Helgafell - 02.12.1943, Blaðsíða 45

SKÁLDIÐ Á LITLU-STRÖND
427
Stefánssonar til málleysingjanna,
þeirra lífsfélaga okkar, sem við tök-
um okkur alvald yfir og sviptum varn-
arrétti. Þar þótti honum sem enn
kenndi mannsins þrælahald.
Jón Stefánsson viðurkenndi það
læknisráð hlutsæisstefnunnar, að mein
þyrfti að finna, ef það ætti brott að
taka. Og mein var að finna, þegar að
var gætt. 1 fari manns og í mannfélagi
hafði Jón mesta andúð á því, sem
sagðist vera annað en það var, reynd-
ist mein, þótt það sýndi sig sem heil-
brigt. Hann vildi ekki ,,ljúga fyrir
altarinu“, og þá mátti ekki heldur
,,þegja við öllu röngu“.
Undir þessum áhrifum vaknaði með
Jóni Stefánssyni þráin til ritstarfa. Lét
hann fyrst á þessu brydda í sveitarblaði
og við hlið þeirra Jóns Jónssonar
frænda síns (síðar í Múla), Péturs á
Gautlöndum og fárra annarra fylgis-
manna nýmæla í sveitinni. Þótti Jón
Stefánsson berorðastur í gagnrýni sinni
á hefð og erfðavenjur í kennidómi og
sveitarháttum. Sætti það frjálslyndi
andmælum og nokkurri þykkju hinnar
eldri kynslóðar. En það hlaut innan
skamms skilning og fylgi yngri manna.
Jón Stefánsson mat að jafnaði mest
og skildi bezt sögulega meðferð mál-
efnis. Sú ástæða í sambandi við með-
fædda listhneigð hans réð því, að hann
valdi ádeilum sínum smásagnaform.
Fyrstu tilraunir um sagnagerð til birt-
ingar á prenti bar hann undir dóm
þeirra, sem hann treysti bezt um skiln-
ing á viðleitni sinni og heilindi við
sig. Næstur honum þeirra manna var
þá Pétur á Gautlöndum. Og á Gaut-
löndum urðu svo kynnin við Bene-
dikt á Auðnum, þegar kaupfélags-
stjórn sat þar að störfum.
Nú var að vaxa upp bókasafn það,
er síðar varð Sýslubókasafn. Voru þeir
Benedikt og Pétur öruggastir forgöngu-
menn og Jón hið næsta þeim um á-
hugann. Benedikt réð mestu um bóka-
val, en í sambandi við það fóru vax-
andi kynni þeirra Jóns og Benedikts.
Áttu þeir samræður og bréfaskipti um
bækur og önnur hugðarefni. Mun eng-
inn samtíðarmanna hafa haft með
kynning sinni jafn mikil áhrif á hug-
sjónir og ritstarfaþróun Jóns Stefáns-
sonar og Benedikt Jónsson.
Jón Stefánsson tók við hreppstjórn í
Mývatnssveit eftir Jón Sigurðsson á
Gautlöndum, um 1890. Hreppstjóra-
störfin rækti hann með fyllstu reglu-
semi, og var skýrslugerð öll prýðileg.
Að öðru leyti beitti Jón sér ekki
mikið að sveitarstjórnarstörfum. Undi
hann því vel, að aðrir gengi framar
um flutning þeirra málefna á sveitar-
fundum og manna meðal.
En á skemmtifundum í sveit sinni
og í héraði hin síðari ár átti hann fast
hlutverk. Brást varla, að hann flytti
þar erindi, ræðu eða sögu, frumsamið
eða þýtt. Flutti hann jafnan af blöð-
um, las skýrt og jafnhratt og breytti
lítt um róm, þótt efni skipti. Hreim-
ur var í röddinni og barst vel (,,Gjall-
andahreimur í hlíðunum dó“).
Jón hneigðist alla tíð til fylgdar með
yngri mönnum og þeir til fylgdar við
hann. Hann var á síðustu árum heið-
ursfélagi í ungmennafélagi sveitarinn-
ar og sótti félagsfundi.
Þar var hann áhorfandi og unnandi
kapprauna æskunnar, og jafnframt
hinn fróði þulur, sem beindi huga
unga fólksins að sögu og fortíð. —
Fríður, styrkur, starfandi hópur æsk-
unnar, komandi kynslóðar, leiddur af
viti og mannúð, — þar var fyrirheitna
landið.