Tímarit Máls og menningar - 01.12.1990, Síða 87

Sigurður Pálsson
Nokkur orð um André Breton
Mér vitanlega er næstum ekki neitt til á
íslensku af verkum André Bretons. Að vísu
er ansi snúið að þýða hann, einkum ljóð
hans og reyndar prósaverk líka. En það sem
verra er, lítið hefur verið skrifað um súrreal-
istahreyfmguna.1
Hvers vegna hefur ríkt þessi þögn um
eina áhrifamestu lífs- og listastefnu tutmg-
ustu aldar og einn helsta forvígismann
hennar? Er þetta æpandi þögn? Eða er þessi
þögn kannski eitthvað að muldra um við-
horf áhrifamanna í bókmenntum og listum
hér á landi allt frá því fyrir tæpum sextíu
árum til vorra daga?
Það rifjaðist upp fyrir mér að í Skáldatíma
Halldórs Laxness er á einum stað illskiljan-
legt geðvonskukast um André Breton og
súrrealismann og hljóðar það svo:
Sumir kaflar í Vefaranum eru skrifaðir
á víxl undir áhrifum frá Tómasi helga
af Kempis (f. 1380) og André Breton
listmálara [sic], þeim gersamlega
ónýta manni sem stofnaði surrealism-
ann með yfirlýsíngu (1924). Þegar
þetta er skrifað hefur surrealisminn ár-
um saman verið álíka fornfálegur og
maður með lús í skegginu, meðan Eft-
irlíking Tómasar múnks stendur enn í
góðu gildi — þar í samheingi sem hún
á heima.2
Kannski hefur þessi ádrepa orðið til þess að
einhverjir íslendingar hafi fengið trausta
staðfestingu á réttmæti sjálfsánægðrar van-
þekkingar sinnar á Breton, súrrealistunum
og öllu því hyski.
Nú nú, athugum þá aðeins nánar þennan
„gersamlega ónýta mann“.
Fæddur er Breton fjórtán árum fyrir síð-
ustu aldamót og hefði orðið hundrað ára 18.
febrúar 1996. Hann kynntist Paul Valéry
árið 1913 en þrátt fyrir áhuga á bókmennt-
um og listum hóf hann nám í læknisfræði
samaár. Tveimurárumseinnaþ.e. 1915 var
hann sendur sem hjúkrunarmaður til hel-
vítis fyrri heimsstyijaldar.
Kynni hans af því höfðu mótandi áhrif á
hann eins og aðra sem nærri komu. Undir
lok stríðsins var hann sendur til starfa á
geðdeild í París og fékk hann þá mikinn
áhuga á sálfræði og einkum sálgreiningu,
sem enn var nánast óþekkt. Skömmu síðar
komst hann í samband við Sigmund Freud
og reyndi að glöggva sig á nýstárlegum
kenningum hans, sem margar mótuðu síðan
viðhorf súrrealista, m.a. um starfsemi und-
irvitundarinnar, um draumvirknina o.s.frv.
í stríðslok kynntist Breton Apollinaire
sem þá átti stutt eftir ólifað. Reyndar er
TMM 1990:4
85