Tíminn - 07.10.1960, Blaðsíða 5

TÍMINN, föstudaginn 7. október 1960.
5
Útgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN.
Framkvæmdastjóri: Tómas Ámason. Rit-
stjórar: Þórarinn Þórarinsson (áb.), Andrés
Kristjánsson. Fréttastjóri: Tómas Karlsson.
Auglýsingastj Egill Bjarnason. Skrifstofur
í Edduhúsinu — Símar: 18300—18305.
Auglýsingasími: 19523. Afgreiðslusími:
12323. — Prentsmiðjan Edda h.f.
Tilbúin íhaldskreppa
Þegar Morgunblaðið er að myndast við að berja í
bresti þess vandræðaástands, sem skapazt hefur vegna
síðustu efnahagsráðstafana, er það helzt á takteinum. að
það sé ekki von að betur gangi enn, eða að mikill árangur
af „viðreisninni“ sé enrt sjáanlegur, því að viðskilnaður
vinstri stjórnarinnar hafi verið svo óskaplegur, allt í
strandi og hruni. Þennan söng á að tóna nógu oft, svo að
fólk fari að trúa þessu sem sannindum, og íhaldið geti
þannig skellt skuldinni af eigin afglöpum yfir á aðra, sem
áður stjórnuðu málum þjóðarinnar.
Allir, sem nokkur kynni hafa af þessum málum vita
þó að þessi söngur um viðskilnað vinstri stjórnarinnar er
tilhæfulaus frá rótum. Staðreyndir eru augljósar í því
máli, og þær eru þessar.
Þegar vinstri stjórnir. fór frá fyrir áramót 1958—59
var verulegur greiðsluafgangur hjá rikissjóði, eða um 60
millj. kr. og á honum lifði íhaldsstjórn krata blátt áfram
árið 1959, bjargaði sér með því að éta hann upp.
Skekkjan í efnahagskerfinu um þessi áramót var held-
ur ekki meiri en 'svo, að til þess að tryggja rekstur at-
vinnuveganna þurfti aðeins að færa til baka nokkur vísi-
tölustig, sem beinlínis höfðu myndazt vegna kauphækk-
unar þeirrar, sem Sjálfstæðisflokkurinn barði fram með
hinni einstöku kauphækkunarbaráttu sinni. Það var viður-
kennt af hagfræðingum. að með því var unnt að tryggja
sömu lífskjör og kaupmátt launa og verið hafði í febrúar
1958.
Einmitt á árinu 1958 hafði orðið mikil framleiðslu-
aukning hjá þjóðinni vegna þeirra nýju atvinnutækja. sem
þá voru nýkomin i gagnið og einmitt v’egna þess var unnt
að halda lífskjörunum uppi.
En það fékkst ekki að afnema þau fáu vísitölustig,
sem Sjálfstæðisflokkurinn átti sök á.
Meira að segja eftir að núverandi ríkisstjórn tók við
og hafði lokið sinni athugun mála, lýsti forsætisráðherra
því yfir, að ekki vantað) nema 250 millj. til þess að jafna
skakkann í efnahagskerfinu og tryggja rekstur atvinnu-
veganna.
En í stað þess að byggja á þeim grunni og snúast við
því að rétta þennan 250 millj. kr skakka í efnahagskerf-
inu, skellti stjórnin á 1100 millj. kr. álögunum. vaxtaokr-
inu, samdrættinum og gengisfallinu. Með þv? var kreppt
svo að atvinnuvegunum og allri upnbyggingu þjóðarinnar,
að nú blasir hörð kreppa við og sjávarútvegurinn er bíátt
áfram á heljarþröm. Framleiðsluaukningin var stöðvuð
að yfirlögðu ráði. Það var búin til sreppa og öngþveiti
tii þess að gamla og úrelta íhaldsstelnan fengi aftur að
njóta sín til hagsbóta fyrir einkagróðann.
En það er alveg vonlaust verk að kenna fyrrverandi
ríkisstjórnum eða ráðum vinstri stefnunnar um þetta eins
eg Mbl. er að burðast við Hér er um að ræða beimagerða
og tilbúna íhaldskreppu þeirrar ríkisstjórnai sem nú
situr við völd 1 landinu.
Einsdæmi
Á Akranesi situr bæjarstjórn sem meiri h'uti borgar-
anna hefur lýst vantraust1 á og raunar rekið trá völdum.
Hún virðist ætla að sitja ue hunza kröfur meir’ hluta borg-
ara um nýjar kosningar Slíkt lýðræði hefur ekki áður
ríkt hér á landi, og aldrei mun hafa serið bæjarstjórn sem
meiri hluti borgaranna hefur rekið Það er sams konar
lýðræði og settir væru í bæjarstjórn beir frambjóðenaur,
sem ekki hefðu náð kosningu.
Trúarhugmyndir á svörtum markaði
Bókin er eiginlega heimspekileg
dæmisaga og er um marga hluti
óvenjuleg. Höfundurinn er óþekkt
ur og er það honum raunar fyrir
beztu. „Abram Tertz“ er dulnefni
hans en þessu nafni hét söguhetja,
Gyðingur, í söngleik, sem skaut
upp kollinum í Moskvu, þegar
stjórnarvöldin efndu til gyðingaof-
sókna órið 1952 og settu á svið
„læknasamsærið“ gegn Stalin.
Handrit bókarinnar var smyglað
úr Rússlandi í hendurnar á and-
kommúnistískum pólskum flótta
mönnum í Frakklandi.
Sögumaður kveðst vera skurð-
grafari í nauðungarvinnubúðum
við Kolyma-fljótið, en búðirnar
eru næstum mannlausar vegna ný-
legrar sakaruppgjafar — „við vor-
um ekki eftir nema tíu þúsund —
allir hættulegir glæpamenn“. í
bitrum hæðnistón lætur hann sem
svo að hann hafi rifið handritið
að sögunni í tætlur og skolað því
niður úr salerninu. Það fannst þó
aftur fyrir árvekni Tolya og Vitya,
tveggja leynilögreglumanna, og
þeir límdu það saman aftur þolin-
móðir og þrautseigir. Þeir eru liðs
menn í „hernum ósýnilega“, sem
hefur fundið upp sérstakt nálar-
augakerfi til að fylgjast vökulu
auga með heimuglegustu athöfnum
borgaranna.
„Sósíal-súrrealismi"
„Réttur settur“ birtist fyrst í
enska tímaritinu Encounter í janú-
armánuði síðast liðnum og var
flokkað undir „sósíal-súrrealisma“
af ritstjórum tímaritsins. Sú flokk
un er réttmæt. Söguþráðurinn er
nokkuð flókinn en ein helzta sögu-
hetjan er bolsamellan Marína, sem
gift er Globov, opinberum saksókn
ara, sem er talandi tákn um þá
manngerð, sem helzt kemst til
valda í Sovétskipulaginu. Einnig er
sennilegt að Marína sé hjákona
Karlinskys, en hann er heimspeki-
lega sinnaður opinber verjandi.
Marína lælur framkvæma á sér
fóstureyðingu af engu öðru tilefni
en því að þunginn mundi afskræma
vaxtarlag hennar. Globov verður
óður af bræði, þegar kona hans
skýr’ir honum frá þessu á rudda-
legan hátt og brýtur hann þá allt
og bramlar í ibúð þein-a hjóna
nema afmælisgjöf eina — brjóst-
mynd af Hinum Eina, Meistaran
um (þ. e. Stalín). Hún bjargast á
undursamlegan hátt! í hefndar-
skyni sendir Globov lækni einn,
sem hann grunar um fóstureyðing
una í nauðungarvinnu í Kolyma-
búðirnar. í rauninni er þó læknir
inn saklaus og kemur það heim
v ft hið sannsöguiegv læknasam-
særi í tíð Stalíns.
Þöglir drykkjumenn
Höfundurinn, „Tertz". lýsir á
snjallan og eftirminnilegan hátt
einkalífi hinna uggvænlegu og
grimmu leynilögreglumanna.
Hann lýsir nokkrum þeirra í sam-
kvæmi. þar sem þeir eru að
skeirccr og eiga frí.
Stalin og aðdáendur árið 1937.
í framtíöinni verðuir mannát á æðra stigi
„Því meir sem þeir drukku, því
þögulli urðu þeir. Aðrir gestir
urðu háværir og ofsafengnir, en
þeir sátu þögulir og hreyfingar-
lausir . Globov féll vel við þessa
menn, sem hálf veröldin óttaðist
.. Blaðasnápar við vestræn blöð
fóru villur vegar þegar þeir lýstu
þessum mönnum sem grimmdar-
seggjum og glæpamönnum. í raun
inni var ekki hægt að hugsa sér
viðfelldnari menn . Einn hinna
háttsettari, sem var trúað fyrir þýð
Leynist llya Ehrenburg bak við
dulnefni höfundar?
ingarmestu málunum, notaði tóm-
stundir sínar til að sauma út og
bródera.... “
Krabbi í eldspýturr.
í andstöðu við kyrrlátlegt yfir-
bragð þessara manna lýsir höfund
ur upplausn og óánægju almenn-
ings í Sovétríkjunum. „Hetjuöld
okkar gengur stolt hergöngu yfir
andlit jarðar og hristir hlekkina".
Alls kyns móðursýki grípur um
sig, ofsóknarhræðsla og ótti við
njósnara. Orðrómur er á kreiki um
að „krabbameinsbakterium hafi
verið smyglað inn í landið og lætt
í eldspýtur og dreift um land allt
af erlendu stórveldi (þú stangar
milli tannanna, lasm. með eldspýtu
og áður en þú veizt af hefur krabb
inn heltekið þig. Óvinirnir hafa
sent okkur einhverja geimgeisla,
sem valda því að einungis stúlku-
böin fæðast í framtíðinni (herinn
okkar hlýtur að hverfa með tíman-
um))“.
Á einum stað í sögunni gerir
embættismaður gys að hugsjóna-
manni: „Þið siðbótarmenn! Ég
geri ráð fyrir að þið viljið helzt
velviljaðan sósíalisma, frjálst
þrælahald....?“ Það er hugsjónin
sem heldur vöku fyrir tveimur
söguhetjunum, Seryozha stúdent
og Katya unnustu hans. Seryozha
dreymir um kommúnisma hins
r.ýja heims, þar sem þvottakonur
fengju hæstu launin. Ráðherrar
aftur á móti fengju lítilfjörleg
laun svo þeir ættu engra hagsmuna
að gæta. Peningar, pyndingar og
þjófnaður mundi hverfa. En eins
og aðrir hugsjónamenn, sem dreym
ir um Útópíu, er boðskapur hans
fullur ósamkvæmnis: Þeir, sem
neita að hlýða skipuninni um að
særa ekki tilfinningar náungans,
verða skotnir.
Rússnesk rckfræöi
Þessi bylting gegn byltingu er
vitaskuld dæmd til að mistakast
og Seryozha lendir um síðir í
sömu nauðungarvinnubúðum og
dr. Rabinovitch, læknirinn, sem
neitað hafði að framkvæma fóstur
eyðinguna. Þá hafði unnusta stúd-
entsins svikið hann í tryggðum.
Samt sem áður er hann trúr hug-
sjón sinni og heldur fast við „Mark
miðið“. Dag hvern krefst Seryozha
þess að fangarnir sameini brauð-
skammta sína einungis til þess að
deila þeirn út aftur að kvöldi. Það
er reglan sem gildir, lögmálið, seg
ir hann óður af rússneskri rök-
fræði. Og það er reyndar hin rúss
nesku séreinkenni sálarlífsins, sem
fanga hug hins vestræna lesanda
fremur en innihaldið í rökræðum
persónanna.
Spurningar til lifenda
Níhilisminn skýtur upp kollin-
um, þessi fylgifiskur rússnesks
þjóðaranda; undir ísþaki Sovét-
skipulagsins lifir andinn. Að því
leyti er þessi prédikun í skáldsögu
formi frá Sovétríkjunum góðs viti.
Hún er að því leyti ólík Dr. Zhi-
vagó, sem ekki var ætlað annað
hlutverk en vera líkræða bylting-
arinnar. Þessi bók aftur á móti
varpar fram spurningum til þeirra
sem lifa. Hún sýnir fram á að
hættulegustu andstæðingar Sovét-
skipulagsins eru þeir, sem trúa
einlæglega á hina upprunalegu
hugsjón kommúnismans um alls-
herjar lífshamingju.
í bókinni eru erfiðar heimspeki-
þrautir skýrðar með einföldum
stuttum dæmisögum. T. d. glatar
Seryozha trúnni á guð (Stalín)
þegar hann fer út að sá kartöflum
með félögum sínum á akrinum og'
kemst að raun um að „rafmagns-
(Framhald á 8. dðu).
„Auðvitað verður heimsbylt
ing. . . Nú velgi ég upp snarlið
handa þér,” sagði amma
Seryoszha, sonarsunur gömlu
konunnar rússnesku hefur lát-
ið í ljós einhvern efa um trúar-
brögð ríkisms og amma leitast
við að sefa hann og sannfæra
á þann kunnulega og óbylt-
ingarlega hátt sem ömmum er
títt um heim allan. Þau eru
söguhetjur í skáldsögunni
„Réttur settur“, sem ef til vill
er markverðasta skáldsaga
sem borist hefur frá Rússlandi
síðan byltingin varð fyrir 43
árum.
Nýrri skáldsögu eftir óþekktan höfund smy gla'Ö
frá Sovétríkjunum. Hún hefur vakiÖ geysilega
athygli vestan tjalds