Fjölnir - 30.10.1997, Blaðsíða 64

„ Við höjum náð
feiknarlangt í
baráttunni gegn
mörgurn líkamleg-
um sjúkdómum.
Við höfium aðgang
að lyjjum sem gera
krafiaverk og lífi-
líkur okkar eru
meiri en mannkyn
hefur nokkru sinni
óraðfyrir. En getur
verið að sumir af
hinni ungu kynslóð
þoli ekki alla þessa
heilbrigði? Að ungt
fólk kjósi sér sjúk-
dóma eða sjúkleika
til að flýja til fiá
margvíslegum
óöryggiskenndum?
Að fikniejnaneyslan
sé órvœntingarfull
leit efiir líjsjyllingu
og lífihamingju? “
Fj
64
olnir
timarit handa
íslendingum
hnust '97
Haukur Ingi Jónasson:
Hin unga kynslóð
í þessari grein verður rætt um hina ungu kynslóð.
Um óheilbrigði og heilbrigði — um fíkniefni og
lífsfyllingu.
Hin unga kynslóð er á margan hátt heilbrigð
kynslóð — margt ungt fólk býr yfir reisn, vilja og
heilbrigðu lífsafli sem gerir það heilsteypt og
sterkt (kannski í sumum tilfellum of sterkt).
Ungt fólk er upp til hópa vel upplýst, áhugasamt
og ber virðingu fyrir vissum gmndvallargildum,
t. a. m. mannréttindum. Hin unga kynslóð er
atorkusöm og fylgin sér og fer þangað sem hún
ætlar sér. Hún er því að mörgu leyti merkileg
kynslóð og ffambærilegur merkisberi okkar sem
samfélags og þjóðar.
En hin unga kynslóð er líka sjúk kynslóð.
Margir af hinni ungu kynslóð eiga mjög erfitt.
Ur andlitum margra má lesa kvöl og vonbrigði,
þetta staðfestist í þeim sögum sem þau hafa að
segjæ Sögur um erfið uppgjör, vonbrigði, sam-
keppni, fíkn í efini, spennu og losta, brostin ástar-
sambönd og reynsla af vanvirðingu fólks hvert í
annars garð — sögur um hugarangur, uppgjöf og
rugalanda í hugsun og tilfinningum. Og sé
grannt skoðað má oft, leynt eða ljóst, finna sáran
kvíða og jafnvel algert siðferðilegt skeytingarleysi.
Ein alvarlegasta birtingarmynd þessa er fíkniefna-
neysla ungs fólks.
Ef reynt er að greina betur sjúkleika hinnar
nýju kynslóðar þá má m. a. benda á að hún er
alin upp í anda þess sem ég kýs að kalla hagfræði-
lega rétttrúnaðinn, þ. e. þeirri trú að markaðshag-
kerfi líkt því sem við búum við veiti okkur besta
mögulegt adæti og að fólkið, þ. e. markaðurinn,
skuli ráða. Hin unga kynslóð tortryggir því öll
kennivöld, þá sem hafa hugsjónir, stjórnmála-;
eða trúarskoðanir og jafnvel þá sem eru einfajd-
lega að gera það sem er gott. — Hin unga kyn-
slóð áh'tur að að baki slíkrar viðleitni hljóti að
felast eigingjarnar hvatir, tilraun til að tryggja
stöðu sína á markaði. Á sviði þess andlega eða
siðferðislega er þessu eins fárið. Hin unga kynslóð
vill ráða sér sjálf og gera allt sem hún vill svo
framarlega sem hægt sé að komast upp með það.
Margir virðast líta á aðra sem hluti, sem vörur á
markaði.
Þessi afstaða kemur m. a. ffam f kynferðis-
málum og það er sláandi að sjá lýsingar sumra
ungra íslenskra rithöfúnda á þeim veruleika f
samtíð okkar. Ýmsir erlendir hugsuðir í samtím-
anum hafa líka velt því fyrir sér hvon náin
mannleg samskipti fari halloka í samfélögum
Vesturlanda og hvort við höfúm fært eðlislæga
þörf okkar fyrir tilfinningatengsl alla yfir á róm-
antíkina.
í útvarpsþætti Melkorku Teklu Ólafsdóttur
s. 1. vetur var vitnað í danska rithöfúndinn Peter
Hoeg sem lét svo ummælt í viðtali:
>yA síðustu tímum hafaýmsir hlutír verið troðtiir
niður í svaðið. Fjölskyldubönd, trúarlegt sam-
hengi og dagleg umgengni við fðlkið par sem
maður býr, þetta er ekki lengur tiL Þessi verð-
mœti eru glötuð. En það er ekki hœgt að btzla
algerlega þörfmannsins jyrir samskipti við aðra
og þörf hans tíl að leita víðari skilnings á ver-
öldinni í kringum hann — svo þessi þörferflutt
yfir á ástina. Ástin er það eina sem enn lifir.
Þetta þýðir að makinn á að gefa manni allt það
sem maður far ekki í öðrum samskiptum. Mak-
inn þarf því að bera gífurlegan þunga og nú er
krafist miklu meira afástinni en henni var
nokkru sinni atlað að gefa.
Ein hlið þessa er sú ofitráherslan sem er lögð á
kynlíf. Það er á forsíðum blaðanna annan hvem
dag. Á sama tíma segja kynlífifrttðingamir okk-
ur að kynferðismál séu orðin gífiirlegt vandamál
fyrir marga sem lifa og hrarast í samfélagi okkar.
Kynferðismál em orðin að uppblásinni blöðru.
Auðvitað er kynhvötin ein afsterkustu frum-
kröjtum mannsins — en það mikilvagi sem hún
hefur fengið er í senn sorglegt og hlagilegt. “
En ef mark er takandi á því sem hér hefúr
verið sagt, þá er ljóst að það er eitt og annað í
samfélagi okkar sem bendir til sjúkdómseinkenna
hjá hinni ungu kynslóð. En það er líka annað
sem blasir við og það er að við höfúm náð feikn-
arlangt í baráttunni gegn mörgum líkamlegum
sjúkdómum. Við höfúm aðgang að lyfjum sem
gera kraffaverk og lífslíkur okkar em meiri en
mannkyn hefúr nokkru sinni órað fyrir. En getur
verið að sumir af hinni ungu kynslóð þoli ekki
alla þessa heilbrigði? Að ungt fólk kjósi sér sjúk-
dóma eða sjúkleika til að flýja til ffá margvísleg-
um óöryggiskenndum? Að fíkniefnaneyslan sé
örvæntingarfúll leit effir lífsfyllingu og lífsham-
ingju?
Hvað á ég við með þessu? Hvernig getur
nokkur kosið sér sjúkdóma og niðurrif fíkniefna-
neyslunnar? Eru sjúkdómar og sársaukinn, óþæg-
indin og hætturnar sem þeim fylgja ekki eitthvað
sem allir forðast?
Jú ... og nei! Ég held að það sé í innsta eðli
okkar að þrá heilbrigði, jafnvægi, skipulag og
öryggi, en það er líka eitthvað annað — oftast
ómeðvitað — sem kýs sjúkdóma, óskipulag og
hættur. Þannig sé ég í samfélagi okkar hóp sem
fer stækkandi sem flýr inn heim sjúkleika, fikna
og veikinda. Aðstæður sem gera einstakiingnum
kleiff að búa í heimi ímyndunar sem gott er að
hvfla í svo lengi sem raunverulegt líf snertir ekki
við honum. Eða hvernig má með öðrum hætti
skýra fíkniefnaneyslu hjá jafnvel vel greindu og
efnilegu ungu folki? Spurningin sem vaknar er
hvort þetta sé sjúkleiki ungu kynslóðarinnar
einnar eða samfélagsins í heild — og hvað er ril
ráða?
Sjúkar kynslóðir og sjúkt samféiag eru ekkert
nýtt í veraldarsögunni. Elstu rituðu heimildir
vitna um samskonar vanda og allt frá allt frá tfm-
um forn-Grikkja og Nýja testamentisins má finna
vangaveltur á borð við þessar hér. Fólki fánnst
sem það lifði á óheilbrigðum tímum — það
kallaði þá „þessa heims tíma“, „líf í holdinu“ cða
„þessa öld“. Það sá ekki aðeins líkamlega sjúk-
dóma heldur líka þau niðurbrjótandi öfl sem jy
virtustráða ríkjum í hugum margra. Það áleit
geðsjúka andsetna eða undir áhrifavaldi djofúl-
Iqpa afla og reynt var að lækna þá með því að
kasta út illum öndum. Fólk á þcssum tímum
vissi líka að þjóðir gátu verið sjúkar og að sjúkir
menn f áhrifastöðum og í ráðandi stéttum höfðu
afgerandi álirif á heilbrigði allra einstaklinga sam-
félagsins.
Ef menn til forna lifðu á sjúku tfmabil vænru
þeir þess að nýtt tímabil, ný öld myndi hefjast og
ný kynslóð kæmi ffam. Þeir vonuðu á nýja tíma
sem færðu heilbrigði og heilun, lækningu, frelsun
— og frelsara. En fielsun er í raun lækning og
frelsari er læknir, þ. e. sá sem gerir heilt. Það er í
þessu ljósi sem lesa þarf Nýja testamentið.
Nú eru Lækningarfrásögur guðspjallanna
sterkur pipar í nösum margra nútímamanna —
ekki síst þegar áhersla er lögð á þær sem krafta-
verkafrásögur úr fornöld í stað þess að skoða þær
sem lækningarffásögur fyrir samtíð okkar — en
það eru þær í raun. Þær birta stöðu mannsins,
tengsl líkamlegra og andlegra sjúkdóma, tengsl
sjúkdóma og sektar, þrána effir lækningu og um
leið óttann við lækningu.
Það er effirtektarvert hvað mikið af nútíma
innsýn í eðli ýmissa sjúkdóma er að finna í þess-
um sögum: Þær segja að það að vera heilbrigður
sé að vera heill á líkama og sál. Þær sýna að sál-
sjúkir menn — t.a.m. fi'klar af ýmsu tagi — ótt-
ist lækningu því lækningin krefst þess að þeim sé
kastað út úr því örugga en takmarkaða rými sem
fylgir hugsýkiseinangrun. Þær sýna að lækning
sálarmeina er erfið og þjáningarfúll. Þær veita
innsýn inn í tengsl sektar og sjúkleika — að
dómhörð samviska eða samviskuleysi og siðferðis-
brestir geti leitt til líkamlegra og andlegra sjúk-
dóma.
Þetta skýrir hversvegna JESÚS veitir í frægri
sögu lömuðum manni fyrst fyrirgefningu synda
hans og síðan lækningu. Maðurinn hafði að öll-
um líkindum búið við langvarandi innri baráttu,
við sekt- og ótta og þar lá rótin að veikindum
hans. Þegar Jesús fyrirgefúr honum, tekur hann í
sátt, finnur maðurinn sátt við sjálfán sig og heim-
inn og verður heill og heilbrigður.
Það er ekki margt í nútíma sálarfræðum sem
veitir dýpri eða sannari innsýn en þessi saga —
og þá með talið inn í eðli fikniefnavandans. En
slíkar sögur segja fleira: Þær lýsa þeirri afstöðu
sem gerir lækningu mögulega — og sú afstaða er
kölluð trú. Trú merkir hér að sjálfsögðu ekki trú
á tiltekin fyrirbæri sem engar forsendur eru fyrir
— og hefúr aldrei merkt það í neinum ærlegum
trúarbrögðum og ætti aldrei að misnota með
þeim hætti. Trú merkir að vera gripinn af krafti
sem er stærri en maður sjálfúr, kraffi sem hristir,
skekur og snýr, umbreytir og læknar. Trú er að
gefast þessum kraffi. Fólkið sem Jesús gat læknað
gafst honum. Það gaf upp persónu sfna, innri
klofning, mótsagnir, sjálfsfyrirlitningu, hatur og
örvæntingu og um leið óumburðarlyndi sitt
gagnvart öðrum. Þetta fólk hafði óttast lífið —
lifáð við sjálfsásakanir og afsakanir og annaðhvort
flúið dl einmanaleikans, eða ffá sjálfú sér til ann-
arra, og að endingu reynt að flýja ffá ógnum til-
vistarinnar inn í þjáningarfúllt öryggi andlegra og
líkamlegra sjúkdóma. í okkar samtíma em það
ekki síst ýmiss konar lyf og fíknir sem fólk flýr til
til að yfirvinna sársaukann af því að vera til.
Það vat einkum fólk í þessu ástandi sem gafst
Jesú og sú uppgjöf kallast trú. En hann tók fólkið
ekki að sér, eins og góður hjálpari eða læknir
skyldi heklur ekki gera, heldur sendi það frá sér
sem nýja menn, læknaða og heila. Og þegar hann
dó þá skyldi hann eftir sig hóp af fólki sem þrátt
fyrir ótta, ógn og skeifingu var sannfært um að
það væri læknað, „frelsað", og að sá lækningar-
máttur sem hefði læknað þau væri nægilega mátt-
ugur til að hreyfa við einstaklingum og þjóðum
um allan heim.
Við sem samfélag tilheyrum þessum nýja
veruieika Krists, þ. e. við sem þjóð ákváðum fyrir
hartnær 1000 ámm að verða kristin þjóð. En það
verður ekki fyrr en við verðum í raun og sanni
gripin afþessum nýja veruleika Krists að við
reynum að lækningarmátmr Krists er mitt á
mcðal okkar og býr í okkur sjálfúm.
Lokasþurningin mín er þessi: Hvað getur gert
okkur sem samfélag heilbrigt og hina ungu
kynslóð heila? Og svarið er: Nýr vemleiki — Ný
sýn — Ný og dýpri reynsla af því að vera til. Að
við tökum í sameiningu í auknum mæli að gefa
gaum að því smáa sem skiptir okkur raunveru-
iega máli í samskiptum við aðra. Nýr veruleiki
þar við sættumst við þær innri mótsagnir sem
búa f okkur og gemm þannig staðið heil og heil-
steypt. Nýr vemleiki þar sem lífskrafúr ungs fólks
ervirkjaður og það ötvað til að eiga sér hugsjónir
og raúnhæfa drauma. Nýr veruleiki þar sem við
sem samfélag skilgreinum raunverulegar þarfir
oltkar og greinum kjarnann ffá hisminu þegar við
tökum ákvarðanir á markaði. Nýr veruleiki þar
sem við finnum okkur áhugamál og verklag sem
eyðir ekki orku og auðlindum komandi kyn-
slóða. Nýr veruleiki þar sem raunveruleg ást ríkir,
og þá ekki aðeins ástin á lostanum þar sem mað-
ur vill aðeins heill sjálfs sín og sá sem eitthvað
skortir vill aðeins það sem getur gert hann heilan,
heldur ástin á vináttunni þar sem líkur sækir
líkan og vill aðeins heill hins. Nýr veruleiki þar
sem við rækjum hvert annað af alúð og áhuga.
Nýr veruleiki þar sem ungt fólk býr við nægilegt
adæti og örvun til að það flýi ekki inn í heim
fíkniefnaneyslu og verði fórnarlömb og þrælar
sjúkra fíkniefnasala.
Nýr veruleiki þar sem við lifúm ekki eftir öld
þessari heldur tökum háttaskiptum í hugarfári og
gerum vilja Guðs, hið góða, fagra og fúll-
komna. ■