Tíminn - 15.07.1960, Blaðsíða 9

9
T.1MINN, íöstudagmn 15-Júlí 1060.
★
Þjórsárver við Hofsjökul er það
landsvæði hér á landi, sem ég tel
rikasta ástæðu til að gera að ír'ið-
landi samkv. r-lið 1. gr. náttúru-
vtírndarlaganna. Þetta landsvæði
er svo einstakt um landslag, gróð-
urfar og dýralíf, að frá fræðilegu
cg menningarlegu sjónarmiði tel
ég það höfuðnauðsyn, að tryggt
verði með náttúruverndaraðgerð-
um, að þar veTði engu raskað.
Þjórsárverin eru samfellt gróður-
lendi við suðausturjaðar Hofsjök-
uls. Meginhluti þessa gróðurlendis
er vestan Þjórsár, milli Hofsjökuls
cg árinnar. Þessi hluti gróður-
lendisins er sundurskorinn af jök-
ulkvíslum, sem falla frá jöklinum
út í Þjórsá. Milli þessara kvísla
eru verin, neðst Tjarnarver, en
siðan taka við Oddkelsver, Xllaver,
Múlaver og Arnarfellsver. Austan
Þjórsár eru svo Þúfuver og Eyvind
arkofaver. Til samans mynda þessi
ver svæði það, sem ég tel, að frið-
lýsa beri. Takmörk svæðisins eru
glögg, því að það er umlukt gróð-
urlausum auðnum og söndum
nema að norðan og norðvestan,
jökullónum í dældum milli urða-j
hryggjanna. í Nauthaga og í Jök-
uikrika eru laugar og á víð og
dreif um verin eru rústir hinna
fornu gæsarétta, þar sem heiða-
gæsir í sárum hafa fyrr á öldum
verið reknar til réttar.
landa. Þjórsárverin eru ákaflega
gróðursæl og gróður er þar víða
með afbrigðum fagur. Meðal ann-
ars er gróður í Arnarfellsmúlum
og í Arnarfellsbrekku annálaður
fyrir fegurð, enda minna þessir
staðir mest á vel skipulagða skrúð-
það álitlegur hluti af heildarstofn-
iiium. Utan fslands verpa heiða-
gæsir aðeins á NA-Grænlandi og
j Svalbarða. Grænlenzkar og íslenzk
j ar heiðagæsir hafa vetrardvöl í
[Bretlandi (Skotlandi og Englandi),
j en heiðagæsir frá Svalbarða hafa
j v etrardvöl í löndunum við sunnan
'verðan Norðursjó.
j Sumurin 1951 og 1953 var efnt
jtil brezk-ís'lenzkra rannsóknarleið-
jangra í Þjórsárver og var megin
j t'lgangurinn með þeim að merkja
j beiðagæsir. Það sem við vitum um
j náttúrufar Þjórsárvera, dýralíf
þeirra og gróður, er mest að þakka
rsnnsóknum, sem unnið var að í
j leiðöngrum þessum. Um þær rann
jsóknir hefur þegar birzt fjöldi rit
igerða og auk þess var gefin út í
i Bretlandi alþýðleg, myndskreytt
Útsýn frá Oddkelsöldu yfir Miklukvísl, lllaver og til Hofsjökuls í baksýn. j'Jók um fyrri leiðangurinn, og hef-
kæmi. Eina ráðstöfunin, sem gera
þyrfíi í sambandi við friðlýsingu
þeirra, er að ná samkomulagi um,
að þau verði ekki notuð til beitar.
Sííku væri auðvelt að koma til
leiðar með því að sjá svo um, að
dilkar undan þeim fáu ám, sem
þangað slæðast, verði ekki settir
á. Þar með værj hægt að koma í
veg fyrir hreinræktun sérstaks
fjárstofns, er gengi á Þjórsárver-
um á usmrin, en að slíku var áður
fyrr unnið markvisst af einstaka
manni. Beit er sá mesti voði, sem
yfir Þjórsárverum vofir. Gróður
þeirra þolir beit mjög illa og mátti
sjá mörg sorgleg merki þess í leið
angrinum 1951, en það sumar var
síðasta sumarið fyrir niðurskurð
íjárstofnsins í Árnessýslu. Síðan
hafa Þjórsárverin hvílzt og gróður
þeirra náð sér að mestu, því að
í síðasta hefti Náttúrufræðingsins ritar dr- Finnur GuSmundsson at-
hyglisverSa grein um Þjórsárver. Vegna þess, aS mál þetta snertir miklu
fleiri en þá, sem sjá Náttúrufræ'ðinginn, þykir Tímanum rétt a<S birta
greinina. RæíSir dr. Fintnur þar hina brýnu nauSsyn á aí) friSlvsa þetta
einstæ'Sa landsvæSi, þar sem fegur<S og fjölbreytni gróÖurs og fuglalífs
er metS ekdæmum.
þar sem Hofsjökll setur því nátt-
úrleg takmörk. Frá HofsjökU geng-
ur einhver fegursti skriðjökuU ís-
lands, Arnarfellsjökull, niður í
verin. Jaðar hans er hálfhring-
myndaður og er hann gyrtur hálf-
hringmynduðu jökulurðabelti með
Þjórsárverin eru að nokkru leyti
freðmýrar eða túndra, því að
k'.aki er þar oft í jörðu allt sum-
arið. Þar eru víða hinar svonefndu
rústir, en það eru einkennilegar
þúfnamyndanir, sem eru eitt höf-
uðeinkenni á freðmýrum íshafs-
garða. Annars eru verin víðast
hvar mýrlend, en á þurrari stöð-
um setja víðitegundir (gulvíðir,
grávíðir og loðvíðir) svip sinn á
iandið. Reglulegir hvannskógar
eru, eða voru að minnsta kosti, í
Arnarfellsbrekku og í Arnarfells-
rcúlum og geysilega stórvaxin
burnirót myndar samfelldar gróð-
urbreiður í Arnarfellsmúlum og
viðar. Alls hafa fundizt um 150
tegundir blómplantna og byrkn-
inga í Þjórsárverum.
Af dýrum eru það fuglarnir,
sem mest ber á í Þjórsárverum.
Alls hafa sézt þar 31 tegund fugla
og þar af eru 16 tegundir örugg-
lega varpfuglar. Einkennisfugl
Þjórsárveranna er heiðagæsin. en
þar er mesta heiðagæsabyggð
heimsins. Heiðagæsastofninn í
heiminum er mjög lítill og er
ætlað að heildarstærð stofnsins- sé
um 50.000 á haustin, þegar ungar
írá sumrinu eru orðnir fleygir og
fullþroska. f Þjórsárverum verpa
um 2000 heiðagæsapör og síðari
i.iuta sumars, þegar ungainir eru
að vaxa upp, ganga 15.000—20.000
heiðagæsir í Þjórsárverum og er
Kortið sýnir Þjórsárver suðaustan Hofsjökuls en aðallega vestan Þjórsár.
ur hún einnig verið gefin út í i h;nn nýi fjárstofn Árnesinga er
Bandaríkjunum og Þýzkalandi. í
báðum leiðöngrunum voru teknar
kvikmyndir og hafa þær verið
sýndar í flestum borgum Bretlands
og víða á meginlandi Evrópu. Allt
hefur þetta suðlað mjög að kynn-
ingu á Þjórsárverum og hinu ein-
stæða náttúrufari þeirra. Nú þeg-
ar eru því Þiórsárverin orðin
þekkt víða um heim sem ósnortin
ráttúruparadís.
Ég hef gerzt hér nokkuð lang-
crður um Þjórsárverin, en með
því hef ég viljað sýna fram á
ekki enn farinn að uppgötva þessi
afskekktu og einangruðu beiti-
lönd svo nokkru nemi. Nú er því
timabært að hefjast handa um að
bægja þeim voða, sem beitin er,
frá Þjórsárverum. Að vísu eni
hér hagsmunir í veði, en við verð-
um að gera það upp við okkur í
eitt skipti fyrir öll, hvort við sætt
um okkur við að fórna Þjórsárver-
unum fyrir beit nokkur hundruð
kinda í 2—3 mánuði á ári. í þessu
máli reynir fyrst og fremst á
skilning og félagslegan þroská
nauðsyn þess, að þau verði gerð þeirra manna, sem hagsmuna hafa
að friðlandi. Friðlýsing þeirra að gæta í sambandi við beit í Þjórs
' myndi hafa sáralítinn kostnað í | árverum. Eftir þeim kynnum, sem
för með sér. Frá náttúrunnar | ég hef haft af þeim mönnum, sem
I hendi eru þau einangruð og gyrt i hér eiga hlut að máli, er ég þess
auðnum og torfærum á alla vegu fullviss, að þetta mál megi leiða
| og það myndi því ekki þurfa að til lykta með frjálsu samkomulagi.
girða þau þótt til friðlýsingar ‘ Finnur Guðmundsson
Þjórsárver við Hofsjökul

Heiðagæs hremmd og merkt í Þjórsárverum
úr bók Peters Scott.
Heiðagæsir handsamaðar í netgirðingu til merkingar í Þjórsárverum.
Myndin tekin i leiðangrinum 1952.