Tíminn - 02.10.1960, Blaðsíða 9

9
t sunnudagiiin 2. október 1960.
— SKRIFAÐ OG SKRAFAB —
„Frami að láta éta $ig“ - ÁS neyta signrs ela Mta lágt - EinMiga vilji ^jóðarinnar og Al-
Jjingis á að ráða í landhelgismálinu - Niðurlægjandi samningar um íslenzka landhelgi við
Breta - Sögulegi órétturinn írá Genf afturgenginn í Reykjavik? Á að opna landhelgina og
íhinda hendur okkar í framtíðinni? - Félagssamtök borgara kölluð „samsafn fífla“.
... sem þótti frægS aS fóSra þig
og framt aS iáta éta sig ...
Það fer varla hjá því, að ýmsum
komi í hug þessar Ijóðlínur Þor-
fsteins Erlingssonar úr kvæði hans
am gamla ijónið, þegar hugsað er
. til samningaviðræðna þeirra, sem
rr.ú eru að hefjast milli ríkisstjórn-
ar fslands og brezku ríkisstjórnar-
innar um iandhelgismál íslands.
í kvæðinu um gamla ljónið er
rakin gömul og ný harmsaga hins
hrjáða og smáa, sem undirokun
vanans hefur leikið svo grátt, að
hann er ekki fær um að njóta sig-
urs síns. Þóít „gamla ljónið“ lúti
lágt, og sé ekki lengur fært um að
hremma, færir gömul vanmáttar-
kennd annarra því bráðina. Það er
gamla sagan um þann, sem gömul
áþján heldur enn í heljargreipum,
þótt böndin séu losuð, áminning
um það, að ekki er nóg að slíta
fjötur eða bægja ljóni frá, ef fólk-
ið skortir manndóm til að
r.jóta sigursins og standa á eigin
fótum en b;ður áfram um þann
„írama að láta éta sig“. Þetta
minnir á, að sjálfstæðisbarátta er
ætíð tvíþætt, barátta við erlent
valdaljón og styrking þess sjálf-
stæðisvilja cg sjálfstrausts, sem
ckki telur það frama að láta éta
sig, og er hið síðamefnda miklu
þýðingarmest.
Sigursaga eða
niðurlæging
Þegar íslenzkir valdamenn ganga
r.ú til samninga um sjálfstæðismál
Islendinga við „gamla ljónið“ eftir
pð því hafði verið bægt frá með
, hrumar klær og auðan góm“, fer
ckki á milli mála að þeim hefur
elnað sú áþjánarsýki, sem telur
það frama að láta éta sig. Sú þjóð,
sem beitir slíkum mönnum til for-
ystu hefur satt að segja tæplega
öðlazt sjálfstæði.
Sannleikurinn um þessi mál er
sá í dag, að eigi nú svo að fara, að
þjóðin glopri niður þeim sigri, sem
hún var búin að vinna í landhelg-
ismálinu, þá eiga þeir atburðir sér
aðeins hliðstæðu á döprustu stund-
um liðinnar fslandssögu, þegar
vanmáttarkenndin bugaði svo ís-
lenzka valdamenn, að þeim fannst
irægð að fóðra erlenda þjóðhöfð-
ingja „og frami að láta éta sig“.
Þá hefur ein glæstasta sigursaga
þjóðarinnar smúizt í ömurlega nið-
urlægingu. íslenzka þjóðin mun
ekki horfa þegjandi fram á þann
veg, enda er landhelgismálið og
sjálfstæði Islands samtvinnaðir
þræðir.
Einhuga þjóð
Á ófrelsisdögum þjóðarinnar
samdi húsbóndavaldið um land-
helgi íslands við Breta og hleypti
botnsköfum þeirTa upp að land-
steinum árið 1903. Sá nauðungar-
samningur gilti þangað til þjóðin
hafði öðlazt sjálfstæði og sagði
honum upp. Eftir það færði hún ,út
f'skveiðilandhelgi sína í samræmi
við alþjóðalög, fyrst í fjórar mílur
samfara lokun flóa og fjarða og
siðan í 12 mílur, í krafti þeirrar
yfirlýsingar laganefndar Samein-
uðu þjóðanna, að 12 mílna fisk-
veiðilandhelgi bryti ekki í bága við
Meirihluti brezku samninganefndarinnar kom til Reykjavíkur ( fyrra dag með flugvél. Þarna sjást frá vlnstri:
B. Engholm, fulltrúi i fiskimálaráðuneytinu, R. H. Mason íslandsmálasérfræðingurf brezku stjórnarlnnar, Patrick
Reilly, formaður nefndarinnar, ungfrú J. Gutteridge rltari, A Savage og loks lengst Stewart sendiherra Breta
hér og Hendrik Sv. Björnsson, ráðuneytisstjóri, sem tók á móti nefndinni. Að baki sést Brian Holt vararæðism.
neinar alþjóðareglur, enda höfðu
þá um tveir tugir þjóða tekið sér
siíka landhelgi eða stærri. Allar
þjóðir viðurkenndu og virtu þessa
lnndhelgi okkar í verki, nema Bret.
si. sem sendu togara sína í her-
skipavernd inn í íslenzka land-
helgi, hindruðu íslenzka löggæzlu
með vopnavaldi og stofnuðu ís-
lonzkum mönnum hvað eftir ann-
rð í lífshættu með framferði sínu.
Fór svo fram um hríð. íslenzka
þ]óðin fordæmdi þetta atferli ein-
huga og stóð i órofa heild um land-
helgi sína. Hvað eftir annað komu
fram einróma yfirlýsingar almenn-
ings og stjórnarvalda um það, að
a’drei yrði vikið frá 12 mílunum,
aldrei látið undan ofbeldi Breta og
ailra sízt samið við þá um íslenzka
landhelgi. Alþingi áréttaði þennan
einróma þjóðarvilja síðast með
samhljóða ályktun vorið 1959.
Bretar skörkuðu í landhelgi allán
þennan tíma, en viðurkennt var að
veiðar undir herskipavernd væru
óhugsandi til frambúðar og friðun
m'ðanna um 90% þrátt fyrir þetta.
Bretar hlutu ámæli og óvirðingu
rnargra þjóða fyrir herskapinn
gegn vopnlausri smáþjóð, samtím-
is sem þeir létu 12 mílna landhelgi
I ússa afskiptalausa, en íslendingar
samúð og virðingu annarra þjóða
að sama skapi.
| Höfðu unnið sigur
Þannig stoðu málin þegar Genf-
srráðstefnan hófst í maiz s. 1. ís-
lendingar hófðu raunar unnið
sigur í málinu. og sá sigur var
Llátt áfram innsiglaður og viður-
kenndur með úrslitum þeir-ar ráð-
stefnu. Þar biðu þau ríki, sem
vildu setja alþjóðalög um minni
fiskveiðilandielgi en tólf mílur,
fallnaðarósigur, og 12 mílur okkar
og annarra voru þar með tryggðar.
Þar með færðist málið á nýjan
áfanga, út fynr tólf mílurnar, eins
og Hermann Jónasson sagði að lok-
inni ráðstefnanni.
Allt virtist raunar leika í lyndi
f.yrir íslendingum. Þeir höfðu unn-
ið fullan sigur. Bretar áttu þann
kost einan að sigla brott með laf-
andi skott c'ða halda áfram hinu
tdgangslausa sargi með herskipum
> landhelgi, sjálfum sér til skaða
cg skammar með fyrirsjáanlega
uppgjöf og smán. íslendingar
höfðu í hendi sér að neyta þessa
s:gurs og V.efja baráttuna fyrir
næsta áfanga, meiri útfærslu.
Ekkert nema löngun íslenzkra
valdamanna sjálfra til þess að láta
éta sig, gat dregið sigurinn úr
hendi okkar. Ekkert hafði styrkt
og treyst sjáitstæðisvitund þjóðar-
innar eins mikið og það að hún
fann, að hún gat haldið sínum hlut
gegn hinu brezka ofbeldi. Það
vakti alveg nýja trú á getu þjóðar-
innar til sjálfstæðis.
Sögulegi órétt-
urinn
Á Genfarxáðstefnunni varð það
siðasta viðspyrna Breta á undan-
haldinu að fallast á svonefnda
bræðingstillögu Bandaríkjamanna
eg Kanada þar sem gert var ráð
fvrir 12 míína fiskveiðilandhelgi
en jafnframt „sögulegum rétti“ um
árabil til handa þeim þjóðum, sem
áður hefðu stundað veiðar við
slrendur ríkja, er tækju sér 12
milur. Því var þegar lýst yfir af
liálfu íslendmga og margra ann-
arra, að þetta væri eitt hið fráleit
rsta, sem fram hefði komið i mál-
inu, þar sem það fæli einniitt í sér
verðlaun til þeirra, sem tramið
hefðu ránveiðar við strendur ann-
aira ríkja. íslendingar töldu, að
það riði einmitt mest á því, að
kveða niður „sögulega réttinn" á
Genfarráðstefnunni.
í lokaatkvæðagreiðslu féli tillag-
an á einu at.r’æði, atkvæði íslands.
Meira að segja Morgunblaðið
mannaði sig upp í það að fagna því
með þessari stórfyrirsögn. „Sögu-
Iega óréttinum bægt frá“. Allir
fögnuðu fallr hans sérstaklega, og
ailir munu þá hafa talið það frá-
leitast af öllu, að íslendingar
inundu nokkurn tíma ganga til
samninga á grundvelli hans.
Undanhaldið
En eftir heimkomuna af Genfar
ráðstefnunni fer að bera á hinum
undarlegustu viðbrögðum íslenzkra
stj'órnarvalda í landhelgismálinu,
fráhvarfi og undanhaldi í ýmsum
myndum, sem endaði með því, að
ríkisstjðrnin tilkynnti í júlí í sum-
ar, að hún hefði fallizt á samn-
ingaviðræður við Breta.
Þetta kom sem reiðarslag yfir
þjóðina, enda voru þar þverbrotnar
marggefnar yfirlýsingar stjórnar-
flokkanna um að ekki kæmi til
mála að semja við nokkra eina
þjóð um landhelgismál íslands,
allra sízt við Breta. Ríkisstjórnin
sagði: Þgð er dónaskapur að tala
ekki við mennina, og það kostar
ekkert. En þjóðin vissi betur. Hún
fann og vissi, að það var vansæm-
andi að setjast að samningaborði
við ofbeldisþjóðina, og samningar
jafnvel þótt ekki kæmi til undan-
sláttar voru stórhættulcgir, því að
ef þeir yrðu árangurslausir, hlyti
að færast mjög aukin harka í deil-
una og Bretar mundu beita her
skipum sínum af miklu meiri
hörku en áður. Hér var því í senn
um a.ð ræða sViksemi og ráðleysi
íslenzkra stjórnarvalda.
Þjóðarviljinn
segir til sín
Eftir þetta tók samþykktum fé-
laga að rigna yfir ríkisstjórnina, og
a’ls staðar voru þær á eina lund
— mótmæli gegn viðræðunum við
Breta og aigert bann við nokkurri
skerðingu á 12 mínunum umhverf-
is landið allt. Talsmenn stjórnar-
innar létu sér hægt, kváðu fjarri
lagi að nokkurt lát væri á þeim,
viðræðurnar aðeins gerðar til að
reyna að koma í veg fyrir frekari
árekstra á íslandsmiðum. Menn
voru farnir að vona að stjórnin
hefði séð sitt óvænna og mundi
ekki þora annað en standa við
hinn íslenzka málstað.
En nú er komið að viðræðum,
og þá kemur í ljós, að stjórnin
ætlar sér að semja. Eftir viðræðu-
fand MacmiÞans og Ólafs Thórs er
Bjami Benediktsson dómsmálaráð-
lierra sendur fram i Sjálfstæðis
flokknum til þess að boða tíðindin
og freista þess að sætta flokks-
menn við undanhaldið. Fundurinn
var mjög boðaður en reyndist
ekki sóttur nema sæmilega, og
mestmegnis aldrað fólk, sem tók
boðskap Bjarna heldur þunglega.
Unga fólkið lét sig alveg vanta.
Á fundinum sagði Bjarni, að
aamningar mundu verða miðaðir
við það að tryggja framtíðarviður-
kenningu 12 mflna landhelgi. —
Skýrara var varla hægt að segja,
hvað í vændum væri. Markmiðið
er að opna landhelgina fyrir Bret-
um, hleypa þeim innað sex mílum
í nokkur ár — kannske 5—10 —
gegn því að þeir viður'kenni 12
mílurnar einhvem tíma síðar. Það
er bræðingstillagan frá Genf með
„sögulega réttinum“, sem gengin
er aftur og er nú sá grundvöllur,
sem íslenzka ríkisstjórnin byggir
á til samninga. Nú finnst mönn-
um heldur Iftið orðið úr steigur-
læti Mbl. um að sú tillaga hefði
fallið á atkvæði íslands, og að
sögulega „óréttinum" hefði verið
bægt frá. Til hvers var að bægja
honum frá i Genf, ef íslenzkir full-
trúar fara heim til þess eins að
Ieiða hann til gildis í Reykjavík?
Ef að þessu ráði — sem virðist
felast í orðum Bjarna — verður
horfið og samið við Breta
á þessum grundvelli, viðurkenna
Islendingar „sögulegan rétt“ en
Það þýðir eins konar afsal á rétti
til frekari útfærslu, girðir fyrir
næsta áfanga í friðun landgrunns
ins alls. Með slíkum samningum
mundi ríkisstjórain því ekki að-
eins glopra úr hendi okkar unn-
um sigri heldur einnig binda hend-
ur okkar í framtíðinni.
Við höfum 12 mílna fiskveiði-
landhelgi og þurfum engan að
biðja um hana, þaðan af síður að
semja um hana undir fallbyssu-
kjöftum. Obkar hlutverk nú er að
sækja lengra út.
En í stað þess eigum við víst
að gera það fyrir Breta að afnema
12 mílna fiskveiðilandhelgi um sinn
gegn heiti um að endurheimta
hana aftur einhvera tíma síðar!
Hvað er að biðjast eftár þeim
„frama að láta éta sig“, ef það er
ekki þetta?
Þessum vinnubrögðum mót-
mælir þjóðin einum huga. Hún
hefur lýst yfir skýrt og skorinort
hvað eftir annað og gerir það
enn, að ríkisstjórnin hefur enga
heimild til að semja um nokkra
skerðingu á 12 mílna fiskveiði-
landhelgi umhverfis landið allt,
hvorki til lengri eða skemmri
tírna. Hún krefst þess, að staðið
sé við marggefnar yfiríýsingar og
(Framhald á 10. síðu).