Helgafell - 02.12.1943, Síða 63

BÓKMENNTIR
445
bindis eru talsvert ólík hinum fyrri,
og veldur umhverfisbreytingin miklu.
Það er allgóð heild í sjálfu sér, en af
því leiðir, að það rennur aðeins að
litlu leyti í heild með hinum fyrri.
Þetta stórvirki Gunnars er komið á
tilkomumikla íslenzku í höndum Hall-
dórs Laxness, þróttuga og blæbrigöa-
ríka. Þá kemst enginn hjá því, sem
heita vill maður með mönnum, að
lesa bindin þrjú í samfellu spjald-
anna milli og freista þess að varÖveita
heildarmyndina í huga sér þaÖan af.
En svo er margt sinniÖ sem skinnið.
Heildarmyndin getur orðið með sínu
móti hjá hverjum lesanda, eins og
menn þykjast ætíð hafa sína ævi-
reynsluna hver og gjörólíka hver öðr-
um, þó að æviferill þeirra allra hafi
veriÖ því nær eins. Kirkjan á fjall-
inu er slík raunsæissaga á raunsæis-
öld, reynsla höfundarins verkar þar
svo beint og upprunalega, að lesend-
um er eftirlátið að draga af henni lær-
dómana og þá eins sundurleita og
menn eru sjálfir.
Þegar Gunnar er kallaður raunsæ-
isskáld á raunsæisöld, má ekki felast
í því sá misskilningur, að hann sé
,,realisti“, sem afneiti öllum duldum
veruleik, öllu hinu rómantíska að
tjaldabaki skynheimsins. Þegar horft
er á hlutlægni og nákvæmni hans í
frásögninni, vöntun dóma og lærdóma
yfirleitt, trúarefasemdir og sérhvað,
sem einkennir skáld , ,realismans“,
má engum sjást yfir sterkar gagnstæð-
ar hneigðir, sem vaka í höfundinum
og mega sín stundum betur en hömlur
raunsæisins.
Hvað þýðir heitiÖ Kirhjan á Jjall-
inu ? Skýring þess er í Nótt og draumi
(bls. II—13). Uggi litli hugsar sér
í einmanaleik sínum, að hann sé al-
einn eftir í yfirgefnu landi, öll skip
og bátar hverfa undir hafsbrún með
landsmenn (tími Vesturheimsferða),
og hann starir af strönd eftir þeim,
gleymdur. Hann á að verða þarna
gamall maður í einverunni, og löngu,
löngu seinna kunna að finnast bein
einbúans, þegar menn vitja aftur ls-
lands. Hvað ætlar hann þá að verða
búinn að afreka ? Byggja kirkju með
móður sinni, ef guð léti hana rísa til
þess frá dauÖum. ,,Það þyrfti ekki
endilega að vera nein stærðarkirkja,
en hún ætti að standa uppi á fjalls-
tindi, og það ættu aS vera göt í vegg-
ina, svo rjúpan og grátittlingurinn gætu
flogiÖ í skjól á veturna, og yfir dyr-
unum ætti að standa: Þetta er hús
guðs handa fuglum og þeim, sem eiga
leiS um fjöllin. Og þá mundi ég
(Uggi) vera prestur, — og ég mundi
syngja dýrðlegar messur . . .“ SíS-
an hefur Uggi litli upp fuglamessuna
sína, því að söfnuÖurinn verða fugl-
arnir að vera, og lofar dýrð þess alls,
sem drottinn hefur skapaÖ á Islandi.
— Til þess lofsöngs á kirkjan á fjall-
inu að vera og sæluhús um leiS handa
fuglum og þeim, sem verða að þreyta
göngu yfir öræfin íslenzku.
,,Þér gjöri eg ei rúm með grjót né tré,
gjarnan læt eg hitt í té“,
kvað Einar, ættfaðir Gunnars og aust-
firzkrar skáldmenntar, og lét í hjarta
vaggast vöggustuðla jólabarnsins, guðs
síns: ,,Vil ég mitt hjartaÖ vaggan sé“.
Kirkja Ugga er smíSuð eins og vaggan
hans Einars, þó að eigi sé úr stuðlum
ljóða. Kirkjan er í rauninni sál Gunn-
ars sjálfs, eins og land hans og upp-
runi hefur steypt hann ósjálfrátt í
stuðla. Hið mikla rit hans, Kirkjan
á fjallinu, er tilraun hans til að reisa
sýnilega eftirmynd hinnar kirkjunnar,
sem í brjósti honum býr.
Skáldið varð viðskila við landsmenn
sína, þótt með öðrum atvikum væri
en Uggi hugsaði sér, og í einveru
erlendis dvaldi Gunnar á Islandi hug-
ar síns, yfirgefinn af öðrum mönnum,
komst í það ástand, sem Uggi hugs-
aði sér, er hann vildi byggja kirkj-