Helgafell - 02.12.1943, Side 8

390
HELGAFELL
fylgir fram kröfunni um trúna á öfgarnar (paradoxet), „stökkiÖ út á sjötíu
þúsund faðma dýpið“. Kristindómurinn er ástríða, segir Sören Kierkegaard.
Með ástríðu og öfgum ver Jóhannes trú sína gagnvart þeim, sem eru hálf-
volgir, hikandi, undanlátssamir og efandi, þeim, sem ekki vilja og ekki þora
að fylgja honum í sælli sigrandi von páskanna. Hann talar fyrir þeim, sem
ekki hafa eyru að heyra, en er sjálfur hinn rétti vottur sannleikans í skilningi
Kierkegaards. Og þess vegna lætur Kaj Munk Jóhannes einnig njóta bæn-
heyrslu, þegar hann ber fram bæn sína við líkbörurnar, „villende Eet i Hjert-
ets Reenhed“, biðjandi í sannleika og fölskvalausri trú.
Kaj Munk hefur sjálfur reynt þetta og þvílíkt. Þegar hann var 17 ára skóla-
piltur, stóð hann í fyrsta skipti við líkbörur og skildi, hvað það þýddi. Hann
talaði sjálfur við húskveðjuna og sagði seinna: ,,Eg skammaðist mín fyrir
það við börurnar, að ég skyldi ekki vera nógu trúarsterkur til þess að ganga
að börunum, taka í hönd hins látna og segja: „Stattu upp!“ Trúarlífið hef-
ur alltaf verið aða] hans, honum hefur trú og líf verið eitt alla ævi.
í norrænum bókmenntum hefur varla verið til nokkurt leikritaskáld, frá
bví Ibsen leið, sem hefur verið þess jafn megnugt og Kaj Munk að klæða
miklar hugsanir mannlegu gervi og leika á eins marga strengi ástríðnanna.
Kaj Munk er hetjudýrkandi eins og Carlyle og Georg Brandes. En hann
er strangur við hetjur sínar, metur þær eftir afstöðu þeirra til hinna æðstu hug-
sjóna í siðgæði og trú. Og þeim farnast illa, ef þær sækjast eftir upphefð
sjálfra sín, án þess að hirða um kröfur siðgæðisins, eða meta meira það, sem
keisarans er, en það, sem Guðs er. Þá verður fall þeirra mikið. Sagt hefur
verið um Kaj Munk, að ef menn skilji leikrit hans rétt, séu þau öll útlegging
á sama biblíutextanum: ,,Að hvaða gagni væri það manninum, þótt hann
eignaðist allan heiminn, ef hann biði tjón á sál sinni ?“
Þetta kemur ljóslega fram í En ldealist. Heródes er voldugastur og stór-
brotnastur af öllum persónum Kaj Munks — hetja viljans að mætti og mann-
vonzku. Trylltar ástríður og slægvizka berjast í sál hans. 1 taumlausum ofsa
sínum er hann eins og persóna úr Shakespeare-leikriti. Kaj Munk hefur geri
að einkunnarorðum fyrir ,,En Idealist” þessi orð eftir Sören Kierkegaard:
„Hjertets Reenhed er at ville Eet“, en það er texti einnar af hinum upp-
byggilegu ræðum Kierkegaards. En Kierkegaard segir einnig, að menn
verði í sannleika að vilja það, sem gott er, verði að vilja gera allt og þola allt
fyrir það, sem gott er; ef menn vilji hið góða vegna launanna, af ótta,
af breyskleika eða sjálfræði, lendi menn í tvíhyggju og hrasi. Á þessa
v’og vegur Kaj Munk hetjur sínar, og þær eru hjá honum léttvægar fundnar.
Þær hnjóta og hrasa um þessar ströngu kröfur siðgæðisins. Heródes vill að
vísu aðeins eitt, en hann vill það í mannvonzku sinni, og þess vegna lendir
hann í tvíhyggju og verður sturlaður. Davíð í leikritinu De Udvalgte vill einn-
ig aðeins eitt — frið Guðs. En þegar hann, fyrir ill áhrif Akitofels, kemst úr