Tíminn - 02.07.1961, Síða 9

f Tjl MIN N, sunnudagínn Z. jnli 1961.
9
/ / • / i *
ivm m
Eftir að Hallgrímur yngri var dá-
inn, sem Kristín Hrólfsdóttir hefur
haft með sér, er þau hjónin slitu
samvistum vegna fátæktar5 hefur
henni ekkert verið að vanbúnaði að
vitja aftur til Seyðisfjarðar, og það
gerir hún árið 1817 og fer að Brim-
nesi, þar sem Bjarni var 1816 með
Vilhjálm son sinn. Sýnir þetta, að
eigi hefur þeim gengið til ástleysi
að slíta sambúðinni árið 1813. Hefði
þeim hjónum, með stálpað barn, átt
að vera fært að dvelja hvar sem þau
vildu, og þar sem Kristín var upp-
runnin úr Héraði og dvaldi þar þenn
an tíma, hefði þeim ekki átt að vera
á móti skapi að leita til Héraðs, og
jafnan rýmra þar en í fjörðum til
ýmissa umsvifa. En Bjarni virðist
svo bundinn Seyðisfirði, að þaðan
vilji hann ekki víkja, og er það eins
og sagan um klárinn, sem sækir
þangað, sem hann er kvaldastur.
Einhverjar rætur eiga þessi systkini
í Seyðisfirði, sem virðist örðugt að
skýra, enda vantar svo margt af vit-
neskjunni, sem það gæti skýrt, ef
til staðar væri. Þau Bjarni og Krist-
In eru í Fjarðarseli 1821, og þann
26. desember, á annan í jólum, fæð-
lst þeim dóttir, sem látin er heita
Guðrún. Árið eftir fermist Vilhjálm-
ur Bjarnason á réttum aldri, 14 ára,
en fjöldi unglinga verður að sætta
sig við, að fermast ekki fyrr en allt
að 18 ára aldri. Segir svo í bókinni
um Vilhjálm: „Nokkurn veginn vel
lesandi, hefur ei lært utan stóra stíl
í lærdómsbókinni, kann hann í með-
allagi, heldur gáfulítill, ekki óskikk-
anlegur". Hefur hann verið foreldr-
um sínum til gleði á þessum árum.
En hann þarf fljótt að fara að vinna
fyrir sér og þroski hans verður eigi
mikill. Bjarni virðist halda sig við
norðurströnd Seyðisfjarðar og 1828
er hann, og þau hjón, sem hafa bú-
ið saman á þessum árum, á Brim-
nesi. Þá deyr Guðrún, talin 8 ára
gömul. Nú taka þau að reskjast
hjónin, eru að verða hálfsextug, og
þá er þrekið venjulega að verða bú-1
ið hjá almúgafólki, sem ekki þekkir
né reynir nema þrældóm og vonda ]
aðbúð bæði í húsnæði og fæðuföng- j
um. Árið 1833 er Kristín á Þórarins-
stöðum og mun Bjarni einnig dvelja
þar og nú að verða sextugur. Þá
deyr Kristín, h. 1. nóv., talin gift
kona frá Þórarinsstöðum, svo að af;
. þvi má ráða, að þar sé Bjarni líka. i
Það er eins og Axlar-Björn sagði, að
það smásaxast á limina. Nú er Vil-
hjálmur einn eftir af skylduliði
Bjarna og hann dvelur á Dverga-
steini hjá séra Ólafi Indriðasyni, og
þar dyr hann 22. febrúar árið eftir,
1834, talinn vinnumaður og smali á |
Dvergasteini, 25 ára gamall, sem er j
réttur aldur. Þá var ekki meira af ;
þeim legg að skafa, og er þetta fá-'
gæt raunasaga, og ekki furða þótt
fólkið, að vanda, gerði sér hlutlæga j
skýringu á svona dapurlegum örlög-;
um. Það var Þórdís, sem öllum þess- j
um ósköpum olli, en þá miður gætt;
hins, að það var fólkið með sögum '
sínum, sem hlóð Bjarna geig við j
forlög sín og dró úr honum baráttu-
þrek og bjartsýni, einangraði hann
við lítinn kost og engin úrræði til
að bjarga sér og sínum. Og Bjarni
dvaldi á sveitinni í Seyðisfirði, unz
yfir lauk, hinn 21. maí 1848. Var
hann þá í Firði og taldist 82 ára. Það
er 8 árum of hár aldur, en Bjarna
hefur fundizt hann hafa lifað langa
ævi. Ekki skal hann vanta titilinn
inn í eilífðina. Hann heitir „sveitar-
þrot" á þeirri bók, sem ekki þarf að
geta hans framar. Tæpast þarf að
taka það fram, að á þeim ferli, sem
hér hefur verið rakinn, um Bjarna
og þau systkini, verður þjóðsagn-
anna hvergi varf. Þetta er allt sam-
an látlaust og vanalegt, sem sagt er
af Bjarna í þeim heimildum, sem
fyrir hendi eru, og hér hafa verið
skoðuð og hér frá sagt. Ekki er að
sjá, að þessir atburðir hafi haft
neitt „annað lif“ en venjulegir þjóð-
lífsatburðir, hins vanalega lífs og
dauða í landinu. Fjölskylda Bjarna
deyr sama dauða og aðrir menn í
landinu, þar sem ekki kemur til af-
brigðilegur dauðdagi, eins og slys-
farir. Ekkert af þessu fólki deyr af
, slysförum, og dánarorsakir eru
j greindar hinar sömu og tíðast verða.
j Fjöldi barna og unglinga deyr á
^ þessum tíma, svo að það er ekkert
einstakt, þótt börn Bjarna deyi. Hins
! vegar sést, að lifsaðstaða hans er svo
knöpp, að ekki er annars að vænta
en áföllum sé þar boðið heim. Hins
vegar geta allir sagt sér það sjálfir,
að dauði Þórdísar með þessum
hætti hefur verið slíkt áfall fyrir
Bjarna, að þess er tæpast von, að
hann biði þess bætur, og þetta elur
fólkið með sjálfu sér á þann hátt,
sem hörmulegastan mátti telja fyrir
Bjarna, og skaðlegastan fyrir lífs-
aðstöðu hans, og var þá tæpast von
á góðu. Sögurnar sýna það, að botn
laust munnfleipur, ósanngjarnt og
enda illgjarnt, hefur samstundis
komizt í gang um atburðinn á Fjarð-
systkin hafi lagt á heiðina frá
: Þrándarstööum, og sú saga sé rétt,
j að Bjarni hafi viljað hafa vit fyrir
I Þórdísi um ferðalagið. Hefur Guð-
mundur sagt söguna eftir föður sín-
um, en það skolazt til hjá Sigmundi,
; sem oft verður, þegar frá er sagt.
, En Sigmundur er jafnan hinn traust
asti heimildarmaður. Hvað er Þór-
i dís að gera á Þrándarstöðum, vinnu-
; kona í Austdal? Og það um þetta
I leyti árs, siðast í nóvembermánuði?
I Er hún kannske að finna móður
: sína, er þar dvelur? Það er hægt að
spyrja, en svarið fæst ekki. Tengda
móðir Eiríks Oddssonar er vopn-
firzk kona, sem þá og lengi síðan
dvaldi hjá honum.
Frá systrum Bjarna.
Manntalið 1801 er sú heimild, sem
verður að grandskoða til að vita,
hvar þetta fólk er niðurkomið. Þar
sleppur það ekki frá heimilisfestu
grétar Þorgeirsdóttur. Margrét dó
um 1825.
Guðrún Þorgeirsdóttir átti barn,
sem áður segir, með Hinriki Árna-
syni, af ætt séra Bjarna skálds Giss
urarsonar, er telst þá á Ketilsstöðum
á Völlum. Ef til vill hefur hún þá
j verið þar í grennd, en barnið fædd-
ist í Firði í Seyðisfirði. Er Magnús
. Þorvarðarson þá bóndi í Seyðisfirði
j Var það drengur og hét Gísli f. 4.
ágúst 1792. Hann er ráðsmaður á
Dvergasteini 1816 hjá Guðrúnu,
ekkju Jóns kapeláns Brynjólfssonar
frá Brekku, læknis Péturssonar.
Annað barn átti Guðrún 1794 með
. Einari Jónssyni, kvæntum bónda á
Sörlastöðum, er hún þá í Austdal.
Barnið var stúlka og hét Þuríður
og er á Hánefsstöðum 1816. Ekki er
kunnugt um ætt frá henni. Þá mun
hún hafa átt annað barn með Hin-
riki Árnasyni. Árið ,1798 giftist hún
Árbjarti Tómassyni, sem f r í Jór-
Benedikt Gislason, frá Hofteigi
0 0
lokaþáttur
arheiði. Og hefur aldrei verið kom-
izt nærri einföldum, en óveglegum
sannleika málsins, og auðvitað held-
ur ekki skilizt á þann einfalda hátt,
sem hann gerðist, að brennivíninu
er trúað til að gera það, sem það
aldrei hefur getað og mun aldrei
geta, en hefur þar, sem að venju,
alla svikið.
Sögurnar láta liggja að þvi, að
Bjarni hafi verið í fleiri byggðum
austan lands en Seyðisfirði, en þess
finnst ekki getið í heimildum. Við
fljótlegan yfirlestur á skrá um burt-
flutta úr Seyðisfjarðarhreppi, finnst
hans aldrei getið og við sömu at-
hugun á innfluttum í Loðmundar-
fjarðar- og Borgarfjarðarhreppum
finnst hann ekki á skrá og má telja
öruggt, að Bjarni hafi ætíð dvalizt
í Seyðisfirði eftir að hann missti
fyrri konu sína í Loðmundarfirði,
sem sjálfsagt hefur verið ættuð þar
úr sveitum, ef til vill dóttir Bjarna
í Litlu-B.reiðuvík Ketilssonar prests
á Eiðum d. 1744 Bjarnasonar, og þá
systir Odds í Neshjáleigu og Run-
ólfs á Ósi í Hjaltastaðaþinghá.
Björn Hrólfsson, mágur Bjarna,
bjó síðast á Seljamýri í Loðmundar-
firði og Hrólfur sonur hans á Hofs-
strönd í Borgarfirði, svo að gera má
ráð fyrir því, að Bjarni hafi verið
nokkrum sinnum á kynnisleit með
þessu fólki, og eitthvað af þeim
sögum, sem benda út fyrir Seyðis-
fjörð, um Bjarna, eigi við staðfræði
leg rök að styðjast, þótt aldrei verði
það staðfest. Er það Ögmundur
Magnússon, sem sýnist hafa verið
Bjarna mest skjól í Seyðisfirði.
í þáttum Sigmundar Long, sem
birtust í ritsafninu „Að vestan" er
villandi frásögn, er lýtur að því, að
Guðmundur Eiríksson hafi búið á
Þrándarstöðum í Eiðaþinghá, er
þau Bjarni og Þórdís lögðu á heið-
ina, og eftir Guðmundi segir Sig-
mundur frá orðaskiptum þeirra
systkina, er þau gengu sundurþykk
úr hlaði á Þrándarstöðum.
Guðmundur Eiríksson, sem hér
um ræðir, var fæddur á Þrándar-
stöðum 1796, ári fyrr en atburður-
inn gerðist, svo að það er faðir hans,
Eiríkur Oddsson, sem heyrir þessi
orðaskipti, en ekki Guðmundur. Allt
fyrir það virðist þetta vera heimild,
sem treysta megi um það, að þau
og fle'iru, sem upplýsist um það um
leið. Við rannsókn á manntalinu
kmur í ljós, að Sigríður Magnúsdótt
ir er dáin, þegar hér er komið, enda
hafa nú systkinin dreifzt um sveitir
austan lands, og er ekki nema eitt
: þeirra í Eiðaþinghá. Frá þremur
! systrunum eru komnar ættir, en
| Þórunn virðist ekki hafa gifzt né
, átt börn. Hún er vinnukona á Skriðu
; Klaustri þetta ár, 1801, og telst þá
31 árs og því fædd 1770. Árið 1816
er hún vinnukona á Bárðarstöðum
í Loðmundarfirði og telst 45 ára og
því f. 1771 og á Hofi í Vopnafirði,
sem fyrr var sagt. Hvar og hvenær
hún hefur dáið, hef ég ekki rekizt
j á heimild um, og þarf ekki frekar
: um hana að ræða annað en það, að
i sennilega hefur hún verið það eina
af börnum Þorgeirs, sem borið hef-
; ur einhver merki eftir harðréttið í
juppvextf, sem þau öll óhjákvæmi-
lega liðu.
Margrét giftist, sem fyrr segir,
Sigurði Hinrikssyni og búa þau á
i Krossi í Mjóafirði 1801, en á Hánefs-
stöðum í Seyðisfirði 1816. Sigurður
var sonur Hinriks Arngrímssonar,
sem dvaldi í Seyðisfirði, talinn ætt-
aður úr Dalakálki í Mjóafirði, en
líklega hefur Hinrik verið sonur
j Arngríms bónda í Lóni Hinriksson-
j ar á Viðborði á Mýrum 1703 Sigurðs
j sonar.
Þau Margrét og Sigurður giftust
1795 og telst Margrét 35 ára, og er
því barnið, sem þau Þorgeir áttu,
á Giljum, og eru hrakin á burt með
frá Hvammseli 1761 með lagaaðstoð.
Verður nú varla annað ályktað en
það hafi verið á Giljum, sem Þor-
geir spretti af forðum, hvaðan sem
hann kom þangað. Hafa þau Þor-
geirsbörn öll verið alsystkin. Þau
Margrét og Sigurður eiga tvö börn
1816, Sigríði og Guðmund. Sigríðar
verður ekki vart í ættum, en Guð-
mundur bjó á Sörlastöðum í Seyðis-
firði og átti Ingibjörgu dóttur
Glímu-Sveinbjarnar Jónssonar í
Reykjahlíð Einarssonar. Þau þóttu
mikilhæf hjón. Dóttir þeirra var
Guðbjörg, sem átti Sigurð hómópata
á Breiðavaði Sigurðsson, og var
þeirra dóttir hin stórglæsilega kona,
Margrét á Ekkjufelli, kona Sigbjarn
ar Björnssonar. Hefur hún ef til vill
borið nafn langömmu sinnar, Mar-
I víkurhjáleigu 1765, og er það annar
i Árbjartur, þótt talinn sé sami mað-
ur og Árbjartur, bróðir Elínar Tóm
asdóttur, móður Benónýs á Glett-
i inganesi, sem f. var á Lauganesi
1754. Dóttir Árbjarts og Guörúnar
var Katrín, sem átti Eyjólf frá Þernu
nesi Guðmundsson Bárðarsonar.
Þau áttu 4 börn og eiga nú marga
afkomendur. Önnur börn þeirra
voru Margrét og Ásmundur og dó
hann ungur, en Margrét átti Eyjólf
Pétursson frá Karlsskála og mörg
börn. Gísli Hinriksson bjó i Teiga-
gerði í Reyðarfirði, átti hann Jó-
; hönnu, dóttur Péturs Malmqvists,
beykis í Seyðisfirði. Var Pétur
sænskur, en kona hans norsk. Þau
Gísli og Jóhanna voru merkishjón.
Dóttir þeirra var Guðlaug, sem átti
i Indriða í Seljateigi Ásmundsson
Indriðasonar skálds á Borg í Skrið-
j dal Ásmundssonar. Þau voru mikil
; merkishjón og eiga fjölda afkom-
endur, hið merkasta fólk. Guðrún
j mun ekki hafa dáið í Seyðisfirði, en
| líklega fylgt Katrínu dóttur sinni
j til elli. Þorbjörg Þorgeirsdóttir er
j eins og fyrr var sagt á Ingveldar-
, stöðum 1816, talin systir konu. Þar
með virðist vera óþarfi að leita
hennar frekar, en af því að mann-
talið 1801 hefur verið grandskoðað
í þessu tilefni, sem hér er eftir unn-
ið, þá er það þannig, að það ár er
hún á Breiðavaði í Eiðaþinghá, og
er gift Eiríki Þórðarsyni, 37 ára, en
sjálf telst hún 28 ára og því f. 1773,
sem er rétt. Þá búa á Breiðavaði
þær stöllur, sem ætíð bju'ggu saman
og hvorug giftist, Katrín Sveinsdótt
ir og Halldóra Jónsdóttir. Ég hef
sýnt fram á ætt Eiríks Þórðarsonar
í athugasemdum, sem fylgja ættum
Austfirðinga, enn óprentuðum, og
eftir þv£ er Eiríkur bróðursonur
Katrínar og bætist þetta við það,
er of langt mál að tilfæra hér, en
sem áður er athugað um ætt Eiríks.
Þetta ár, 1801, eiga þau Eiríkur og
Þorbjörg 1 barn, Katrínu, 1 árs.
Kirkjubækurnar vantar úr Eiðasókn
á þessum tíma, og næst er það
manntalið 1816. Þá er svo komið, að
Þorbjörg er hjá Guðrúnu systur
sinni á Ingveldarstöðum, sem hefur
verið upp byggt frá Austdal, en er
þó gamalt býli. Eiríkur Þórðarson
er vinnumaður í Snjóholti, en þær
Katrín og Halldóra á Sleðbrjót. Hjá
þeim er Sveinn Þórðarson, hálfbróö
ir Eiríks. Nú er Katrín Eiríksdóttir
17 ára og telst vinnukona, en ómagi
er Geirmundur Eiríksson. Það er
vafalaust, að þessi Geirmundur er
sonur Eiríks og Þorbjargar og er
10 ára. Á Hjartarstöðum er Árni
Eiríksson 13 ára, niðursetningur, og
á Miðhúsum er Kristín Eiríksdóttir,
116 ára, vinnukona. Það er vafalaust,
aö þettá eru börn Eiríks og Þor-
bjargar, og nú virðast heldur dap-
' urlegar ástæður þessara hjóna. Ei-
| ríkur er talinn „giftu-r", svo að ekki
eru þau skilin. Það er eflaust heiísu-
i leysi, sem svo þrengir hag þeirra,
að hvorugt getur séð fyrir barni.
Gátu þau að vísu fleiri verið, og
víðar niðurkomin en í Eiðaþinghá
þetta ár. Ekki verður þeirra vart
í ættum Árna, Kristínar né Katrín-
ar, en Geirmundur átti Sigríði, dótt-
ur Jóns á Hólalandi í Borgarfirði
1816 Ögmundssonar. Var þeirra son
ur Eiríkur, faðir hins merka og
dugmikla bónda Geirmundar á Hóli
í Hjaltastaðaþinghá. Launsonur
Geirmundar Eiríkssonar var Sig-
mundur í Firði í Seyðisfirði, merkur
bóndi og atorkumaður. Enn var dótt
ir Eiríks og Þorbjargar, Eygerður á
Finnstöðum 1816. Hún átti Stefán
Árnason frá Litla-Sandfelli Stefáns-
sonar. Áttu þau nokkur börn, þar
á meðal var Þóranna, móðir Björns,
er lengi bjó í Grófaseli í Hlíðar-
hreppi, Sigurðssonar. Var hann
einn hinn bezti maður.
Þorbjörg mun ekki hafa lifað
lengi eftir 1816, því að síðar átti
Eiríkur dóttur, sem Bergþóra hét.
Efíirmáli.
Ég hef samið þennan þátt, til
þess að hann mætti verða samferða
sögunni af Bjarna-Dísu eftirleiðis,
ef þá mætti frekar en áður athuga
hana frá fleiri hliðum en gert hefur
verið hingað til. Ætt frá þeim hjón-
|Um, Þorgeiri og-Sigríði, er líka svo
merk, að rétt er að gera sér grein
fyrir lífi þeirra og láta þau ekki
falla út úr austfirzkri ættfræði, sem
orðið hefur til þessa. Sögurnar af
Dísu hafa valdið því, að lítill áhugi
hefur verið fyrir því að kynna sér,
hvaða fólk hér hefur verið á ferð-
inni, og það er aldrei góðs von, ef
fordómar eru hafðir í fræða stað.
Eflaust má enn finna í heimildum
ýmislegt um líf þessa fólks, sem hér
kemur við sögu, en ekki skiptir það
miklu máli. Það yrði allt með sama
| svip og hér hefur verið til tínt. Sig-
urður Helgason skáld frá Grund í
Mjóafirði, sem er allra manna fróð-
astur um fólk og byggðasögu Seyð-
isfjarðar og Mjóafjarðar, hefur sagt
mér að Þórdís Þorgeirsdóttir hafi
: verið fermd í Eiðasókn 1790 talin
16 ára. Verið gátu þau tvíburar,
j Bjarni og hún, en það skiptir engu,
' hvaða aldur þeim er talinn í þess-
I um bókum, þar sem þurfalingar eru
einskis metnir og engu sinnt um
rétt né rangt. Sýnir þessi ferming
Þórdísar á Eiðum, nýkominnar úr
■ Vopnafirði, að móðir hennar muni
hafa haft þar staðfestu, sem nú er
| ekki hægt að gera sér grein fyrir.
Ef til vill býr þar dóttir hennar,
• sem hún hefur eignazt fyrir hjóna
band, því að varla hafa Vopnfirðing-
ar logið öllu á Ásbrandsstaðaþingi,
þótt þeir kríti liðugt um barneign-
ir Þorgeirs, þótt ég telji hér að fram
an líklegt, að Sigríður hafi verið
dóttir Magnúsar á Giljum Þorsteins-
! sonar. Þá er það svo, að sá heitir
Magnús Þorvarðarson, sem selur
Hans Wium sýslumanni Hákonar-
staði 1742. Þessi Magnús er án efa
tengdasonur Þorsteins Magnússonar
á Hákonarstöðum, sem fyrr gat, föð-
| ur Magnúsar á Giljum. Um tvo
j Magnúsa Þorvarðarsyni er að ræða
1703, og Magnús Þorvarðarson býr
í Brekkugerði í Fljótsdal 1734. Ekki
er hann í búendatölu 1753. Senni-
lega er Þorvarður á Setbergi faðir
Magnúsar í Firði, sonur þessa Magn
úsar, og Sigríður gæti einnig verið
■ (Framhald á 13. síðu).