Tíminn - 15.08.1961, Blaðsíða 9

9
t%ÍMINN, þrigjudaginn 15. ágúst 1961.
\ ................
»í>mí»>í»í»»»im»»í»»»iih»mmm»mmmmmmmm»mmmm»»»»»»»»»»»»»»i»m»»»ii»»í»íwmhí»í»»í>í»í»í»wiíi
Gengislækkun sú, sem nú
var gerð, á sér hvorki efna
hagslegrar rætur né rök í
, þeim kjarasamningum,
; sem gerðir voru í vor, eins
: og ég mun sýna fram á í
: síðari grein.
Gengislækkunin virðist á
hinn bóginn tilkomin af
þremur ástæðum: Viðreisn
in var komin í strand, og
þeir, sem ekki vilja aðra
leið sjá en draga saman,
töldu nú þurfa að hækka
enn verðlagið og auka sam
dráttinn í stað þess að
lækka vexti og gera aðrar
ráðstafanir til að örva
framleiðslu og viðskipti
og leysa vandann þannig
jákvæðu leiðína.
Gengislækkunin er gerð
sem pólitísk hefndarráð-
stöfun í garð almennings
fyrir að hafa kjarasamn-
ingana nokkuð öðru vísl en
ríkisstjórnin vildi. Gerð í
reiði og til að hræða fólk
frá því að halda fram rétti
sínum.
Loks er því mjög haldið
á lofti í áróðrinum fyrir
gengislækkuninni, að hún
eigi að laða útlendinga til
að setja hér upp atvinnu-
rekstur. En á mæltu máli
þýðir þetta, að með þessu
eigi að sýna, að til séu ráð
að halda kaupgjaldinu
niðri og þar með tekjum
bænda, því þær fylgj a kaup
gjaldinu. Til að sýna þetta
þurfti að tefla gengislækk
un strax móti kauphækk-
un, og það sé nýmælið.
Lítum fyrst á viðreisnar
þrotabúið. Viðreisnin átti
að vera til þess að erlend-
ar lántökur gætu stöðvazt,
sem sagðar voru of miklar.
Mönnum var bent á. að
þrengja yrði fast að fólki,
því að skuldir útávið yrði
að lækka sem svaraði föst
um afborgunum árlega.
En þetta hefur farið
nokkuð öðru vísi. Erlendar
lántökur, annarra eh bank
anna, á árinu 1960, urðu
sem sé yfir 800 milliónir
og skuldaaukning við út-
lönd nálega 550 milljönir.
bar af vörukaupalán til
Eysteinn Jónsson
Hvers vegna gengislækkun?
stutts tíma yfir 200 mill-
jónir. Gj aldeyrisstaða bank
anna batnaði að vísu um
239 milljónir, en þar á móti
lækkuðu birgðir útflutn-
ingsvara um 206 miljónir.
Greið'sluhalla við útlönd
taldi Gylfi Þ. Gíslason á A1
þingi hafa orðið 704 millj.
kr.
Þetta er meiri skuldasöfn
un við útlönd og verri af-
koma útávið en nokkru
sinni áður, nema ef vera
skyldi 1959, en það var
fyrsta búskaparár „viðreisn
arsamsteypunnar". » En
mönnum var sagt að lækka
ætti árlega erlendu skuld-
irnar.
Aldrei í sögu þjóð'arinnar
hefi’f allt verið jafn löðr-
andi í erlendum lánum, en
síðan þessu var heitið, og
sum óhaestæðari en áður
hefur tíðkazt.
Til þess að knýja fram
samdráttinn, sem átti að
„bjarga“ fjárhag landsins,
að sagt var, voru þær að-
ferðir notaðar að magna
dýrtíðina með öllum hugs
anlegum ráðum, draga um
leið fjármagn úr umferð og
svo átti kaupgjald og af-
urðaverð til bænda að
standa í stað.
Þetta er samdráttarleið-
in.
Allt var gert í senn,
gengið lækkað á krónunni,
stórfelldar nýjar tollaálög-
ur lögleiddar, okurvextir
innleiddir og ákvæði sett
um að draga inn og frysta
hluta af sparifé lands-
manna.
Var nú öllu talið vel borg
ið. Kaupgetan hæfilega
skert, framkvæmdir mundu
minnka. Eftirvinna og sið
an atvinna minnka og það
draga úr mönnum kjark að
rísa gegn kjaraskerðing-
unni. Framleiðendur yrðu
i»»»>inii»iiiiii»ii»»»,i»iiniiii»»>y»niiym>
verða að leggja dag við nótt til
að halda flotanum gangandi.
Bátarnir fá næturnar í skrúf-
urnar, dýptarmælar og radarar
bila, og sumir — sem er verst
af öllu — eru með „vitlausa
nót“. Vitlausar nætur eru næt-
ur, sem ekkert veiðist í og er
það mjög viðkvæmt mál, því að
árinni kennir illur ræðari. Þeg-
ar illa gengur, þá er nótinni oft
kennt um að ósekju. Þó eru
nætur oft vitlausar í meira lagi
og þá þarf að mæla þær upp.
Það gera netamennirnir.
Straumur er þungur á harðasta
fallinu fyrir Austfjörðum. Þá
er betra að fá ekki nótina í
skrúfuna. Þetta kemur oft fyrir.
Varðskipin draga bátana til
hafnar og kafara þarf til að
losa úr skrúfunni. Oftast verð-
ur hreinlega að skera nótina
úr og þá þarf að bæta gatið. Nú
kunna kannske einhverjir að
halda, að kafarar séu stétt, sem
fær að byrja klukkan 8—9 á
morgnana. Nei, báturinn þarf
að komast strax á veiðar, og
kafarinn verður að fara niður
jafnskjótt og báturinn kemur
að bryggjunni.
Síðan verða netamennirnir að
byrja strax að bæta.
BATNANDI EFNAHAGUR
Hver skildi trúa, að legið
hafi við landauðn hér á Norð-
firði? Nú hefur síldin borgið
þessum fagra kaupstað í brekk-
unni. Til lands eru blómleg hér-
uð, Fljótsdalshérað bak við
fjöllin, en bak við Norðfjarðar
hornið veður síld eins og vit-
laus manneskja og skapar það
jafnvægi, sem verður að ríkja,
til að byggðaþróun verði eðli-
leg á fslandi.
í svipinn eru plönin hljóð og
leiktjaldasmiðirnir eru iðnir
við starf sitt. Og það líður ekki
langur tími, unz aftur tekur
við söltun og vökur, þvi að von
er á tunnuskipi til að raska
svefnró síldarstúlknanna á
Norðfirði.
jg-
Eysteinn Jónsson
að sjá um sig. Þeir ríkari
mundu standast þetta, en
hinir ekkí, enda ættu þeir
lítið erindi í lónið, sem
„hefðu of lítið eigin fjár-
magn“ eins og það var orð
að. Aðrir gætu þá fengið
eignir þeirra fýrir lítið þ.e.
þeir, sem sterkari hefðu
beinin fjárhagslega.
FYRRI HLUTI
Áhrif allra þessa aðfara
gátu aldrei í fyrstu lotu
orðið undir 1,100 — 1,200
milljónir til hækkunar á
verðlagi og framleiðslu-
kostnaði miðað við ó-
breytta viðskiptaveltu. Er
þettg. byggt á tölum, sem
ég gaf upp þá strax, þiegar
þetta kom fram og enginn
hefur treyst sér til að vé-
fengja með rökum.
Þetta hlaut að leiða til
óbotnandi dýrtíðar og
taumlausra erfiðleika fyrír
atvinnulíf og framleiðslu í
þjóðarbúi okkar, þar sem
allar þjóðartekjurnar voru
taldar 5,500—6,000 milljón-
ir.
Þetta var þvi flan frá
upphafi, eins og vlð marg
ir bentum á strax. En þeim
viðvörunum var ekki anz-
að, né til þeirra nokkurt
tillit tekið. Það sýndi sig
því þegar í stað að þeir,
sem hér ráða botna blátt
áfram ekki i því hvaða af-
leiðingar það hlaut að
hafa, sem þeir höfðust að,
enda sumir hveriir litla
snertingu haft við undir-
stöðugreinar íslenzks þjóð-
arbúskapar.
Afleiðingar þessara mis-
taka hafa heldur ekki lát-
ið á sér standa. Forráða-
menn sjávarútvegsins hafa
lýst því, hvernig þessar ráð
stafanir hafa lamað siávar
útveginn og dregið úr fram
leiðlu hans, og var sá at-
vinnuvegur svo grátt leik-
inn ,að efna varð til skulda
skila fyrir hann og nú til
nýrra uppbóta í síðustu
ráðstöfunum. Landbúnað-
arframleiðslan verður
minni en ella vegna þess,
hvernig að landbúnaðinum
er kreppt, m. a. er svo að
ýmsum sorfið, að fjármagn
skortir til að kaupa næg-
an áburð og aðrar rekstr-
arvörur og úr vélvæðing-
unni dregur stórkostlega.
Rekstursfj árskortur tilbú -
inn dregur úr framleiðslu
iðnfyrirtækja á sama tima
sem spariféð er fryst inni
og haldið frá umferð. Bygg
ingarstarfsemin dregst
stórkostlega saman. Vörur
eru seldar óunnar úr landi
vegna okurvaxta og rekstr
arfjárskorts. Togarar liggja
hópum saman ónotaðir.
Útgerðin hefur legið niðri
langtímum saman í sum-
um byggðarlögum vegna á-
taka um verðlag afurð-
anna, sem ríkisstjórnin
beinlínis stofnaði til með
ráðstöfunum sínum. Stór-
felld langvarandi verkföll
hafa geisað um landið
vegna hinnar gífurlegu
kjaraskerðingar og því fer
fjarri, að ríkisstjórnin hafi
nokkuð aðhafzt til að koma
í veg fyrir þau, því síður
til að leysa þau.
Allt bendir þetta glöggt
á meginkjarna þessara
mála og bregður björtu
Ijósi á þann ágreining, sem
er á milli Framsóknar-
manna og stjórna^flokk-
anna:
Hvílík fásinna þa8 er a8
aetla sér a8 vinna aS jafn-
yæqi í þjóðarbúskapnum
með ráðstöfunum, sem
hljóta að draga mjög úr
Framleiðslunni og þjóðar-
lekjunum. Valda óviðráðan
legum erfiðleikum fyrir
framleiðsluna og þar með
áþolandi kjaraskerðingu
fyrir almenning.
Einn liður viðreisnarinn
ar var sá, að moka á þjóð
ina nýjum álögum til ríkis
sjóðs. Þær áttu að gefa a.
m. k. 450 milljónir króna
tekjuauka í ríkissjóð mið-
að við samandreginn þjóð-
arbúskap. Áttl með þessu
að tryggja stórfelldan
greiðsluafgang, sem skyldi
svo frysta með sparifénu,
til þess að „minnka pen-
ingaveltuna" og auka sam-
dráttinn.
Þessu til viðbótar átti
svo að styrkja fjárlögin
fyrír 1960 með þvi að á-
ætla útgialdahækkun allt
árið 1960 vegna gengislækk
unarinnar og nýju niður-
greiðslnanna, þótt þetta
kæmi ekki til nema í 10
mánuði.
Með joessum klókindum
átti allt að vera tryggt og
gera mögulegt að standa
við fyrirheitið um að af-
nema nvja innfl.söluskatt-
inn (160 milliónir) í byrj-
un ársins 1961.
En margt fer öðruvísl en
ætlað er. Þegar til á að
taka kemur stóri greiðslu-
afgangurinn ekki fram fyr
ir 1960.
Ráðstafanir ríkisstjórn-
arinnar, til þess að kýta
saman íslenzkan þjóðar-
búskap, höfðu sem sé bor
ið svo ríkulegan „ávöxt“,
að ríkissjóðúr rétt skreið
1960, þrátt fyrir allar álög
urnar, og „fyrirheitin“ um
að afnema sölu^kattinn
varð að leggja á hilluna.
Enn verra var þó, að dökkt
var í álinn framundan, ef
viðreisnin héldi áfram að
„heppnast" jafnvel og hing
að til, þ.e.a.s. ef búskapur-
inn héldi enn áfram að
dragast saman. Það mun
þó ekki hafa þótt álitlegt
í vetur að hressa upp á við
reisnina með nýjum tollum
og því slagur látinn standa
með fjárlögin.
En eftir því sem stS hækk
aði í lofti í vor, varð dimm
ara en ekki bjartara í ráð-
sölum forráðamanna lands
ins.
Ríkistekjur urðu slapp-
ari og slappari. „Viðreisn-
in“ vann sitt verk og færði
niður á við grundvöll rík-
isteknanna.
Er skemmst þar af að
segja, að við lok fyrra árs-
helmings — í júnílok —
var rekstrarafkoma ríkis-
sjóðs 150 milljón krónum
verri en á sama tfma 1960.
Hér blasti því grængol-
andi dýpið við í augum
þeirra, sem halda af of-
stæki dauðahaldi i sam-
dráttarleiðina og ekkert
annað úrræði sjá.
Hér bættist svo útkoma
viðreisnarinnar á öðrum
sviðum: Sparif járvöxtur til
tölulega minni en áður,
þrátt fyrir vaxtahækkun-
ina. Stórfelldari skulda-
söfnun út á við en nokkru
sinní í stað lækkunar á
skuldum, sem lofað var.
Hagur togaraútgerðarinnar
í rústum og hagur annars
sjávarútvegs og landbúnað
ar mjög hallur, að óbreytt
um okurvöxtunum og öðr-
um búsifjum „viðreisnar-
innar".
„Víðreisnin“ var sem sé
hreinlega orðin þrotabú,
komin í strand, og það varð
að gera eitthvað fannst
þeim, hvað sem kjarasamn
ingunum leið.
Þarna er að leita einnar
höfuðástæðunnar fyrir
þeirri ósvífni, að lækka á
ný verðgildi íslenzku krón
unnar, og löglelða um leið
nýtt >npbótakerfi.
Gengislækkunin á m. a.
að hækka tollana og sölu-
skattana og bjarga rikis-
sjóði í bili.
Menn skilja kannske bet
ur „Vlsis“-greinar fjármála
ráðherrans og ofboð hans
allt, þegar menn vita rikis
sjóðs>áttinn í þessu geng-
islækkunarmáli.
„Eg mun i annarri grein
ræða nokkuð um kjara-
samningana og gengislækk
unina og fleira í þvl sam- .
bandi.
i»»»i»»»»»»»3»»»»»»»»»»»i»i»i»i»»»»l»»»»lMi»»»»»»»»»»