Tíminn - 26.11.1961, Side 8

8
T í M I N N, sunnudaginn 26. nóvember 1961

U2ZL
ivrr? /vUpwia
Kalastaðamál komu til álits á
Alþingi 1646, eins og ætlað hafði
vexið, og var það tekið þar til af-
greiðslu 1. júlí. Þegar málið kom
í dóm, lýsti Brynjólfur biskup
Sveinsson yfir því, að hálfkirkja
á Kalastöðum væri ekki nauðsyn-
leg, en Jens Söffrenson, fógeti k'on
ungs, lýsti hana þar næst af tgkna,
með samþykki biskups.
Þórður Henriksson sýslumaður
beiddist þessu næst úrskurðar lög-
mannanna, Árna Oddssonar og
Magnúsar Björnssonar, og þeirra
lögréttumanna, sem innan vébanda
sátu, um það, hvort land hálfkii'kj-
unnar í Svínadal væri undir kon-
ung fallið. Færðu Kalastaðamenn
fram þær varnir, að hálfkirkjan á
Kalastöðum hefði ekki verið lögð
niður, svo að þeim væri um kunn-
ugt, fyrr en ef það væri nú gert,
og beiddust vitnisburða, ef einhver
vildi annað bera. Enginn gaf sig
þó fram. Kom meira að segja í
Ijós, að Henrik sýslumaður Gísla-
son hafði á þingi í Saurbæ 1607
dæmt hálfkirkjunni á Kalastöðum
fjögur kúgildi, og þótti það sönn-
un þess, að tilvera hennar og rétt-
ur 'hefði þá ekki verið véfengdur.
Það var og sannað, að embættað
hefði verið nokkrum sinnum í
kirkjunni eftir komu séra Ólafs
Böðvarssonar að Saurbæ — hjón
gefin þar saman og börn skírð.
Töldu Kalastaðamenn sig því með
fullum rétti halda mega Kambs-
landi og hafa heimá á Kalastöðum
tíund, heytolla og ljóstolla, þar
til hálfkirkjan var af tekin. Loks
var skírskotað til Ailþingisdóms
þess, sem Oddur biskup Einarsson
og Guðbrandur biskup Þorláksson
og lögmenn báðir útnefndu 1598
að fyrirlági Jóhanns Bockholts
höfuðsmanns og skipaður var tólf
prestum og tólf leikmönnum, þar
sem mælt var fyrir um það, að
hálfkirkjur skyldu .halda rentu
sinni, samkvæmt fornum máldög-
um og skilrikjum og gert milli
presta og bænda, er um slíkt
deildu, samkvæmt því.
„Vegna þessa dóms og annarra
meðala, að svo prófuðu," segir í
dómsniðurstöðunni, „virðist oss
landið frelsast frá því, að það sé
fallið, þó það hafi ekki tíundað
verið til þessa dags kirkjunni í
Saurbæ.“
Fógetinn, Jens Söffrensson, kom
nú í lögréttu og kvaðst ekki hafa
fyrr heyrt getið þessa dóms, er
ætti að hafa gengið 1598, en á
móti honum myndi hann ekki
mæla, er hann sæi hann með hand-
skrift eða innsiglum dómsmanna,
sem bæri og hæfði.
Má segja, að með þessu væri
endanlega gert út um Kalastaða-
mál með sigri Sesselju og sona
hennar, þótt lyktir yrðu jafnframt
þær, að hálfkirkjan væri lögð nið-
ur, enda sýnilegt, að hún hafði
lengi1 staðið svo til ónotuð, og
sennilega óhætt að álykta, að við-
hald hennar hafi verið í samræmi
við það. Kéttur Kalastaðamanna
til þess að skjóta sér undan tíund
vegna hálfkirkjunnar hefur því
verið vafasamur frá siðferðilegu
sjónarmiði, þótt lögin legðust á
þessa sveif. Á hinn bóginn kann
að vera, að kirkjan hafi verið
minna notuð og fyrr afrækt en
ella, sökum óvildar prests, sem
blæddi það í augum að verða af
tíund og vílaði ekki fyrir sér að
stofna til langdrægs ófriðar og mik
illa málaferla út af því.
Það er ekki að efa, að biskup og
fleíri valdamenn hafa verið orðnir
langþreyttír á málaferlum og lagt
hart að málsaðilum að sættast full-
um sáttum. Það fór líka svo, að
Þórarinn Illugason frá Kaiastöð-
um og séra Ólafur tóku höndum
saman um allar hálfkirkjuskyldur
á Kalastöðum, og gerði Þórarinn
þá hugnun á að heita presti, sem
sennilega hefur unað dómsúr-
skurðinum illa, einu kúgildi, gegn
því loforði séra Ólafs að hætta
áreitni við Sesselju. Á það er þó
að líta, að samkvæmt Bessastaða-
samþykkt 1555 átti helmingur kú-
gilda og lausafjár niðurfallinna
hálfkirkna að renna til presta og
hospítala.
En það fór enn sem fyrr, þegar
til sætta liafði horft með þeim
Sesselju á Kalastöðum og séra
Ólafi. Deilurnar blossuðu upp að
nýju, hálfu heiftúðugri en áður,
og ný ákæruatriði komu fram í
dagsljósið. Nú var það, sem Sess-
elja gerði harða hrið að presti.
fylgjandi foi'líkun millum þessara
persóna, séra Ólafs Böðvarssonar
á eina síðu, en á aðra síðu sona
þeirrar sælu og sálugu, nú hjá
guði hvílandi, Sesselju Árnadóttur,
að svo töluðu og ályktuðu og á
allar síður játuðu, að öll sú óein-
ing og öll sú óforlíkun, eður hvað
til þrætu hefði mátt horfa í orðum
og gerðum, sem hingað til hefði
fram farið opinberlega eður leyni-
lega, munnlega eður skriflega, í
hverjum stað eður tíma það verið
hefði á millum áðurnefnds séra
Ólafs og allra hans barna og sælu
Sesselju Árnadóttur og hennar
sona, Nikulásar og allra þeirra,
sem hlut hafa átt, skyldra og
vandalausra, í þessu máli frá önd-
falla kann að tilbekkingarlausu,
komi þó eigi til ýfingar né upp-
vakningar undanförnum málum.
Upp á áðurskrifaðan allan skil-
mála og. sáttargerð handsöluðust
nú séra Ólafur Böðvarsson og þeir
synir Sesselju, sem sín nöfn hér
undir skrifað, og sættast fullum
sáttum, með hönd og munni.“
Skrifaði séra Ólafur fyrstur
manna undir skjal þetta, en síðan
synir Sesselju sex, sem allir hafa
verið á þingi — Einar prestur,
Nikulás, Þórarinn, Þórður, Einar
og Jón Illugasynir.
Þessi sáttmáli var síðan birtur
á þingi, og létu valdsmenn sér
hann lynda með þremur fyrirvör-
um frá Brynjólfi biskupi, er Jens
Hrossskrokkur í Saurbæ og
ekkjulíferni á Kalastööum
Það voru ekki liðnir nema tveir
mánuðir frá því að málið var til
meðferðar á Óxarárþingi, er séra
Ólafi Böðvarssyni var stefnt á hér-
aðsþing á Melum í Melasveit til
þess að svara þar ákærum Kala-
staðahúsfreyjunnar. Það var ekki
smávægilegt skjal, því að ákær-
urnar voru sextán. Þar var sú al-
varlegust, að séira Ólafur hefði
„lesið og dregið" hrossakjöt í land-
areign Saurbæjarkirkju. Neitaði
hún algerlega að þiggja kenni-
mannlega þjónustu af þvílíkum
klerki. Með þessari ákæru var í
rauninni átt við það, að séra Ólaf-
ur hefði hirt eða látið hirða limi
af dauðum hesti til þess að láta
nota þá sem agn fyrir refi.
Þetta var sök, sem kennivaldið
gat ekki lokað augunum fyrir, og
sá séra Ólafur sér þann kost vænst
an að koma ekki' á héraðsstefnuna.
Það var nefnilega almenn skoð-
un presta, að meðhöndlun séra Ól-
afs á hross-skrokknum hefði verið
„sannarleg óakSkkun", sem þeir
töldu „ekki hæfa kennimannlegu
embætti".
Á héraðsstefnunni á Melum var
málinu því vísað til prestastefnu
á Þingvöllum næsta ár, en séra
Ólafur skyldi halda sig frá kenni-
mannlegu embætti, unz dómur
væri fallinn.
Vafalaust hafa veiið væringar
miklar á Hvalfjarðarströndinni
þetta haust og hinn næsta vetur,
og bar séra Ólafur það á Sesselju,
til mótvægis hrossakjötssökinni,
að „ekkjulíferni" Sesselju væri
ekki svo flekklaust sem vera ætti.
Má nærri geta, hve heitt hefur
verið í kolunum, þegar slíkar
dygjur voru á báða bóga.
En um þetta leyti gerist, að
annar höfuðaðilinn gengur úr
leiknum. Sesselja á Kalastöðum dó
þetta misseri. Það var kannski þess
vegna, að r.ú dró loks áð þvl, að
deilumar útkljáðust endanlega.
Óljóst er, hvað gerðist fram að
næsta Alþingi, og er það eitt víst,
að 2. júlí 1647 var enn ný „forlík-
un“ gerð á Alþingi og ramlegar
frá öllu gengið en fyrr. Voru hand-
söl ein ekki látin nægja, heldur
var sáttmálinn einnig staðfestur
með kossi. Þessi nýja sættargerð
var^svolátandi:
„f nafni vors herra, Jesú Krists,
þess sanna friðarhöfðingja, með
ráði og samþykki þeirra æruverð-
ugu landsins höfðingja, andlegra
og veraldlegra, sem sín nöfn hér
undir skrifa bæn og auðmjúka eft-
irleitni nokkurra guðhræddra
kennimanna sem sig hér I milli
lögðu, samdist og gerðist eftir-
Lokagrein um Kalastaðamál, sem
lauk með kossum deiluaðila á
Þingvöllum í viðurvist allra helztu
manna landsms
Jiannn
tedöT,
verðu og til þess tíma, skyldi allt
sem ógert og ótalað, dautt og
maktarlaust, upp héðan vera og af
öllum átölulaust, að óskertri æru,
góssi, miklu og litlu, allra áður-
nefndra persóna, lifandi og dauðra,
á báðar síður, svo að enginn skyldi
framvegis á áður tilteknum per-
sónum aðra um hingað til fram-
farin efni öðruvísi en vel og ær-
lega tiltala mega, heldur hér eftir
hver öðrum vera til æru og vel-
vildar í öllu, leynt og ljóst, hvoru
tveggja þó að minnkunarlausu og
skaðlausu. En hvacl hér eftir fyrir
ýmislegar orðsakir til lögsókna
Söffrensson, Lauritz Níelsson og
lögmennirnir, Árni Oddsson og
Magnús Björnsson, undirrituðu
með honum, en Jón prófastur Jóns
son á Melum og sýslumennirnir
Þórður Henriksson á Innra-Hólmi,
Hákon Gíslason í Bræðratungu og
Eggeit Björnsson á Skarði voru
vitni að, og séra Ólafur Böðvars-
son staðfesli sjálfur.
Voru fyrirvarar biskups svolát-
andi:
„1. Séra Ólafur Böðvarsson viti
sína embættisskyldu að vakta í
lærdómi og lifnaði, veiti og sínu
yfirvaldi, andlegu og veraldlegu,
skylduga og tilbæiilega hlýðni og
varist fyrir skör fram það mót-
þróanlega að styggja.
2. Að hann sé vakinn og kost-
gæfinn í sínu embætti og var-
ist ljótlegan ávinning, höndlun
og sýslanir, en gefi nú guði, það
eftir er af iians ævi, til þjón-
ustu og offurs.
3. Haldi sínum börnum og húsi
með föðurlegum áminningum til
guðsótta og góðra siða, sem og
öðium sínum sóknarmönnum,
yngri og eldri. Þeir séu og aftur
á móti hlýðugir í kristilegum
áminningum og guðlegu lífemi.
Skil ég til, að aldrei komi neitt
fyrir mig aftur af þvi, sem nú hef-
ur verið upp á sætzt og hingað til
ihefur undan farið. En ég lýsi yfir
því, að ef nokkur sök þvílík bevís-
ast nokkrum kennimanni á hend-
ur, tilfallin í minni tíð eftir þenn-
an dag, sem var framburður Sess-
elju heitinnar upp á séra Ólaf, inn
skrifuð í þingbók Þórðar Henriks-
sonar, þá mun ég'dæma þann sama
frá stað og embætti, ef ég má ráða.
En þessa sök læt ég að sinni hjá
líða fyrir vissar orðsakir, er ég
mun fram leggja á sínum tíma, ef
þörf krefur, meðal hverra &ú er
sérdeilis, að ég mundi ekki dæmt
hafa eið fyrir þennan áburð Sess-
elju fyrir hennar veikleika sakir,
sem fram komu vottaðar úr lög-
réttu. En löglegur áburður hefði
þurft, skyldi hann fallið hafa, eða
eiði fyrir staðið. Þar með hefir
hann góðan vitnisburð allra ann-
arra sinna sóknarbarna, er um
hann biðja.“
Má segja, að Brynjólfur gefi
hverjum sitt í 'þessu fylgiskjali
sáttmálans, þar sem hann áminnir
séia Ólaf og heimilisfólk hans svo
stranglega, hótar öðrum prestum,
sem svipaðar sakir sannist á, emb-
ættimissi, en ber Sesselju látinni á
brýn lauslæti og telur henni af
þeim sökum ekki hafa verið eið
dæmandi og þess vegna illgerlegt
að koma fram hrossakjötssökinni
á hendur presti. Mætti það hafa
verið brosleg sjón að sjá þá syni
Sesselju og prest kyssast við
Öxará í viðurvist allra helztu
manna landsins upp á þessa skil-
mála. Vonandi, að alvaran hafi
ekki verið svo rík í huga allra
viðstaddra, að þeir hafi ekki get-
að notið hins spaugilega ívafs
þessa lokaþáttar.
Afrek og
ævintýr
Bók þessa hefur Vil'hjálmur S.
ViLhjáhnsson þýtt og endursagt,
en þar er að finna níu frásagnir
af stórviðburðum, hetjudáðum og
mannraunum. Höfundar og kafla-
heiti eru m. a.:
Ævintýri við Miðjarðarhaf eftir
Hans Habe
ÉiÉÉÉi&IÉ
Slapp úr blóðbaði Inðíána eftir
Alexander Henry
Svörtu mambaslöngurnar eftir
E. F. Löhndorff
Biðin- langa eftir Oliver La
Farge
Kraftaverkið við Dunkirk eftir
Arthur D. Divine.
Eins og sjá má af þessum kafla-
fyrirsögnum, segja rithöfundamir
frá afrekum og ævintýrum, sem
þeir sjálfir hafa unnið, upplifað,
tekið þátt í, veiið áhorfendur að
eða rannsakað.
Hér er lýst áhrifaríkum atburð-
um í lífi einstaklinga og þjóða.
Bókin spennir vítt svið og lýsir
örlagastundum í sögu mannkyns-
ins, dularfullum atburðum í frum-
skógum, styrjaldarógnunum, ótta,
angist, slysum og frábærum afrek-
um.
Ný bók eftir Jónas Árnason:
Setberg hefur nýlega sent á jóla-
markaðinn „Tekið í blökkina" eftir
Jónas Árnason, en hann hefur
flestum öðrum ribhöfundum frem-
ur lagt sig fram um að skrifa um
sjó og sjómennsku. Flestar bækur
hans lýsa lífi sjómanna, sem hann
hefur kynnzt af eigin raun og við
störf á fiskiskipum. Svo er og um
þessa bók.
Jóngeir D. Eyrbekk er sjómaður
í orðsins beztu merkingu. Hann
kemur víða við í frásögn sinni,
segir frá æskustöðvunum í Skaga-
firði, en þó fyrst og fremst frá
veru sinni á fiskibátum og togur-
um, félögum á sjónum og sér-
kennilegum samferðamönnum.