Tíminn - 29.04.1960, Blaðsíða 8

8
TÍMINN, föstudaginn 29. aprflt 1960.
1 stórhlaupum hundraðf aldast árnar
Sigurjón Rist, vatnamælingamaður, segir lítillega frá vatna-
mælingum á Skeiðarársandi og víðar sunnan lands núna um
páskana - og minnist á hlaup um leið
— Hvað er rennsli jökul-
ánna á Skeiðarársandi mikið,
og hvert er vatnsmagn þeirra
miðað við aðrar ár landsins á
ýmsum árstímum? Hver er
munur þeirra í haustkuldum
og stórhlaupum. Tíminn hef-
ur leitað til Sigurjóns Rist,
vatnamælingamanns, um svör
við þessum spurningum, og
hefur hann látið blaðinu í té
eftirfarandi upplýsingar á-
samt töflu um rennsli nokk-
urra straumvatna.
— Þess' skal getið um töflu þá,
sem hér birtist, segir Sigurjón,
að þar er gerður samanburður á
ám á Suðurlandi, allt frá Varmá í
Kveragerði austur að Jökulsá á
Breiðamerkursandi. Þetta var gert
um miðjan apríl. Dagana 14. og
15. apríl, þegar haldið var austur,
voru ár litlar en verða þó oft
miuni. Á bakaleiðinni austan úr
Öræfum dagama 17. ■ og 18. apríl
var vöxtur í vatni effir rigning-
una 16. og 17. apríl. Auk þess var
va.tn í mörgum ám þá einnig farið
að drýgjagt af leysingu, sem gætti
einkum á hæðarbeltinu 5—700
metrar yfir sjó. Inni á miðhálend-
inu og á jöklunum hefur leysingin
vart náð svo hátt upp.
Þegar kom vestur fyrir Lóma-
gnúp, voru ár faroar að setja veru-
lega niður, og þess vegna hef ég
í töflunni fært einn dálk sérstak-
lega fyrir hámarksrennslið í þeim
ém, sem það hafði verið athugað
sérstaklega — t.d. komið fram á
síritandi vatnshæðarmælum.
'Það er ýmislegt fróðlegt að sjá
á þessari töflu, sagði Sigurjón.
Það vekur t. d. kannske nokkra
furðu, að Skeiðará og Súla skuli
ekki vera vatnsmestar af ánum á
Skeiðarársandi. Orsökin er sú, að
meginhluti vatnasviðs þeirra ligg-
ur langt inni á jökli og í mikilli
hæð, þar sem úrkoman þessa
daga hefur fallið sem snjór. Það
eru ámar í randfjöllunum, árnar,
sem komnar eru stutt að, er skila
Sé3 yfír SkeiSarársand, þar sem Skeiðará kvísiast um allan sand. Myndin
tekin aS sumri og er aSeins venjulegt sumarvatn í SkeiSará.
„Nú hefur sett niSur f Núpsvötnum", sagSi Hannes á NúpstaS — hann sá
þaS á norSurhimninum. — Myndin sýnir bíl fara yfir Núpsvötn aS haust-
Jagi, þegar lítiS er í þeim.
úrkomunni og leysingavatninu ört
fram, t.d. Núpsvötnin. Morsá hef-
ur lagt til aðalvöxtinn í Skeiðará.
Rennslið í Skeiðará, þegar hald-
ið var vestur yfir, reyndist ekki
meira en nálægt fjórðungi þess,
sem er í Skeiðará, þegar hún er
í fjöri í sumarhitum, og þá færist
Súla einnig í aukana, en Núps-
vötnin setur niður, þegar vorleys-
ing er úti og þomar um.
Ölfusá meiri en Þjórsá
Einnig er það eftirtektarvert,
stgir Sigurjón, að Ölfusá er vatns-
meiri en Þjórsá þessa dagana.
Þarna gerir sama fyrirbærið vart
við sig. Hlutfallið mun aftur breyt
ast Þjórsá í hag, þegar hitinn vex
með vorinu. Vatnasvið hennar er
miklu hærra en Ölfusár. Nægir í
því sambandi að benda á, að Hvít-
árvatn, sem er langt inni á vatna-
sviði Hvítár, er aðeins 420 metra
yfir sjó, en Þórisvatn á Þjórsár-
svæðinu liggur 155 metrum ofar,
cg verulegur hluti af vatnasviði
Þjórsár er í enn meiri hæð.
Við lestur skýrs'lunnar verður
líka að hafa það í huga, að hér er
cðeins um lauslegan samanburð
rð ræða. Arnar á Mýrdalssandi
eg Skeiðarársandi voru mældar í
fljótheitum. Við athuganir á þeim
eiu ekki gerðar sömu kröfur og
við mælingar á þeim vatnsföllum,
sem ætluð eru til raforkuvinnslu.
Nákvæm rennslismæling tapar
gildi sínu, cf ekki eru gerðar sam-
felldar vatnshæðarathuganir um
lengri tíma f því sambandi má
nefna að Sandgígjukvísl á Skeið-
arársandi ox úr nálega 50 m3/sek.
upp í 85 á þeim tíma, sem bilarn-
ir 17 í Öræfaferðinni voru að kom
ast yfir hana. Auk þessara grófu
rennslisathugana gafst tækifæri
til að mæla hita vatnsins, kanna
aurburðinn og sýrustig vatnsins.
Hér í skýrslunmi er rennsli Jök
ulsár á Breiðamerkursandi talið
43 m3/sek. en það er langt frá,
að það megi miða stærð hennar
við þá tölu. Hún hefur algera sér-
stöðu meðal íslenzkra straum-
vctna. Við háflæði fellur sjór inn
í jökulsárlónið, og er rennslið því
háð hæð sjávar. Á síðustu árum
hefur sjór brotið framan af land-
ræmunmi, sem er á milli jökuls og
íjávar, og íarvegur Jökulsár hefur
dýpkað og iafnframt örlítið breikk
að hin síðustu ár.
En aurburðurinn frá jöklinum
hefur setzt að í lóninu, sem er
nú að myndast við jökulröndina.
Lónið er 110 metra djúpt. Það er
full ástæða til að fylgjast vel með
öllum breytingum, sem eiga sér
stað þama, svo að í Ijós komi sem
fyrst, hvað er að gerast, hvort
þarna muni myndast fjörður, og
jökull gangi þar í sjó fram.
Núverandi farvegur Jökulsár er
röskir 100 mefrar á breidd . og
dýpið 3—4 metrar, nálægt meðal-
hæð sjávar. Þegar Jökulsá er í
vexti að sumrinu, getur beljað um
þennan farveg vatn af stærðar-
gráðunni 1000 m3/sek. Þeir Kví-
skerjabræður hafa á hendi fyrir
vatnamælingaroar athuganir á
rennsli vatna á Breiðamerkur-
sandi.
Þarna er Sigurjón Rist (i miðið) að leggja af sfað í athugunarför upp f
Kötiu ásamt þeim Sigurjóni Böðvarssyni og Ragnari Þorsteinssyni i Höfða-
brekku árið 1955, en þá kom jökulhlaup frá Kötlu. Mældu þeir hvilftina,
sem myndazt hafði. Þá fór Múlakvísl upp í 2500 feningsmefra á sek. og
Skálm í 500 teningsmetra.
Farvegnr Skeiíarár
mældur
— En aðaltilgangur ferðar minn
ar austur í Öræfi að þessu sinni,
ssgði Sigurjón, — var að mæla
upp farveg Skeiðarár frá Gríms-
I vatnahlaupinu nú s.l. vetur. Það
var margt fleira, sem var þess
vert, að þvi væri gaumur gefinn.
í ofsarigningunni á laugardaginn
fvrir páska úthverfðust svo gilin í
Skaftafelli, Baejargil og Austur-
gil, að rennslið niun hafa fimm-
tugfaldazt. Þau fluttu fram til
samans 12 m3 vatns á sek. eða um
1300 lítra á sekúndu af ferkíló-
Trietra lands
— En hvað geturðu sagt okkur
af því, hve mikið rennslið var í
jökulhlaupunum? Það mun þó
sennilega hafa verið margfalt á
v:ð það, sem það var á páskun-
um, þótt alldjúpt reyndist á bíl-
unum þá. ,
SamanburSur á rennsli vatnsíalla
í tenmgsmetrum á sekúndu
co
Ö
a
bJ5
-3
‘5 c
fl SP
C3
&
d
Ö
o
ctf
fl
a
bJO
cs
s
G) CD
> *
a
a . ö )LO bfl rH 3 { oo Is fl
NAFN VATNSFALLS: vcS O X SP
Varmá, Hveragerði •1,0 24,4 4,3
Ölfusá Selfossi 322 815 645
Þjórsá, Urriðafoss 242 529 419
Ytri-Rangá, Hellu 48 63 52
Eystri-Rangá, Djúpadal 35,5 110 52
Markarfljót 56 * 121
Seljalandsá 1,3
Skógá, Skógafoss 3,0 24,6 10,8
Jökulsá á Sólheimasandi 8,3 25
Klifandi 12 35
Kerlingardalsá 8 35
Múlakvísl 4,5 27
Skálm 15 23
Hólmsá 60 100
Skaftá, Skaítárdal 96 146 109
Ása — Eldvatn 75 104 86
Skaftá, Kirkjuloæjarklaustri 30 42 35
Hverfisfljót hjá Dal 5,5 50 22
Djúpá 10 95 40
Núpsvötn 6,5 165
Súla 3,6 34
Sandgígjukvísl 17 85
Skeiðará neðan Morsár 21 66
Bæ j ar gil+Austur gil 12
Skaftafellsá 5,6
Svínafellsá 2,1
Virkisár 1,5
Kotá 0,6
Hrútá / 3,0
Fjallsá 13
Nýgræðukvísl 2
Jökulsá á Breiðamerkursandi 43