Helgafell - 02.12.1943, Síða 26

408
HELGAFELL
sagt vegna þess, að hann tíill að lesendurnir sjái hið yzta formsatriði málsins
aðeins, — ,,hið skýra samþykki", — en að kjarni málsins sé þeim dulinn.
Og hversvegna vill hann svo vera láta ? Vegna þess að á þessu atriði, ,,hinu
skýra samþykki“, byggir hann rétt vorn til hraðskilnaðar. Þetta þunna skæni
hefur hann að grundvelli undir sínar herskáu kenningar! Og um vorið og
fram á sumar 1942 stóð mikið til. Ríki, sem með skýru samþykki hafði krop-
ið undir verndarvæng stórveldis, gat ekki þolað að vera að nafninu til, —
raunar að nafninu til aðeins — í sambandi við ríki, sem tíanefndi sambands-
skyldur sínar. Raunar stöfuðu ,,tíanefndirnar“ eingöngu af því, að sam-
bandsríkið hafði verið hernumið, réttur þess fótum troðinn og því misþyrmt
á margan hátt. Afleiðingin af þessu hafði þó orðið sú, að Islendingar
höfðu sjálfir getað tekið í sínar hendur utanríkismál og hið æðsta fram-
kvæmdarvald. Ennfremur var fullvíst, að Islendingar áttu samkvæmt sam-
bandslögunum og fyrirheitum Breta og Bandaríkjamanna fulla vissu um
algert sjálfstæði eftir nokkur misseri. En hvað tjáði allt þetta! Frelsisást og
þjóðarstolt nokkurra foringja — og svo njálgurinn, sem kvelur þá, — olli
því að þeir höfðu ekki stundlegan frið. Nú skyldi Island drepið úr dróma,
— og það voru þeir, sem einir höfðu kjark og karlmennsku til að gera það.
Svo sem kunnugt er litu Bandaríkjamenn ekki sömu augum á þetta mál
sem hraðskilnaðarmenn sumarið 1942. Þeir tilkynntu íslenzku stjórninni,
að þeim litist ráðlegast, að Islendingar aðhefðust ekki neitt í sjálfstæðismálinu
að sinni, heldur biðu betri tíma, friðartíma, og tækju þá „ákvörðun eftir
eigin óskum og þörfum.“ Enn má þess geta, sem ekki er lítilsvert, að svo
var að orði komizt í bréfi þessu, að Bandaríkin telji ,,sér nauðsynlegt að
halda vináttu undirokuðu þjóðanna á meginlandinu.“ Með öðrum orðum:
Bandaríkin telja, að með hraðskilnaðinum, sem nokkrir íslenzkir foringjar
höfðu þá á prjónunum, sé einu hinna undirokuðu ríkja, Danmörku, misboðið
svo, að Bandaríkin vilji ekki bera ábyrgð á slíku framferði. Um þetta mál
ritaði Bandaríkjastjórn íslenzku stjórninni og tvö bréf sumarið 1942 (dags.
31. júlí og 20. ágúst) og voru bæði mjög vingjarnleg og túlkuðu einlægan
vilja Bandaríkjanna til þess að halla ekki rétti Islands í neinu. Mun það
og mála sannast, að bæði Bretland og Bandaríkin munu unna oss árs og
friðar í öllum efnum, ef við kunnum sjálfir til að gæta. — Það mun hafa
verið hin hlálega kenning um vanefndir Kristjáns konungs og Danastjórnar,
sem spilaborgir hraðskilnaðarins átti að reisa á 1941 og 1942. Englendingar
og Bandaríkjamenn feyktu þeim um koll, bæði vegna þess að helzt til marg-
ar blikur voru þá á lofti yfir Evrópu, og sjálfsagt ekki síður vegna hins, að
þeim hefur hrosið hugur við, að vanefndakenningin væri borin fram af ör-
smárri þjóð, sem nauðug, viljug stóð í skjóli þeirra. Þetta er ekki of djarfleg
tilgáta, þegar þess er gætt, að haustið 1942 létu Bandaríkin til leiðast að
,,leyfa“ Islendingum að slíta sambandinu einhverntfma á árinu 1944. Segist