Tíminn - 09.10.1960, Blaðsíða 9

Bommdagian 9. oktéber 1960.
9
Á vegum útgáfunnar Menn og
minjar í Reykjavík eru nýkomn-
ar út í bókarforml bernskumlnn-
ingar Kristins Guðlaugssonar á
Núpi, en Flnnur Sigmundsson,
landsbókavörður hefur búlð tll
prentunar. Þá Núpsbræður Sig-
trygg og Krlstin þarf ekki að
kynna. Kristlnn lézt 4. sept. 1950
áttatíu og tveggja ára að aldri.
í formála að bókinni segir Finn-
ur, að Kristinn hafi unnið að
ritun endurmlnninga sinnar síð-
ustu árin en ekki lokið því verki.
Þó hefðl hann að mestu verið
búinn með bernskuminningar
sinar. Um þær segir Finnur:
„Bernskuminnlngar Kristilns
fjalia elngöngu um fæðingarhér-
að þeirra bræðra (en þeir ólust
upp á Þröm ( Eyjafirði) og eru
ekki ómerkur þáttur í sögu Eyja
fjarðar frá tímum klárunnar og
mjólkurtrogsins. Væntl ég þess,
að gamlir Eyfirðingar unl sér
vel við að rifja upp gamlar minn
ingar í sambandi við þá sögu,
sem hér er sögð, og að yngri
kynslóðin gefi sér tóm til að
Ihuga þær breytlngar, sem orðið
hafa á lífskjörum héraðsbúa síð-
an Þramarbræður slitu barns-
skónum".
TÍMINN birtir hér elna bernsku
minningu af Kristni úr bókinni,
en hún er raunar rituð af séra
Sigtryggi bróður hans.
W_______________________________/
☆
„Hann er orðinn meira en 60
ára, viðbur'ðurinn, sem ég ætla að
segja hér frá, en ég man hann
eins vel eins og hann hefði skeð
í gær, enda ætla ég ekki að
skálda minnstu vitund inn í
hann, heldur segja nákvæmlega
atvik þau og orð sem urðu. Ég
hef lengi ætlað að færa hana í
ietur. Lítið sýnishorn af íífshög-
um afdalabúa í landi voru á fyrri
árum felst í honum, og mér þykir
hér birtast „hulinn verndarkraft-
ur“, sem oft má þreifa á, en of
fáir gefa gaum, þegar rætt er um
„tilviljanir".
Ég verð fyrst að lýsa lítið eitt
aðstæðum. Dalurinn liggur til
suðuráttar, þrir bæir í honum
austan árinnar, einn innarlega að
vestan, sá yzti við mynni hans,
ágætt heimili. Frá honum var
framt að klukkutíma gangur til
næsta bæjar. Sá dalhluti nefndist
Reitur, mest notaður fyrir bit-
haga. Voru þar nokkur ár höfð
naut á sumrum, þau voru stund-
um snakill, en jafnan höfð í hafti
cg þeirra gætt svo sem hægt var
frá umsjónarheimilinu. Þó kom
það fyrir, ef eitthvert þeirra losn-
aði, að það gerðist rásunarsamt.
— Svo var það um eitt þeirra,
grátt að lit. Það nagaði af sér
höftin og var allmannýgt.
Bærinn næsti var heimili mitt.
Hann stóð á höfða fram með ár-
gili dalsins. Var það gil mikið
með berjabrekkum og stórum
heyskaparhvömmum, en á milli
þverhníptir hamrarnir fram að
ánni. Hrikaútlit þess mun hafa
valdið því, að bærinn hafði verið
látinn snúa móti fjallshlíðinni.
En yndislegt var niðri í því engu
að síður.
Rétt sunnan við höfðann, sem
bærinn stóð á, gengu þrjú þver-
gil upp til fjalls. Það briðja var
mest, kallað Stóragil. Var al-
manna- og heybandsleið yfir það
nokkuð uppi í hlíðinni. Sunnan
við það var hávaði nokkur eða
leiti, nefnt Nesið. Þegar kom
suður fyrir það, sást ekki til bæj-
ar af almannaleið. Nokkru innar
i dalnum gekk hjalli allmikill
fram úr fjallinu. Miðhlíðis. Sá
heim af brún hans. Uppi á hon-
um voru slægjulönd nokkur, en
erfiður heybandsflutningur það-
an. Gekk framt að tveim klukku-
tímum til ferðar heim og að
heiman.
Þegar viðburður þessi varð, var
heimilisfólkið: Foreldrar mínir,
við börn þeirra fjögur og ung-
lingsstúlka, hjú. Ég var 10 ára,
systir mín 8 ára, og tveir bræður
yngri, annar fjögurra ára, hinn
á fyrsta ári, kallaður þá „unga
barnið“.
Þegar verið var á engjunum,
urðum við systkinin að vera
heima. Ég átti að hafa gætur á
úti við, en systir mín að annast
unga barnið. Þó, þegar bundið
var, varð ég að fara með hey-
bandið, en hin biðu heima. Gekk
ég með tvo hesta í taumi. Þegar
heim kom, skriðum við undir
baggana og hófum þá af klökk-
unum með höfði og baki. Settist
ég svo á reiðing Gamla-Grána og
hélt til baka. Söng ég oft mér til
skemmtunar á þeim ferðum.
Nú var það einn dag seint í
ágústmánuði, að verið var að
binda framan af Hjalla. Ég flu’tti
heim að vanda, en foreldrar mín-
ir bundu. Slógu og rökuðu á
milli, af því að svo lengi stóð á
ferðinni.
Það var staðið upp frá miðdeg-
isverði. Faðir minn og ég fórum
með hestana að láta upp bagg-
ana. Svo fylgdi hann mér fram á
Hjallabrúnina að aðalsneiðinga-
götunni. Ég sá, að hann horfði
vandlega heim, þegar hann kom
fram á brúnina. „Hvaða skepna
er þetta ljósleit, sem er að
hlaupa um hólinn heirna?" spurði
hann, „er það hestur?“ „Máske
einhver sé kominn.“ anzaði ég.
Svo leit hann eftir, hvernig færi
á hestunum: „Jæja, farðu nú af
stað, Tryggvi minn, og guð veri
með þér.‘ Svo fór ég að teyma
ofan sneiðingana, en faðir minn
tór með orfið sitt. annars staðar
fram af Hjallanum að slá þar, því
að þe+ta átti að yera seinasta
heybandsferðin þanr daginn.
Þegar ég kom heim á Nes og
sá heim, þá kom ég brátt auga á
ijóslgitu skepnuna. Hélt ég enn
það mundi hestur vera, en furð-
aði þó ókyrrð hans og hlaup
kringum bæinn. Ég sá að bærinn
var opinn, en ekkert sá ég til
systkina minna. Mér fór nú að
detta í hug Grái-boli. sem át af
sér höftin. Hélt þó enn áfram
heim fyrir Stóragilið, svo Syðra-
gilið og Ytragilið. Var þá ekki
annað eftir en að fara ofan holtið
og túnið, á að gizka 400 metra
leið. Nú sá ég, að skepnan hvarf
í lægðina ofan,við höfðann í átt-
ina til mín. Þorði ég þá ekki
lengra og réð af að snúa til baka.
En þá mætti mér annar vandi:
Hvað átti ég að gera við hestana
með böggunum? Mér hafði oft
verið sagt, að „láta ekki hestana
standa undir, í öllum bænurn".
Hélt ég það gæti máske skaðað
þá. Og þegar ég minntist þess, að
heybandsleiðin hinu megin í
dalnum var allt að því helmingi
íengri, þegar ílutt var ofan á
háls, þá ályktaði ég. að hestar
þyldu betur þungann gangandi
en standandi. Úrræðin urðu því
þau að teyma aftur hestana á
leið til föður míns.
Gamli-Gráni var í meira lagi
tregur að snúa til baka* með
bagga sína. Gekk mér því seint
að draga hann Og þegar ég kom
suður á Nesið og sá þangað, sem
mér þótti nú eina hjálparvonin
vera, þá gleymdi ég allri um-
hyggju fyrir hestunum, sleppti
taumnum og hljóp i ofboði beint
þangað, sem ég vissi að faðir
minn var að slá. En heldur brá
mér í brún, þegar þangað kom.
Ég sá að hann hafði slegið dálít-
inn blett. Orfið lá upp við stóra
þúfu og brýnið hjá. en föður
minn sá ég hvergi Ég hleyp upp
á Hjalla til móður minnar og tjái
henni vandræðin. Hún vissi ekk-
ert um föður minn frá bví hann
fór að slættinum Við hlupum
aftur þangað og sáum allt með
sömu ummerkjum. Móðir mín
horfði til bimins og tók nú þá ró-
semi, sem henni var lagin. þegar
vandi var á ferðum. Við lögðum
af stað heimleiðis og hröðuðum
okkur svo sem við máttum. Hest-
arnir voru horfnir aftur af Nes-
inu. Heima við Stóragil hittum
við þá. Var anr.ar búinn að velta
þar af sér böggunum. Heim að
líta sáum við engin lífsmörk,
héldum þó áfram, allslaus. Eina
hugsunin mun hafa verið: Hvar
eru bömin?
Faðir minn hafði séð. þegar
hestarnir komu aftur á Nesið
með böggunum. En eigi gat hann
greint, hvort ég var með eða
ekki. Hann leggur þegar frá sér
orfið og hleypur af stað, beint til
hestanna. Fórum við því báðir
sömu leið, en höfum einhvern
veginn farizt hjá, ákafinn var svo
mikill, að hvorugur tók eftir
hinum. Hann kemur til hestanna,
en sér mig hvergi. Hann kennir
brátt Gráa-bola heima á túninu,
býst jafnvel við að gánga fram á
mig ósjálfbjarga eftir hann, því
íremur sem nær kom bænum. Og
hvað leið hinum börnunum? —
Nú var faðir minn allslaus til
varnar, teymir því með sér hest-
ana í bráðina, heim fyrir Stóra-
gilið. Gatan í því var ill og þurfti
árlega aðgerðar, áður en farið
var að fly+ja heybandið. Svo
hafði það verið nú, og stóð síðan
í þúfu á giibarminum járnkarl
með hnefahnarli á efri enda, en
kantaður hið neðra — gamall og
góður fslendingur að smíð. Þessa
kesju greip nú faðir minn í hönd
og hljóp frá hestunum.
Þegar heim kom var boli hálf-
ur inni í fjóshlöðudyrunum að fá
sér töðuhnoðra. Hann verður var
við aðkomanda og snarast út,
ræðst þegar á móti, leggur höfuð
undir sig með dimrnri rödd. Fað
ir minn var vel að afli og snar.
Snýr hann þegar við járninu,
testir hendur á köntunum, en
slær með hnarlinum á vanga bola.
Hrökklast hann dálítið á hlið,
ætlar þó að renna á aftur. En
þegar hann sér, að annað högg er
þegar tilreitt, þá leggur hann á
flótta. Var honum brátt fylgt úr
garði. Viidi faðir minn rétt
snöggvast líta fyrst * bæinn. Sér
hann, að í bæjardyrunum eru
diskar ^með matarleifum.
Nú segir frá börnunum, sem
heima voru. Þau áttu að hafa
gætur á því, þegar ég kæmi með
hestana, og helzt að vera komin
út að fjárhúsi til þess að taka of-
an með sér baggana. Nú var ma+-
málstími, eins og áður var getið.
Fóru þau því með diska sína og
unga barnið fram í bæjardyr og
snæddu þar, til þess að sjá til, ef
ég kæmi á meðan.
Þegar þau voiu langt komin að
borða, heyra þau baulað úti. Syst-
ir mín biður bróður okkar að fara
út og reka kýrnar, þær muni vera
komnar heim. Drengur færist
heldur undan, segir sér heyrist
þetta ekki vera hún Surtla, sem
sé að baula, en hún var vön að
hafa forustu og kynna komu
þeirra. Slær þá ótta á systur okk-
ar og leggur hún til, að þau fari
ínn í baðstofu. Sjá þau þar út um
glugga, hver gesturinn er. Gekk
hann líka fcrátt í bæinn. En svo
var háttað húsum, að göng nokk-
ur voru inn úr bæjardyrunum.
Við enda þeirra var hár stigi upp
i baðstofuna, því að fjós var
undir gólfi.
Kemur þá boli inn að stigan-
um og blæs mikið. Lengra komst
hann ekki og varð að snúa út aft-
ur eftir stund. Börnin höfðu nú
valið sér stað uppi í rúmshorni í
skugga, þar sátu þau rótlaus,
systir mín með unga barnið í
fanginu.
Svo leið tíminn, líklega um
tvær klukkustundir, að þau
heyrðu ekkert annað en við og
við gaul bola og hlaup hans.
Loksins heyrðu þau rödd föður
okkar neðan við s+igann: „Er
nokkur inm?“ „Já, v'ð “ var svar-
að. „Hvað mörg?“ „Þrjú.“ —
„Vitið þið nokkuð um Tryggva?“
„Nei.“ — „Þið skuluð vera róleg
þangað til ég kem aftur. Það
verður rétt strax.“ — Svo fór
hann út aftur að reka bola alveg
burtu, eins og áður var getið.
En þegar hann kom aftur frá
því, þá stóðst það rétt á, að hann
mætti okkur' móður minni í hlað-
varpanum, er við komum ofan af
Hjallanum. Var nú gengið í bæ-
inn, og börnin komu fram úr
fylgsni sínu. Geta má nærri, að
hér varð feginsfundur og guði
þakkað í hljóði fyrir lausnina. •—
Helg alvara minnti á, hvernig
þessi veiki þráður varðveittist af
ósýnilegri hendi, þegar drottinn
ætlar dagana fleiri.
En brosað gátum við börnin að
því, að þegar allt vat nú afstaðið,
íann systir mín fisktuggu í
munni sér, sem hún hafði verið
komin að því að kyngja, þegar
óttinn skall á, en þá gleymdist.“
Þannig er frásögn Sigtryggs.
Af okkur bremur. sem kúrðum
uppi í rúmshorni meðan þessu
fór fram, var Friðdóra systir
haldin mestri skelfingu, enda var
hún elzt og skildi bezt, hvað í
húfi gat verið. Hér reið það
baggamuninn og frelsaði okkur,
að boli ruddist ekki inn í bæjar-
dyrnar áður en við urðum hans
vör, því þá er sennilegt, að okkar
tíagar hefðu verið taldir. Að
þessu sinni kom það sér líka vel,
að ég var ekki alveg laus við leti
og hljóp því ekki af mér tærnar.
þegar við heyrðum baulið og
systir mín vildi senda mig til að
vita, hvað kúnum íiði, sem hún
hélt komnar heim. Ég man það
líka, að mér heyrðist þetta baul
ekki nákvæmlega eins og Surtlu-
baulið átti að vera, og þó var það
ekki ósvipað.
Ekki man ég, hvort það var
þetta sama kvöld eða daginn eft-
ir, að faðir minn fór út í Garðsá
og ræddi málið við Árna. Þótti
honum mjög leitt, að til svo al-
varlegra vandræða hafði komið.
Lét hann þá þegar vinnumenn
sína sækja nautið og setja það í
hús. Þar fékk boli að dúsa í hálf-
an mánuð. En á meðan var smíð-
sð á hann járnhaft, svo að hon-
um tækist ekki að naga það af
sér, og kybbi, sem fest var um
háls honum með járnkeðju. Með
þessar heiðursorður fékk hann
svo aftur að fara í hagann, og
hafði hann hægt um sig eftir
það.
GRÁIBOLI,
Frásögn af þeim Kristni og Sigtryggi GutJlaugs-
sonum á Núpi — bernskuminning úr EyjafirÖi
Kristinn Guðlaugsson Sigtryggur Guðlaugsson
sem át af sér höftín