Málfríður - 15.03.2008, Blaðsíða 17

MÁLFRÍÐUR 1
Tvítyngi barna
Hvatinn að þessum skrifum eru vangaveltur sem
heyrst hafa í íslenskri dægurumræðu nýverið um
tvítyngi. Annars vegar hefur verið bent á slæma
námsstöðu tvítyngdra barna og í framhaldi af því
hvort að nálganir í íslenskukennslu fyrir börn með
annað móðurmál skili tilætluðum árangri. Hins
vegar færist kennsla erlendra tungumála fyrir íslensk
börn sífellt neðar í íslenskum skólum á þeirri for­
sendu að því fyrr sem kennsla hefjist því betri verði
árangurinn. Þá spyrja sumir hvort ekki sé tímabært
að Íslendingar skilgreini sig sem tvítyngda þjóð. Í
umræðunni gætir tvíbents viðhorfs. Við Íslendingar
leggjum mikið upp úr því að kenna börnum okkar
erlend tungumál (með misjöfnum árangri!) og hug­
leiðum í framhaldi af því hvort við séum ekki í raun
tvítyngd þjóð. Aftur á móti gerum við allt of lítið til
að viðhalda málfærni þeirra barna sem til landsins
koma með móðurmálsfærni í erlendum tungumál­
um. Börnum sem í raun hafa alla burði til þess að
verða tvítyngd. Hvers vegna virðist það vera kostur
að börn læri erlend tungumál í skóla en talið ókost­
ur að hafa móðurmálsfærni í erlendu tungumáli að
heiman? Er hægt að gera nemendur tvítyngda ein­
ungis með því að kenna erlend tungumál í skólum?
Getur þjóð skilgreint sig tvítyngda upp úr þurru?
Hvað þýðir það að vera tvítyngdur?
Sambúð tveggja eða fleiri tungumála er byggð á
samspili fjölmargra þátta. Stundum eru þættirnir
í jafnvægi kynslóðum saman en ef þetta jafnvægi
raskast, þó ekki nema þegar einn þátturinn breytist,
getur annað tungumálið farið að sækja á á kostnað
hins. (Hamers og Blanc –2003). Þetta líkan á hvort
sem er við um tvítyngi einstaklinga eða samfélaga.
Margir þættir hvetja eða letja tvítyngi. Hér verður
aðallega beint sjónum að þeim breytum sem stuðla
að tvítyngi, sérstaklega virku tvítyngi barna. Vegna
stuttrar innflytjendasögu hafa Íslendingar tækifæri
til að sneiða hjá mistökum sem aðrir hafa gert. Það
er á okkar valdi hvort tvítyngi barna hér á landi
verði þeim og samfélaginu öllu til framdráttar eða
til trafala. Því er vert að spyrja: Ef við viljum ekki
fara að hætti nágranna okkar í menntun tvítyngdra
barna, hvað gerum við þá? Væri ekki vert að skoða
þá þætti sem við vitum að hafa jákvæð áhrif á þróun
tvítyngis og byggja á þeim fræðilega grunni stefnu í
móttöku og menntun innflytjenda sem líklegri er til
að gefa betri raun en stefna nágrannalanda okkar?
Er ekki tímabært að skoða nánar hvers eðlis tvítyngi
er og hvað það hefði í för með sér ef við lýstum
okkur tvítyngda þjóð?
Mjög margir þættir hafa áhrif á þróun tvítyngis
en hér verður stiklað á stóru og fjallað um: Bjargir
(resources) sem foreldrar og skólar hafa aðgang að
til að stuðla að tvítyngi, kennslunálgun, sjálfsmynd
einstaklinga og hópa sem barnið tilheyrir, aðgengi
að tungumálinu (ílaginu) mikilvægi mismunandi
málaumdæma tungumálsins, hvatanum til að læra
eða nota tungumálið og gildi tungumálanna, bæði
móðurmáls og seinni mála fyrir málsamfélagið sem
barnið elst upp í. Þetta á við bæði um innflytjendur
sem læra íslensku en einnig ef Íslendingar ætla að
verða tvítyngdir á íslensku og ensku.
Hvað er tvítyngi?
Fræðimenn eru ekki á eitt sáttir um hvernig skil­
greina eigi tvítyngi (sjá t.d. Romaine 1989, Hamers
og Blanc 2003). Raunin er reyndar sú að það er
ógerlegt að skilgreina tvítyngi út frá máltöku, mál­
færni eða málnotkun, því ekki hafa allir tvítyngdir
lært málin samtímis né heldur er málnotkun stöðug
og jafndreifð. Mörg málsamfélög nota að jafnaði tvö
eða fleiri tungumál í daglegu lífi. Skiptingin getur
verið landfræðileg eins og þekkist í Belgíu, Sviss,
Kanada og fjölmörgum ríkjum Afríku og Asíu þar
sem nýlendur og síðar þjóðríki voru stofnuð án
tillits til etnískra hópa eða málsamfélaga sem fyrir
voru. Þá geta meirihlutamál og minnihlutamál lifað
Birna Arnbjörnsdóttir, dós­
ent, enskuskor Háskóla
Íslands.
Birna
Arnbjörnsdóttir
Birna Arnbjörnsdóttir
Tvítyngi, annað mál, erlent mál