Skírnir - 01.01.1963, Síða 189

Skírnir
Skjöldungasaga
177
að halda }>vi. Hinn mikli vísindamaður Charles Homer Haskins hefði átt
að gefa hinu stórfróðlega riti sínu The Renaissance of the Twelfth Cen-
tury (1927) etthvert annað nafn. Nóg orð eru til á ensku um framfarir,
viðreisn o. s. frv., en það er stórt orð hákot, stórt orð endurfæðing. Og á
12. öld hafði orðið endurfæðing ekki hina veraldlegu merkingu, sem menn
lögðu í það um 1500, heldur merkti það trúarlega endurfæðingu, eins og
í Bibliunni. Nafnið á bók Haskins hefur valdið útbreiðslu þessa orðs um
menningarframfarir 12. aldar; doktorsefni hefur eins og margir aðrir orðið
hugfanginn af nafninu; ég vildi hann hefði orðið það minna. Englandssaga
Williams af Malmesbury, Bretasaga Geoffreys, Gesta Danorum eftir Saxa,
saga Theodoricusar eru vissulega merk rit, hvert á sína vísu, en verð-
skulda þau í raun og sannleika orðið endurfæðing?
En ef við sleppum nafngiftum, til eru dásamlegir hymnar á latínu
frá þessum tima, hin lífsglöðu Carmina Burana, einnig ljóð á þjóðtung-
um, kvæði trúbadúra og mansöngvara, margt kvæðakyns á frönsku, en
að því er ég fæ bezt séð, er snerting þeirra við íslenzk kvæði sáralítil,
fyrr en þá síðar. Við komum hér að nokkru, sem við þekkjum frá hvaða
tíma sem er. Hve margir þeirra, sem nú læra ensku hér á landi, nota
þá kunnáttu til að lesa Shakespeare eða Shelley? Kunnátta mannsins er
til, skáldið er til, en leiðir þeirra liggja ekki saman. Og þó eru verk þess-
ara skálda nú í hveni bókabúð.
Kvæði Hómers kynnu einhverjir Væringjar að hafa rekizt ó suður í
Miklagarði, enginn veit um það, en íslendingar hér heima kynnast í stað
þess efninu í Dares Phrygius og álíka ómerkilegum ágripum.
Doktorsefni getur þess, hvílik menningarhvöt miðöldunum voru rit
hinna fornu latnesku skélda og sagnaritara, og verður ekki ofsögum sagt
af því, einkum suður í löndum. — Vissulega má sjá, að hér á landi voru
til á latínu rit eftir hina miklu höfunda Sallúst, Lucanus, Virgil og Övíd;
úr ritum sagnaritaranna var þýtt, og svolítið er stuðzt við Virgil í Tróju-
mannasögu. En hve algeng voru þessi rit hér? Doktorsefni vitnar til bók-
ar Olmers og annarra heimilda, þar sem ausið er úr skrám um bækur i
eign kirkna og klaustra: Það er nærri því brennt fyrir, að þar finnist ein-
tök af ritum hinna fornu latnesku höfunda. Hvenær þýðingamar, sem
ég gat um, vom gerðar, er óvíst, vanalega em þær taldar til 13. aldar,
og það er lang-líklegast; en mjög mikilsverðar væm nýjar aldursrök-
semdir, sem gæfu meiri vissu í þessum efnum.
Rit hinna fomu latnesku höfunda voru úti í Evrópu aðallega varðveitt
í klaustmnum (á ftalíu kann þetta að hafa verið flóknara, en það skiptir
ekki máli hér). Mönnum er gjamt að hugsa sér klaustrin sem einhvers
konar húmanistiska óasa og útbreiðslustofnanir hinna fornu heiðnu bóka
En þá gleyma menn tilgangi klaustranna. Hann var ekki sá að hlynna
að varðveizlu og útbreiðslu rita gamalla heiðinna höfunda, heldur að
þjóna guði með þeim sérstaka hætti sem klaustramenn trúðu þá á. Bene-
diktínamunkar hafa löngum fengið orð fyrir hófsemi og lærdóm, en bene-
12