Helgafell - 02.12.1943, Qupperneq 20

402
HELGAFELL
samband Islands og Danmerkur á gagnkvæmum hagsmunum. Danir ábötuð-
ust að vísu lengi á einokunarverzlun sinni og síðar, — á nítjándu öld — á sel-
stöðuverzluninni og ýmsu öðru. En á fyrstu áratugum þessarar aldar misstu
þeir allan meginhluta hinnar íslenzku verzlunar úr sínum höndum. Og aðrar
stórbreytingar urðu þá á samskiptum Islendinga og Dana. Hið pólitíska sam-
band þeirra við Island var þá orðið þeim einskis virði og fastheldni þeirra við
það ekkert annað en hégómamál í raun og veru.
Danir tóku og nú að átta sig á þessum bersýnilega sannleika. Þá er að
stríðslokum dró 1918, komst og annað mál á dagskrá í Danmörku, sem mun
hafa átt sinn þátt í að glæða skilning þeirra á hinu íslenzka sambandsmáli.
Sambandslögin bera þess ljóst vitni, að Danir voru þá þegar algerlega horfnir
frá öllum draumórum um framtíðaryfirráð yfir íslandi, því að 18. gr. þeirra
heimilar hvorum samningsaðila sem er að slíta sambandinu með öllu. Is-
lendingar fengu að vísu ekki rétt til þess að segja konung sér af höndum, því
að konungur stendur fyrir utan, eða ofan, sambandslögin. En lítið vit virðist
í því og engum til gagns, að sami maður beri konungsnafn í báðum löndun-
um, eftir að allt annað samband þeirra á meðal er slitið.
II.
£g man, að mjög var rætt um það manna á meðal vorið 1940, að nú loks-
ins væri öllu pólitísku sambandi milli Islands og Danmerkur slitið og hefðu
þó þau tíðindi gerzt með hörmulegum hætti, — hernámi beggja landanna.
Að vísu var öllum Ijóst, að ennþá væri ekki gengið frá þeim formsatriðum,
er að sambandsslitum lytu. Hitt fannst mönnum með öllu óhugsandi, að sam-
bandið yrði endurnýjað eftir ófriðarlok, og bar einkum tvennt til þess. Það
hið fyrsta, að einmitt hið næsta ár, 1941, gátu Islendingar krafizt endurskoð-
unar á sambandslögunum og síðan gátu þeir rofið sambandið með öllu á
þriggja ára fresti samkvæmt þeim fyrirmælum, sem gerð eru um sambandsslit
í lögunum sjálfum. Til þess höfðu þeir ótvíræðan og ugglausan rétt og sömu-
leiðis ótvíræðan og ugglausan vilja. En þar að auki hafði Island nú borizt
fyrir óðri rás viðburðanna inn á hagsmunasvæði Englendinga. Málum vorum
er nú svo komið, að Englendingar telja því ríki eða þeim ríkjum, er ráða
vilja yfir norðurhluta Atlantshafs, lífsnauðsyn að ráða yfir landvörnum Is-
lands. Nefna þeir nú Island oft eyvirl^iÖ í norÖur-höfum eða Möltu NorSur-
Atlantshafs, og má öllum vera ljóst, í hverja átt þau nöfn benda. Er þess
og skemmst að minnast, að Stimson hermálaráðherra Bandaríkjanna taldi
Island hafa orðið Bandamönnum til mikilla hernaðarnytja, þá er hann átti
hér viðdvöl fyrir nokkru. Það má vera, að Engilsaxar láti okkur lausa að
ófriðarlokum, svo sem þeir hafa lofað. En það munu þeir þó því aðeins gera,
ef sigur þeirra yfir Þjóðverjum verður svo fullkominn, að þeir uggi ekki um
sig úr þeirri átt fyrst um sinn. Hvenær sem ófriðarbliku dregur á loft aftur,