Tíminn - 31.07.1959, Blaðsíða 8

TÍMINN, föstudaginn 31. júlí 1959
Ræða Gísla Guðmundssonar
(Framhald af 7. síðu)
ið undir þessar staðhæfingar á á-
liti sínu á þingskjali 7, þó að hátt-
virtur framsögumaður meiri hlut-
ans gerði sér að vísu nokkurt far
um í framsöguræðu sinni að draga
úr þessari fullyrðingu í nefndar-
álitinu, og er það að vonum.
Það þarf í raun og veru talvért
mikla óbilgirni til að segja annað
eins og þetta, og mér kemur það
í rauninni á óvart um mæta
menn, 'að þeir sk'tíli ekki hliðra
sér hjá að láta sér slíkt um munn
fara eða leggja nafn sitt við
svona fullyrðingar, því að ég tel
alveg þvert á móti, að með sanni
megi segja, að mjög mikið og allt
of oaikið skorti á, að þjóðin hafi
láfið vilja sinn í Ijós um þetta
mái í kosningunum.
Allir háttvirtir alþingismenn
vit*, að ég fer hér með rétt mál.
Þúsundir kjósenda munu votta
það a. m. k. fyrir samvizku sinni.
Að þessu skal ég nú víkja.
SératkvæSi um
kjordæmamálið
Þegar þetta mál var til með-
ferðar á síðasta þingi i háttvirtri
Efri deild, var af hálfu Framsókn-
armanna rætt við fulltrúa frá hin-
vm flokkunum um möguleika til
að skilja atkvæðagreiðslu um
stjómarskrárbreytinguna á einn
eða annan hátt frá hinni almennu
kosningu alþingismanna, þannig að
kjósendur ættu þess kost að láta
í ijós á sérstakan hátt afstöðu sína
til þessa máls, án þess að sú at-
kVæðagh. hefði áhrif á kosningu
þingmanna. Af hálfu hinna flokk-
anna voru þau svör veitt, að þeir
gætu ekki fallizt á þjóðaratkvæða
greiðslu i neinni mynd um þetta
máL Þeirra viðhorf var það, að
kjósendur gætu látið sér nægja að
láta f Ijós vilja sinn með kosníngu
fraasbjóðendanna eða flokkslist-
arttta.
Visailegs/ þurfti þó enginn að
ganga þess dulinn, að margur
flokksmaðurinn hlyti að komast í
janda, ef ekki væri hægt að greiða
atkvæði gegn málinu nema með
því móti að greiða um leið atkvæði
gegn flokki sínum eða frambjóð-
anda hans og að gera mætti ráð
fyrir, að vani og flokkstryggð
mætti sín þá mikils við kjörborð-
ið. Síðan flokkaskipun kornst í
fast horf hér á landi, nær ákvæði
1. málsgreinar 79.greinar ..stjórnar-
skrárinnar um sérstákar alþin.gis-
kosningar vegna stjórnarskrár-
breytinga, ekki lengur tilgangi sín-
um nema þá helzt því aðeins, að
flokkarnir sjálfir stuðli beinlínis
að því með því að hvetja menn til
að kjósa um stjórnarskrárbreyt-
ingu.
ÁrótSur þríflokkanna
En því fór mjög fjarri, að svo
væri í þetta sinn. Frambjóðendur
andstöðuflokks frumvarpsins, það
er að segja Framsóknarflokksins,
gerðu að vísu það, sem 1 þeirra
valdi stóð, til þess að benda kjós-
endum á tilgang kosninganna og
?ð taka bæri fvrst og fremst af-
stöðu til kjördæmamálsins, og
sama gerðu blöð þess flokks.
En blöð þcirra flokka, sem að
frumvarpinu stóðu,flokkanna sem
höfðu neitað að fallast á sérstaka
atkvæðagreiðslu um málið sam-
tímis kosningunum, blöð allra
þessara flokka og frambjóðendur
þeirra yfirleitt héldu því þvert á,
móti fast að kjósendum, a'ð stjórn
arskrármálið væri ekkert höfuð-
mál í kosningunum, heldur að-
eins eitt af mörgum, sem kjósa
bæri um, og sumt annað skipti
jafnvel miklu meira máli.
Kosningarnar væru ekki frá-
brugðnar öðrum kosningum o. s.
frv. Þar sem þessir flokkar höfðu
margfaldan ræðutíma og blaðakost
á við Framsóknarflokkinn, höfðu
þeir að sjálfsögðu mjög góða að-
stöðu til að koma á framfæri áróðri
gegn því að láta kosningarnar snú
VWVWWAWóWAWi,ðíWAW.V.V.W.%WA\W
í Tilkynning
um atvinauleysisskráningu
Atvinnulevsisskráning samkvæmt ákvörðun laga
nr. 52 frá 9. apríl 1956, fer fram í Ráðningar-
stofu Reykjavíkurbæjar, Hafnarstræti 20, dagana
4., 5. og 6. ágúst þ.á., og eiga hlutaðeigendur,
er óska að skrá sig samkvæmt lögunum að gefa
sig fram kl. 10—12 f.h. og kl. 1—5 e h. hina til-
teknu daga.
Óskað er eftir að þeir, sem skrá sig séu viðbúnir
að svara meðal annars spurningunum:
1. Um atvinnudaga og tekjur síðustu þrjá mánuði.
2. Um eignir og skuldir.
Reykjavík, 30. júlí 1959.

Borgarstjórinn í Reykjavík
^WA^VAV.'AV.V.V.VAVV.VAV.V.VAV.V.V.V.V.
ast um stjórnarskrármálið, og sú
aðstaða var óspart notuð.
Aðferðin var þá þessi. Fyrst
er neitað að fallast á sérstaka at-
kvæðagreiðslu samtímis kosning-
unum, og þessi neitun byggð á
þeirri forsendu, að kjósendur geti
valið milli frambjóðenda eftir að-
stöðu þeirra til stjórnarskrár-
breytingarinnar. Síðan þegar að
kosningum kemur, er svo kjósend
um sagt, að einmitt þetta skuli
þeir ekki gera, og svo er eitdað á
því eftir kosningar að lýsa yfir
opinberlega eins og hæstvirtur
forsætisráðherra gerði og eius og
gert er í álíti háttvirts rneiri hluta
stjórnarskrámefndar, að nú megi
með sanni segja að vilji kjósenda
í stjórnarskrármálinu hafi komið
í ljós á. mjög ótvíræðan hátt.
Það má segja, að þetta eru kald
ir karlar, sem að þessu .standa.
Nú mun það þykj'a santrgjarnt,
eftir að ég hefi látið svo ummælt,
að ég finni orðum mínum stað, og
það skal ég líka gera, með leyfi
hæstvirts forseta.
Alþýðublaðið, bl&ð hæstvirts
forssætisráðherra, sagði 31. maí sl.:
„Kosningarnar hljóta óhjá-
kvæmilega að snúast fyrst og
fremst um þá ríkisstjórn, sem ver
ið hefur við völd fyrir kosningarn
ar. Þess vegna hljóta kjósendur
nú fyrst og fremst að svara spurn
ingum varðandi stjórn Alþýðu-
flokksins.“
Síðan ber Alþýðublaðið fram
fjórar slíkar spurningar varðandi
stjórn Alþýðuflokksins. Kjósand-
inn á að svara því, hvort hann hafi
viljað utanþingsstjórn. Hann á í
öðru lagi að taka afstöðu til dýr;
tíðarráðstafana Alþýðuflokksins. í
þriðja lagi á hann að taka afstöðu
til fjárlagaafgreiðslunnar, og svo
loks i fjórða lagi til kjördæmamáls
ins. Á eftir þessum fjórum spurn-
ingurn kemur svo nokkru síðar
fimmta spurningin, og auðséð er,
að blaðið telur hana raunar þýð-
ingarmesta. Kjósandinn á eiginlega
umfram allt að svara því, hvort
hann ætli Alþýðufl. vaxandi hlut-
verk í þjóðlífinu. Ætli hæstvh’tur
forsætisráðherra telji ekki, að
með sanni megi segja, að þeirri
spurningu hafi verið svarað á mjög
ótvíræðan hátt?
Ég kem því næst að málgagni
Alþýðubandalagsins, Þjóðviljanum.
Hinn 28. júní birti Þjóðviljinn í
forsíðufyrirsögn kjörorð kosning-
anna, en það var að hans dómi
eins og það er orðað þar „aukin
framleiðsla, réttlát skipting auðs
gegn kaupráni og kjaraskerðingu.
Tryggjum sigur í landhelgismál-
inu, ísland fyrir íslendinga.“ —
Um þetta var fólki sagt að kjósa,
þ. e. a. s. um þetta sagði Þjóð-
viljinn, aðalmálgagn Alþýðubanda
lagsins fólki að kjósa, þ. e. a. s.
um framleiðslu og launamál, land-
helgismál og isíðasta setningiri á
sennilega eitthvað við varnarliðið
eða þess háttar, en málið sem olli
því, að Alþingi var rofið, fær ekki
rúm í aðalfyrirsögn blaðsins á
kjördaginn. Þetta hafði auðvitað
sín áhrif. Eg þekki persónuleg
dæmi og skal nefna eitt. Einn af
fylgismönnum Alþýðubandalagsins
í einu af kjördæmunum, sem á
að leggja niður, mætur maður,
lýsti í vetur opinberlega andstöðu
sinni gegn afnámi kjördæmanna.
Á framboðsfundi kvaddi þessi sami
maður sér hljóðs. Eins og vænta
mátti þá stóð hann við það, sem
hann hafði sagt. Hann var enn á
móti afnámi kjördæmanna, en á
kjördegi kvaðst hann þó verða að
taka meira tillit til annarra mála.
Hann myndi því kjósa sinn flolck
sem fyrr. Annar fundarmaður
benti þá á, að afnám kjördæm-
anna kynni í framtíðinni að reyn-
a-st meiri háttar kjaraskerðing fyr-
ir verkafólk þorpanna í dreifbýÞ
inu, og því miður er hætt við, að
sú athugasemd kunni að hafa við
einhver rök að styðjast.
Það er meira af þessu tagi. í
Þjóðviljanum 24. júni eoa nokkr-
um dögum fyrr, er nokkuð ákveðin
leiðbeining varðandi höfuðtiigang
kosninganna. Þar er upplýst í fyr-
irsögn, að á íslandi séu 600 millj-
ónamæringar. Síðan segir orðrét-t,
með leyfi hæstvirts forseta:
„Kosningarnar á sunnudaginn
snúast um það, hvort þeir, (þ. e.
a. s. þessir 600 milljónarar) eiga
að safna meiri gróða á lækkúðu
kaupi launþeganna.“ Þær snúast
um það.
En þetta tal um mílljónarana,
það minnir mig á atvik, sem gerð-
ist á fundi, sem ég var staddur á
rétt fyrir kosningarnar. Þar stóð
upp ungur bóndi til að ræða um
afnám kjördæmanna. Hann spurði:
Hvernig höfum við misnotað rétt
okkar, þannig að nauðsyn beri til
að svipta okkur þessum rétti? Höf-
um við notað hann til að létta af
okkur störfum eða tryggja okkur
óeðlilega góð lífskjör? Eða höfum
við notað hann til auðsöfnunar?
Eru milljónararnir hér? Og svo leit
hann í kringum sig á fundinum og
þar var a.m.k. enginn milljónari.
En frambjóðendu-m þríflokkanna,
sem þarna voru, þeim vafðist tunga
um tönn. Það var von. Þeir
fundu það víst vel, að það voru
alveg óskyld mál og raunar and-
stæð að afnema kjördæmin og
kjósa á móti milljónörunum.
Og svo kem ég þá í þessum lestri
að höfuðmálga-gni Sjálfstæðis-
flokksins, Morgunblaðinu, o.g boð-
skap þess fyrir kosningarnar, og
þar er nú eins og oftar dálítið feitt
á stykkinu, og athyglisvert. Morg-
unblaðinu saigði 16. júní:
.^ýjörd.breyting er mikið mál, en
þó aðeins eitt af mörgum, sem nú
er kosið um. Þeir sem greiða Fram
sókn atkvæði nú, gera það því
ekki vegna kjördæmamálsins, held
ur af því, að þeir kjósa yfir sig
á ný sanis konar stjórnarfar og hér
ríkti á vinstri stjórnar árunum.“
Þaí, sem gera ber
Eg hef rakið þetta vegna þess-,
að við minni hluta menn í stjórn-
arskrárnefnd berum fram tillögu
um sérstaka meðferð þessa máis.
Minni hlutinn teliu’, að úr þessu
sem mistókst í kosningunum, að
verulegu leyti fyrir þann áróður,
scm ég hef vikið að hér að framan,
að úr því sé rótt og skylt að bæta
eftir föngum og að enn sé hægt að
gera ráðstafanir til þess, að vilji
kjósenda komi fram, áður en mól-
ið hlýtur afgreiðslu á. Aiþingi.
Minni iilutinn telur, að ha-gt sé
að koma þessum ráðstöfunum í
kring án þess að fella frumvarpið
að svo stöddu eða breyta því.
Þetta er hægt að gera með því
að fresta aukaþinginu nokkurn
tíirfa og láta á meðan þinghlé er,
fara fram almenna atkvæða-
greiðslu í hverju kjördæmi um
það meginatriði frumvarpsins,
sem átökum veldur hér á Alþingi
og annars staðar, þ. e. a. s. hvort
leggja skuli niður kjördæmin öil
utan Reykjavíkur og taka Upp í
þeirra stað stór hlutfallskosninga-
kjördæmi.
Slik atkvæðagreiðsla væri að
visu ekki lagalega bindandi, en
þess er að vænta, að þingmenn
tækju eðlilegt tillit til hennar við
afgreiðslu málsins, og jafnframt
væri komið í veg fvrir, að það
haldi áfram, sem nú á sér stað,
að fjöldi kjósenda um land allt,
sem kaus flokka sína eða fram- .
bjóðendur beirra í kosn. 28.
júní, liggur óréttilega undir því ,
ámæli að hafa viljað leggja kjör-
dæmin niður.
Ef tillaga minni hlutans verður
samþykkt, við þessa umræðu, þá
ætti atkvæðagreiðslan, sú al-
m,enna atkvæðagreiðsla í hverju
kjördæmi, sem gert er ráð fyrir ,
í itill, að geta farið fram sunnu-
daginn 23. ágúst n. k. og ef til vill
fyrr. Þegar að lokinni talningu í
kjördæmunum gæti aukaþingið-
komið saman og afgreitt frumvarp ■
ið hvernig svo sem sú afgreiðsla
þá yrði. Kosningar til Alþingis v
gætu síðan farið fram síðari hluta
októbermánaðar, ef þeirra reynd-
ist þörf.
Ef till. minni hlutans verður sam
þykkt má væntanlega gera ráð fyr
ir að hæstvirt rikisstjórn aflaði sér ‘
heimildar til þingfrestunar, ef á
þarf að halda, þar sem málið myndi
að öðrum kosti ekki koma til frek-
ari meðferðar á aukaþinginu.
Eg leyfi mér svo að öðru leyti að
visa til nefndarálits minni hlutans
á þingskjali 10 og þeirrar tillögtf
til rökstuddrar dagskrár, sem.
prentuð er á því þingskiali.
Blátt OMO
skilar yður
hvítasta jþvofti
í heiifii!
Einnig bezt fyrir mislitan
X-OMO 34/EN-244B
„Þeirra eigin or8“
Hvað segir nú hæstvirtur forsæt
isráðherra um þetta, o.g hvað segir
■t. d. háttvirtur 1. þingmaður
Reykvíkinga (Bjarni Benediktson)
sem nú er forseti sameinaðs Al-
þingis? Hvað segir háttvirtur fram
sögumaður meiri hluta stjórnar-
skrárnefndar, sem hér talaði áðan
og flokksmenn hans? Þetta eru
þeirra eigin orð, svo notað sé heiti
á útbreiddum kosningabæklingi frá
Sjálfstæðisflokknum. Var nú ekki
von, að a. m. k. Sjálfstæðismenn
hikuðu við að kjósa um kjördæma-
málið, eftir þessa lexíu frá aðal-
málgagni sínu, sem varaformaður
flokksins og núverandi forseti sam
einaðs þings stjórnar? Og geta svo
sömu mennirnir sagt á eftir, að
með sanni megi segja, að þjóðin
hafi á ótvíræðan hátt látið vilja
sinn í ljós um kjördæmamálið?
Nei, það geta þeir ekki sagt, og
það gerði þjóðin heldur ekki á ó-
tvíræðan hátt. Því miður skorti
mjög á, að svo væri, og það er eins
og ég hef fært rök að í þessari
ræðu hór að framan, að
mjög miklu leyti áróðri flokkanna
sjálfra um að kenna.
Eg hef rakið þetta nokkuð, þenn
an áróður fyrir kosningarnar, þenn
an áróður þeirra, sem að stjórnar-
skrárbreytingunni standa, fyrir því
að menn skyldu ekki láta kosning
arnar snúast um það mál, scm var
lilefni þingrofsins og kosninganna.
Eg hef rakið það til þess að menn
geti eða eigi af þeim orsökum enn
auðveldara með að gera sér það
ijóst, að það hlaut að fara svo, að
mjög vantaði á, að afstaðai yrði tek
in til málsins í venjulegum þing-
kosningum.
Minningarorð
iFramhija ar 5. sifiu)
og fjölskyldu allt, en tók lítinn
þátt í félagslífi út á við. þó var
hún meðal stofnenda eins félags
hór í Reykjavík og var í því alla
tíð síðan, en það var Eyrbekk-
ingafélagið. Kom fram í þessu
rörnm taug, er tengdi hana við
átthaga og æskuslóðir Þótti henni
og gott, er um hægðist störfin
á efri árum, að bregða sér í smá-
ferðir austur á Eyrarbakka og
víðar um landið sitt, sem hún
unni heitt og dáði.
Þeim, er þekktu Lilju Brands-
dóttur og muna hana á öllum
! æviskeiðum frá því hún var full-
vaxin kona, verður hún ógleyman-
leg. Hún var fögur og góð kona,
ströng við sjálfa sig, en mild og
umhyggjusöm við aðra. Ástúðleg
eiginkona og móðir og trölltrygg
vinum sínum. Hún var af þeirri
gerð kvenna, er skáldið hafði í
huga, er það mælti: „Oft í ís-
lands djúpu dölum drottning hef-
ur bónda fæðzt.“ Lilja hefði sómt
I sér vel sem drottning í hásæti
I skrautlegra sala, en sem stritandi
! fátæk móðir, er átti maka sinn
íá sjónum við eilífar hættur, var
hún tigin og traust og það hetju-
hlutverk fór henni stórmannlega
: úr hendi. Það var hennar drottn-
mgarhlutverk. Megi sem flestar
íslenzkar konur verða jafnokar
hennar.
Ég votta aðstandendum öllum
icnlæga samúð mína og þakka
vináltu og tryggð hinnar látnu
konu. Blessuð sé minning Lilju
Brandsdóttur^
Ágúst Þorvaldsson