Helgafell - 02.12.1943, Blaðsíða 27

LÖGSKILNAÐUR EÐA HRAÐSKILNAÐUR ?
409
Bjarna Benediktssyni svo frá, að um þær mundir hafi Islendingar horfið frá
vanefndakenningunni aS mestu leyti. OrS hans hljóSa svo (Mbl. 29. okt. ’43) :
„Sannleikurinn er sá, aS þótt vanefndarreglurnar vitanlega haldi gildi sínu,
þá hafa íslendingar þó ákveSiS aS byggja sambandsslitarétt sinn ekki fyrst
og fremst á þeim, heldur á ákvæSum sambandslaganna sjálfra um gildis-
tíma sinn. Þessi ákvörSun var tekin þegar, þegar endanlegri afgreiSslu
málsins var frestaS fram yfir árslok 1943,“ — þaS er aS segja, þegar Banda-
ríkin gáfu ,,leyfi3.“ Ennþá einu sinni hafa þá hraSskilnaSarmenn komizt
á undanhald og orSiS aS fórna höfuSkenningu sinni, sem mörgum þeirra
virtist hjartfólgin, þótt ófögur væri.
Mjög hefur veriS deilt um þaS, hvort Bjarni hermi rétt frá kenningum þjóS-
réttarfræSinga um vanefndir samninga þjóSa á meSal. Ég mun ekki leggja
r.eitt til þess máls, — því aS meS tugt aS tala (— og gæti nú guS tungu
minnar og penna !) : ég fell ekki flatur til jarSar þótt ég heyri kenningar harS-
svíraSra lögfræSinga um stórpólitísk málefni. Eg hef kynnt mér til nokk-
urrar hlítar þaS, sem danskir lögfræSingar hafa ritaS um réttarkröfur Islend-
inga, allt frá því er J. E. Larsen gaf út ritgerS sína um stöSu Islands í rík-
inu og þangaS til Knud Berlin gaf út rit sín. Þeir dönsku lögfræSingar, sem
um þetta efni hafa fjallaS, voru ekki ýkja margir, og allir munu þeir hafa
veriS vandaSir menn í borgaralegu dagfari, vel skynsamir menn og góSir
lögfræSingar. En ég sé ekki betur, en aS allir hafi þeir veriS undir sömu
sökina seldir: þeir störSu svo fast á gamalt réttar- eSa óréttarástand, aS þaS
villti þeim sýn. Þeir komu aldrei fyllilega auga á, aS á íslandi bjó íslenzk
þjóS meS sjálfstæSa og sérstæSa menningu, — þjóS, sem Danir ekki kunnu
aS stjórna, af því aS þeir höfSu ekki hugmynd um veraldleg málefni hennar
né andlegt líf. — Þá hef ég og heyrt ávæning af, aS ýmsir amerískir lög-
fræSingar hafi skrifaS margt þaS, sem betur hefSi veriS óskrifaS, um þræla-
hald, áSur en borgarastyrjöldin var háS í Bandaríkjunum (1861—1865) og
svertingjar leystir úr ánauS. Þá var og margt ritaS á Frakklandi, er Bourbonar
voru seztir aftur aS ríkjum, en Napoleon sigraSur, um rétt hins gamla aSals
til hinna fornu jarSeigna sinna, o. s. frv. — Ótal dæmi sýna og sanna, aS
lögfræSingar dæma stundum sem blindir menn um lit, einkum ef þeir
eiga aS fjalla um stórviSburSi samtíSar sinnar. Þeir hljóta aS líta á málin
frá sérstökum sjónarmiSum, sem þeim ekki er sjálfrátt, hver eru — alveg
eins og sagnritarar og raunar allir menn aSrir. — Mér virSist annars, aS
Jón Blöndal hafi sýnt allrækilega fram á, aS Bjarni hefur fullyrt helzt til
mikiS og skrifaS óvarkárlega um skoSun þjóSréttarfræSinga á vanefndum sátt-
mála ríkja á milli. En hvaS sem því líSur, — þótt allir þjóSréttarfræSingar
væru á einu máli um, aS Danmörk hefSi vanefnt sambandslögin, þá sný ég
aldrei frá þeirri skoSun minni, aS Island ætti ekki aS haga pólitík sinni gagn-
vart Danmörku samkv. því, því aS þeir hinir sömu þjóSréttarfræSingar hlytu