Dagblaðið Vísir - DV - 23.09.2014, Blaðsíða 28

28 Lífsstíll Vikublað 23.–25. september 2014
Óhollur vani eða
athyglisbrestur?
n Fólk eyðir miklum tíma á samfélagsmiðlum n Áunninn athyglisbrestur ekki til
M
ikið hefur verið rætt
undanfarið að börn jafnt
sem fullorðnir haldi engri
athygli lengur. Það er ekki
talið óeðlilegt lengur ef
fólk er í símanum þegar það er úti að
borða með vinum sínum eða í tölv-
unni þegar það horfir á sjónvarpið.
Fyrir tilkomu GSM-símans fyrir
um tuttugu árum var fólk annaðhvort
heima eða ekki þegar reynt var að ná
í það. Í dag er það hins vegar svo að
nær allir eru með GSM-síma og ef
fólk svarar ekki þegar hringt er, get-
ur sá sem hringir orðið pirraður. Eins
hefur aukið og bætt aðgengi að upp-
lýsingum með hjálp internetsins gert
það að verkum að fólk þarf að hafa
mjög lítið fyrir því að finna það sem
verið er að leita að.
Tæknin hefur klárlega auðveldað
fólki lífið en í dag er það orðið vant
því að lesa tíst sem eru 140 stafa
löng, horfa á stutt YouTube-mynd-
bönd eða Facebook-færslur. Fréttir
og fréttaskýringar eru orðnar langt-
um styttri en þær voru, jafnvel aug-
lýsingar eru styttri í dag en þær voru.
Það er ekki nóg með að fólk sé að
fylgjast með Facebook, SnapChat,
fréttasíðum og YouTube á sama tíma,
heldur er mikið áreiti á hverri síðu
fyrir sig.
Þessi vani hefur verið kallaður
„áunninn athyglisbrestur“ og virðist
hafa þau áhrif að fólk á erfiðara með
að einbeita sér að einum hlut í einu
en áður fyrr. Tækninni hefur meðal
annars verið kennt um lakari árangur
nemenda í skólum og hefur því ver-
ið fleygt að tölvuleikjanotkun sé að
stórum hluta um að kenna um slæm
útkoma íslenskra drengja í lesskiln-
ingskönnun PISA.
Er áunninn athyglisbrestur til?
Þröstur Emilsson, framkvæmdastjóri
Samtaka ADHD, segir að ekki sé til
neitt sem heitir „áunninn athyglis-
brestur“. Til að vera greindur með
athyglisbrest þarf að uppfylla nokk-
uð nákvæm skilyrði. „Vissulega líkist
þessi hegðun athyglisbresti að ein-
hverju leyti en það er ekki þar með
sagt að það sé athyglisbrestur. ADHD
er taugaþroskaröskun og er líkamleg.
Það sem fólk er að lýsa sem áunn-
um athyglisbresti líkist frekar fíkn. En
það er hægt að losna við fíkn, það er
ekki hægt að losna við athyglisbrest.
Það er hins vegar hægt að læra að lifa
með honum.“
Notkun spjaldtölva, smartsíma og
tölva er að mestu leyti vani, sem getur
orðið að hálfgerðri fíkn þar sem fólk
nærist á upplýsingaflæði, til dæm-
is þegar það bíður eftir viðbrögðum
við einhverju sem það hefur sent frá
sér. „Fólk fær ákveðna umbun fyrir
að vera í tölvunni eða símanum,“ seg-
ir Gunnar Páll Leifsson, sálfræðingur
hjá BUGL. „Okkur finnst við verða að
fylgjast með því sem vinirnir eru að
gera á Facebook eða verða að kíkja á
SnapChat-ið. Við viljum ekki missa af
neinu. Þó svo að ekkert gerist í marga
klukkutíma, þá fáum við umbunina
þegar það kemur skemmtileg Face-
book-færsla, skilaboð eða frétt sem
fáir aðrir hafa séð. Þessi hegðun getur
farið út í öfgar eins og með svo margt
og þá verður að finna út hvernig hægt
sé að laga þá hegðun.“
Samfélagsmiðlar
hafa breytt hegðun fólks
Það fer ekki á milli mála að samfélags-
miðlar hafa breytt hegðun fólks en
ekki er þar með sagt að það sé slæm
þróun. Fólk er nú í mun meiri tengsl-
um við vini og vandamenn en áður og
er sambandið orðið myndrænna.
Sigrún Eva Rúnarsdóttir félags-
fræðingur er um þessar mundir að
skrifa mastersritgerð sína í félagsvís-
indum þar sem hún skoðar hegðun
Íslendinga á Facebook. „Það hefur
ekki verið gerð svona rannsókn áður
á Íslandi en Facebook sker „small
talk“ niður þar sem algengt er að fólk
sé að fylgjast með því sem aðrir eru
að gera. Það er hægt að fylgjast með
sínum nánustu þar sem myndmál er
notað við flest tækifæri, en fólk upp-
lifir sig líka nánara öðrum sem það
hefði annars litla sem enga tengingu
við. Svo sem gamla bekkjarfélaga,
kunningja og jafnvel þekkt fólk sem
það hefur sem vini á Facebook.“
Eins eru margir kennarar sam-
mála um að tæknin hafi yfirleitt betri
áhrif á námshæfileika barna en verri,
þrátt fyrir að rannsóknir hafi sýnt
fram á að þau eigi erfiðara með að
einbeita sér en áður. Nemendur eru
alla jafna fljótari að finna þær heim-
ildir og upplýsingar sem þá vant-
ar og þeir eiga líka auðveldara með
að skipta á milli verkefna. Mætti því
segja að vandamálið sé í raun ekki
vandamál heldur sé umfjöllunin
uppblásin og svipi til þeirrar sem átti
sér stað þegar síminn, útvarpið eða
sjónvarpið kom fram. Margir þeirra
sem eru með athyglisbrest nota sím-
ana til þess að skipuleggja sig, á með-
an þeir sem eiga erfitt með að kynn-
ast fólki almennilega geta notað
samfélagsmiðla til þess. „Samkvæmt
þeim rannsóknum sem ég hef kynnt
mér, þá hafa samfélagsmiðlar og
önnur tækninotkun ekki sérleg áhrif
á hæfni fólks til að tjá sig í persónu,“
segir Sigrún Eva. „Extróvert persónur
sem höfðu fyrir mikil samskipti nýta
miðilinn til að styrkja þau samskipti
enn frekar, intróvert manneskjur
halda áfram að vera intróvert. Mögu-
lega verða samskipti persónulegri og
dýpri fyrr, þar sem mikið af persónu-
upplýsingum er gefið sem að öðrum
kosti væri dýpra á.“
Gunnar Páll tekur í sama streng og
segir að ekki sé hægt að tengja saman
til dæmis tölvunotkun stráka og
lesskilning þeirra, sem PISA-könnun-
in sýnir vera ansi slakan. „Vandamál-
ið við þá könnun er aðallega að það
var misjafnt milli skóla hvort inn-
flytjendur og börn innflytjenda tóku
þátt í könnuninni eða ekki. Það er
ekkert skrítið að sjö ára barn sem hef-
ur búið hér einungis í tvö ár sé ekki
með lesskilning á við samnemend-
ur sína sem hafa búið hér alla sína
ævi. Fellaskóli kom illa út úr könnun-
inni en þar tóku allir nemendur þátt í
henni, þrátt fyrir hátt hlutfall innflytj-
enda. En svarhlutfall hjá Austurbæj-
arskóla var svo til að mynda einung-
is 50%. Í öllum löndum sem tóku þátt
í PISA-könnuninni, þá hafa stelp-
ur komið sterkar út í lesskilningi en
strákar. Það segir mér að munurinn
sé kynjabundinn en ekki menningar-
bundinn.“
Draugagangur í símanum
Fyrir utan að áreitið frá nútíma-
tækni hafi haft áhrif á samskipti
fólks sem og athygli þeirra, þá hefur
orðið til fyrir bæri sem á ensku kallast
„phantom vibrating syndrome“ sem
mætti þýða sem ímyndaða-titrings-
heilkennið, en það lýsir sér þannig
að þér finnst síminn þinn hafa titrað
þegar hann hefur alls ekki gert það.
Þetta fyrirbæri er sálfræðilegt og
hefur ætíð verið til. Hins vegar er
líklegra í dag að síminn sé að titra í
vasanum þínum frekar en að hjörð
af kúm sé að hlaupa fram hjá. Því er
ekki ólíklegt að þegar þú finnur fyrir
titringi að þú hugsir að síminn sé að
hringja. Langflestir hafa lent í þessu
en fólk er ekki að verða geðveikt af
tækninotkun. Hins vegar getur verið
tenging á milli þess hversu mikið þú
notar símann og hversu oft þú lend-
ir í þessu. Tæknin er samt komin til
að vera og ómögulegt er að fara aft-
ur á bak. Það er hægt að kjósa að
nota ekki smartsíma eða spjaldtölv-
ur, en auðveldast væri að sætta sig
við tæknina og nota það sem upp
á er boðið. Tæknin hefur vissulega
haft áhrif á einbeitingu fólks, en það
er ekki þar með sagt að það sé slæm
breyting. n
Helga Dís Björgúlfsdóttir
helgadis@dv.is
Áunninn athyglisbrestur?
Tækninotkun er ávani sem hægt
er að venja sig af. MynD MicHaEl DElEon
Sigrún Eva Rúnarsdóttir Sigrún er að
skrifa mastersritgerð um samskipti fólks á
samfélagsmiðlum. Fíkn? Gunnar Páll Leifsson, sálfræðingur hjá BUGL.