Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.03.2006, Qupperneq 14

Inngangur
ölium greinutn hug-
og félagsvtsttKia á
sjöunda og áttunda
ingum á hlutverkum hennar í fortíðinni.
Fræðileg umræða einkenndist auk þess á
þessum tíma af harkalegri gagnrýni á
karllægar rannsóknaráherslur og á
staðlaðar hugmvndir um hlutverk kvenna
og karla í samtímanum sem yfirferð voru
á fom samfélög (Gilchrist, 1999, bls. 4-
5; Johnson. 1999, bls. 119 o.áff.; Sorensen,
2000, bls. 17).
Barátta femínista innan fomleifafræði
tók á sig maigar birtingarmyndir. Þaö var
sem olíu væri kastað á eld þegar kvenbms-
gælunafrtið „Lucy“ varnotaö á beinagrind
af 3,2 milljón ára suðurapategund (e.
Austrctlopithecus) sem fannst í Eþíópíu
urn þetta leyti og þótti mörgum að þar
með væri búið að bæta fvrir skort á
„konum” i forsögulegri fomleifaifæði (sjá
m.a. umfjöllun Renfrews og Bahns, 2004,
um „Lucy“. bls. 440-441). Venjulega er
þó talað um að reiði femínista innan
fomleifafræöi hafi náð hámarki sínu með
ráðstefhunni Man the Hunter. sem haldin
var árið 1966, en henni var svarað með
útgáfú greinasafnsins Woman the Gatherer
fáum árum síðar (Arwill-Nordbladh, 2001,
bls. 45).
Þessir titlar og heiti endurspegla í raun
í hvaða farvegi femínísk fomleifafræði
var á þessum miklu umbreytingatímum.
ekki aðeins í fræðunum heldur einnig í
mannlífinu almennt. Umræðan um konur
sem kúgaðan minnihlutahóp var á þessum
tíma áberandi í femínískum rannsóknum.
Hinar svokölluðu rauðsokkuhreyfíngar
urðu til og barátta kvenna fyrir viður-
kenningu innan heimilisins jafnt sem utan
þess komst í hámæli sem aldrei fyrr. Konur
gerðu allt sem í þeirra valdi stóð til að
gera sig sýnilegar í samfélaginu (Sorensen,
2000. bls. 17). En var nóg ad bæta konum
í söguna og hrœra vel /?2
Kynjafornleifafræði
Á níunda áratug síðustu aldar fór að bera
á harkalegri gagnnni á virknihyggju Nýju
fornleifafræðinnar. Þessi gagnrýni er
venjulega rakin til fomleifafræðingsins
Ians Hodders og er í dag litið svo á að
hann hafí brotið blað í sögu greinarinnar
með bókinni Reading the Past árið 1986.
Fleiri fræðimenn fylgdu í kjölfar Hoddens
og ný tímamót voru fvrirsjáanleg
í fomleifafræðinni. Vom þær áherslur
sem þama voru kynntar til sögunnar
kenndar við síðvirknihyggju (e. post-
processualism), í stað póstmódemisma
(Johnson, 1999, bls. 162 o.áfr.; Hodder,
2004. bls. 205; Kristján Mímisson, 2004
bls. 33). Síðvirknihyggjan byggir engu að
síður á sambærilegum grunni og
póstmódemisminn, sem gerði sig heima-
kominn í ödrum greinum fræða og lista
skömmu áður.
Gagmýni síðvirknihvggjusinna beindist
að gmnni til á ofhotkun algildra sanninda
við rannsóknir á samfélögum fortíðar.
Rannsóknimar þóttu byggja um of á
magnbundnum (e. quantitative) tölfræði-
legum og raunvísindalegum greiningum,
á kostnað eigindlegra (e. qualitative)
aðferða þar sem jafnframt var gengið út
frá því að huglæg áhrif rannsakandans
sjálfs væm óumflýjanleg og að engin ein
niðurstaða væri réttari en önnur.
Síðvirknihyggjusinnar kröfðust þess að
hið huglæga yrði gert aö viðfangsefni
fornleifafræðinnar, að efnismenning
fortíðar yrði rannsökuð hvort sem hún
væri áþreifanleg eða ekki. Vísinda- og
tæknihyggjiuini varafiieitað sem og þeirri
hugmynd að með réttu aöferðinni væri
hægt að komast að hinni einu sönnu
miðlægu sögu fortíðar. Lögð var áhersla
á að skoða einstaklinginn, jafnt sem
12