Orð og tunga - 01.06.2014, Blaðsíða 57

Birkenes og Fleischer: Intetkjenn med referanse til personer
45
Aasen, Ivar. 1949. Ervingen. Songspel i ei vending. Innleiing og ord-forklnringar
ved Per Thorson. Oslo: Gyldendal.
Aasen, Ivar. 1997. Skrifter i samling. Trykt og utrykt. I-III. Kristiania og Kjoben-
havn 1911-12. Elektronisk utgave. Oslo: Det norske Samlaget.
Lykilorð
kynjablöndun, kvnjasamræmi, hvorugkyn, málstöðlun
Keywords
gender resolution, agreement, neuter, standardization
Útdráttur
I greininni er fjallað um sérstaka leið eða reglu sem varðar kynjablöndun í sumum
germönskum málum, þar sem hvorugkyn, í fleirtölu eða eintölu, getur vísað til
hóps af fólki af ólíku kyni. Slík regla er t.d. til staðar i íslensku staðalmáli. Hana
má líka finna á eldri stigum þýsku og norsku, svo og í nútímamállýskum, en ekki
í staðalmálunum nú á tímum. Spumingin er hvernig þessi staða kom upp. Jafnvel
þótt saga málstöðlunar í þýsku og nýnorsku sé mjög ólík er niðurstaðan að því leyti
sú sama að reglan um að við kynjablöndun sé hvorugkyn haft um fólk af ólíku kyni
hefur horfið í staðalmálunum. Að okkar mati orsakast þetta af ólíkum málfræðihefð-
um: i Þýskalandi leiddi skynsemishyggja 17. og 18. aldar til þess að litið var á mál-
lýskumar sem ógn við staðalmálið og hvomgkynsmyndunum var hafnað með til-
vísun til notkunar þeirra í "hversdagslífinu". Þegar nýnorska mótaðist í andrúmslofti
þjóðernisrómantíkur á 19. öld urðu mállýskurnar aftur á móti grundvöllur hins nýja
staðalmáls og hvorugkynsmyndimar þóttu þess vegna æskilegar í upphafi. En þar
sem hvorugkynið varð æ sjaldgæfara vegna útjöfnunar í beygingakerfinu hvarf það
síðan einnig úr staðalmálinu.
Abstract
In this paper we investigate a specific gender resolution rule: in some Germanic lan-
guages neuter plural and singular may refer to persons of different sex. For example,
this rule is part of the Icelandic standard language. It can also be found in older
stages of German and Norwegian, as well as in modern dialects, but not in their
present-day standard languages, which raises the question how this situation came
about. Although the standardization histories of German and Norwegian (Nynorsk)
are very different, the result is equal insofar as the neuter resolution rule was not
maintained in the standard languages. In our opinion this results from two different
grammatical traditions: In the German 17lh/18'h century rational tradition, dialects
were seen as a threat to the standard language, and the neuter forms were excluded
with reference to their use in "common life". In the more national-romanticist 19'h
century tradition of Nynorsk, however, the dialects were the fundament of the new