til skáldsagna. Steingrím-
ur hefur kannaS ekki lítinn haug íslenzkra skáld-
sagna frá síSari hluta 18. aldar fram á daga
Jóns Thoroddsens. Fæst af því hefur veriS
birt á prenti, en varSveitzt í handritum, og Jón
Thoroddsen hefur lítt eSa ekki þekkt þessar til-
raunir í íslenzkri skáldsagnagerS. Hann er því
ósvikinn brautrySjandi, sem numiS hefur ís-
lenzkum bókmenntum nýtt land og orSiS sfSari
'ithöfundum fyrirmynd allt til loka 19. aldar
>g jafnvel lengur, þótt eftirmennirnir hafi raun-
ar stælt hann þar sem sízt skyldi. Hann var
fyrsti maSurinn, sem skrifar raunsæja skáld-
sögu á íslandi, mannsaldri áSur en VerSandi-
mennirnir tóku aS boSa realisma í bókmennt-
um á íslandi.
f svo miklu riti sem þessu, þar sem allt
kapp er lagt á aS rekja þræSina í vef sögunn-
ar og komast fyrir vinnubrögS skáldsins, er
auSvitaS nokkur hætta á, aS lesandinn missi
sjónar á skáldsöguheildinni. Þótt erfitt sé aS
komast hjá þessu í riti, sem samiS er meS slík-
um hætti, þá hygg ég, aS höfundurinn hefSi
getaS bætt úr þessu meS því aS vinna úr ein-
um kafla bókarinnar nokkuS á aSra lund en