Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2012, Blaðsíða 171

Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2012, Blaðsíða 171
171 Hugmynd Bartletts hefur verið færð yfir á skáldskapinn.20 Við lestur lögum við það sem við lesum að skemum vitneskjunnar sem við höfum fyrir. Því meira sem við vitum, þeim mun meira skiljum við og við vörpum því sem við þekkjum, til að smíða heiminn sem textinn leggur til. Sama á sér stað í raunveruleikanum: Sá sem er að læra skák getur fylgst með andstæðingnum hreyfa einn viðarbútanna með víggirðingu á kollinum og skiptast næstum á stað við annan örlítið stærri taflmann. En reyndur skák- maður með skema fyrir skák sér miklu meira: Hann sér að svartur hefur hrókað drottningarmegin til að treysta vörnina. Hugarfyrirbæri, skema, er okkur ekki aðeins nauðsynlegt til að varpa inn í heiminn, svo að við skiljum hann; við þörfnumst þess ef við eigum yfirleitt að geta tengt eigin hugsanir því sem við sjáum eða lesum. „draumur“ og „ímyndun“ eru góðar líkingar fyrir skáldskap. Þær varpa byrðinni á réttan stað fyrir ný hugræn skáldskaparfræði: ábyrgðinni á skáld- verki er deilt. Höfundurinn leggur til tiltekin tæki, eða röð vísbendinga. Lesandinn sér um smíðina, ræsir ímyndaða drauminn og kemur honum á flug. Tsjekhov sagði að þegar hann skrifaði „gengi hann út frá að [lesendur hans] bættu við þeim huglægu einingum sem vantaði í söguna“.21 Á síðari hluta tuttugustu aldar varð ný metafóra tiltæk og hún lagði sitt til upphafs hugrænna fræða: hermunarmetafóran (e. metaphor of simula- tion). Skálduð frásögn er nokkurs konar hermun, sem keyrir á huganum, ekki tölvum.22 Við notum tölvur til að herma eftir víxlverkunum fjölda ferla sem við erum smám saman að átta okkur á, hverju fyrir sig. Saman hafa þessi ferli samstillt áhrif sem okkur gæti reynst erfitt að skilja til fulls án hermilíkana. Þekktustu dæmin eru líklega hermilíkön sem við notum til að spá fyrir um veður eða hermilíkön fyrir hagkerfið sem gefa vísbending- ar um hvort við siglum inn í góðæri eða kreppu. Þetta eru dæmi úr nútím- anum. En í mörg þúsund ár hefur mannshugurinn skilað sambærilegu verki. Serimóníur og helgisiðir hafa verið iðkuð, dramatísk leikverk flutt, 20 Sjá Richard Gerrig, Experiencing Narrative Worlds: On Psychological Activities of Read- ing, New Haven: Yale University Press, 1993. Sjá einnig Keith Oatley, „Emotions and the Story Worlds of Fiction“, Narrative Impact, ritstj. M. Green, Jeffrey J. Strange og T. C. Brock, NJ: Erlbaum, 2002, bls. 36–69. 21 Letters of Anton Chekhov, ritstj. Adam Yarmolinsky, New York: Viking, 1973, bls. 395. 22 Sjá Keith Oatley, Best-Laid Schemes: The Psychology of Emotions, New York: Cam- bridge University Press, 1992 og „Why Fiction May Be Twice as True as Fact: Fiction as Cognitive and Emotional Simulation“, Review of General Psychology, 3/1999, bls. 101–117. Að SKRIFAOGLESA
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172
Blaðsíða 173
Blaðsíða 174
Blaðsíða 175
Blaðsíða 176
Blaðsíða 177
Blaðsíða 178
Blaðsíða 179
Blaðsíða 180
Blaðsíða 181
Blaðsíða 182
Blaðsíða 183
Blaðsíða 184
Blaðsíða 185
Blaðsíða 186

x

Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar
https://timarit.is/publication/1098

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.