Tíminn - 23.08.1962, Blaðsíða 6

STEINDÚR BJÖRNSSON frá Gröfs
Ornefnabrengl og
rangskýringar
AÐ GEFNU tilefni og af ósjálf-
ráðri virðingu fyrir íslenzku máli
og orðtökum og þar með örnefn-
um og staðsetningu þeirra, hætti
ég mér út á ritvöllinn til svolítill-
ar varnar málinu okkar blessaða
og málvenjum, þar sem svo virð-
ist sem að þeir, sem mér eru lærð-
ari, ætli ekki að gera það.
Tilefnið, sem ég þó aðeins nota
sem dæmi og tek fram af því að
það er svo ný-afstaðið, er mót
Landssambands hestamannafélag-
anna, sem haldið var dagana 13.
—15. júlí s. 1.
Mót þetta var auglýst og það
alls staðar kallað: „á Þingvöllum“,
og, þegar nánar var tiltekið: „1
Skógarhólum á Þingvöllum".
Þetta örnefni: „Skógarhóla á
Þingvöllum" hafði ég aldrei heyrt
eða séð nefnt fyrri, og engir þeir,
sem ég náði til, gátu nokkuð frætt
mig um það, hvar þessi staður
væri. v
Ekki bætti það úr skák að blaða-
mannafrásögnunum bar ekki vel
saman, því að minnsta kosti einn
þeirra komst með .mótssvæðið, —
þessa Skógarhóla — alla leið norð
ur fyrir Kvígyndisfell; sagði það
vera „við Uxahryggjaveg“, sem
liggur út af Kaldagalsvegi um 1,5
km. fyrir norðan Biskupsbrekku,
og 21 km. — í loftinu — 1 norður
frá „Þingvöllum" (eftir veginum
í kringum 36 km.). Þótti mér þá
„Þingvellir" vera orðnir nokkuð
langt teygðir norður.
Á þessari leið vissi ég ekki held-
ur nokkhversstaðar skógarkjarr úr
því að suður hlíðum Ármannsfells
sleppir, skammt austur frá Sleða-
ás (austan Bolabáss), en það er,
eftir veginum, um 16 km. frá Þing-
völlum.
Detta lét ég mér þó í hug að sá,
sem kallaði „Skógarhóla við Uxa-
hryggjaveg“, væri ekki betur að
sér en það í íslenzkri málvenju og
orðtökum, að hann kallaði Kalda-
dalsveg þessu nafni frá því að
hann liggur út af Þingvallavegi.
Með sama rétti og þessi blaðamað
ur tók sér til að kalla Uxahryggja-
veg, einnig aðra þá vegi sem fara
verður til að komast á Uxahryggja
veg; en þeir vegir eru nokkuð
margir frá hvorum enda Uxa-
hryggjar, sem telja skal.
NYLON NANKIN VINNUFÚTIN HENTA VEL VIÐ OLL
ALGENG STÖRF TIL LANDS OG SJÁVAR.
OG HEH TRYGGJA VANDAÐ EFNI OG GOTT SNIÐ
NYLON
M A M K. I INl
t /
STORAUKIN SALA SANNAR VINSÆLBIR VÖRUNNAR
Höfum fyrirliggjaiHÍi ÝTU fyrir Fordson
Major dráttarvél.
FordumbotJií Sveínn Egilsson h/f
Laugavegi 105 — Sími 22469
Nei, vinir góðir! Þótt þið séuð
að flýta ykkur, þá reynið að hugsa
fyrst svolítið um blessað „móður-
málið (okkar) góða, ið mjúka og
ríka . . .“, sem þið, þvl miður,
kunnið — að því, er sjá má —
svo afar illa, áður en þið með
greinum ykkar dreifið „umhugs-
unarleysisvitleysum" út til allra
annarra. Og vel mættuð þið fækka
„af“-„skapa“-,byggja“-„í dag“ ( =
to day)- „hafa það“-vitleysunum,
sem rit- og talmálið er orðið svo
auðugt af; það væri göfugt verk
gagnvart málinu okkar.
Og, hvað veganöfnin snertir, þá
munið að það er föst málvenja að
nafn eldri vegarins ræður þar til
yngri vegurinn liggur út af hon-
um, og að enn sterkari er regla
þessi þegar eldri vegurinn hefur
verið þjóðvegur frá alda öðli, eins
og Kaldadalsvegurinn er í þessu
tilfelli.
—★—
Nú sný ég aftur að talshættin-
um: „á Þingvöllum“.
Það hugtak náði lengst af yfir
mjög takmarkað landsvæði; ekki
einu sinni yfir allt heimaland jarð
arinnar Þingvalla. Þannig voru
ekki heldur býlin: Vatnskot,
Skógarkot og Hrauntún talin til
Þingvallalands, þótt þau hefðu
„óskipt beitiland" með Þingvöll-
um. En nú eftir að öll þessi lönd
hafa verið afgirt og gerð að Þjóð-
garði, er ekki fráleitt að kalla
það land allt Þingvelli, þótt sjálft
nafnið bindi ekki í sér nema það
svæði, sem hinu forna Alþingi var
helgað. Alit annað, sem er utan
þjóðgarðsgirðingarinnar og í
margra kílómetra fjarlægð, ER
EKKI „Á ÞINGVÖLLUM“.
Þetta hestamannamót var því
ekki „á Þingvöllum“, heldur aðeins
í Þingvallasveit, suðvestan undir
Ármannsfelli. Og þessir umtöluðu
Skógarhólar eru líka ekki „á Þing-
völium“; þeir eru í landi Svarta-
gils, norðasta bæjarins í Þingvalla-
sveit, nálægt því þar sem smábýlið
Múlakot var á sínum tíma, fyrir
löngu.
Mér hefur sagt gamall Þingvell-
ingur, að til séu aðrir Skógarhólar,
inni í Þingvallahrauni, sem nær
væri að kalla „á Þingvöllum“, því
að þeir séu um það inni á miðri
Þjóðgarðsgirðingunni. Þeir hafa þó
aldrei verið kallaðir: „á Þingvöll-
um“. En eins og ég sagð'i áður,
mætti nú orðið kalla það land, sem
er innan girðingarinnar, „á Þing-
völlum“. Með því að kalla Skógar-
hóla hestamannasambandsins: „á
Þingvöllum" hefur greinilega verið
vísað á alrangan stað.
★
Með framanskráðu dæmi þykist
ég hafa sýnt fram á, að málið okk-
ar blessað er kröfuhart og þó jafn
framt viðkvæmt um það, hvernig
með það er farið, og að gömul og
sígild orðatiltæki, sem skakkt er
með farið, gera þær frásagnir að
meiri eða minna leyti að vitleysu.
Helzt held ég, að það, hversu
þetta er algengt nú ( — ekki „í
dag“ (=to day) —• ), stafi af því
að flestir þeir, sem hlut eiga að
máli, kunni ekki íslenzku nógu vel,
þrátt fyrir nokkuð mikla skóla-
göngu. Þeir læra ekki lengur gott
mál á heimilunum, og enn síður í
skólunum — þar læra menn að-
eins málfræðilegan „mulning"
málsins. — Fólkið er fyrir löngu
hætt að lesa gullaldarmálið. Is-
lendingasögurnar og fornaldarsög-
Fjöiþætt félagsstarf
Um næstu helgi verSa hald-
in á vegum félagssamtaka
Framsóknarflokksins 5 héraðs
mót, 2 stjórnmálafundir og 1
kjördæmisþing.
Sigluf jörður
Héraðsmótið á Siglufirði verð-
ur á laugardagskvöld n.k. og hefst
kl. 8,30. Ræður flytja alþingis-
BJÖRN
ÓLAFUR
mennirnir Björn Pálsson og Ólaf-
ur Jóhannesson og Jón Kjartans-
son forstjóri. — Erlingur Vigfús-
soh syngur með undirleik Ragnars
Björnssonar. Gísli Sigurkarlsson
skemmtir.
Síðan verður dansað. Hljómsveit
leikur.
Breiðdalsvik S-Múl.
Framsóknarmenn í Breiðdal í
S.-Múl. halda héraðsmót sitt n.k.
laugardagskvöld og hefst það kl.
JÓN
PÁLL
9 s.d. Ræður flytja alþm. Eysteinn
Jónsson, form. Framsóknarflokks-
ins og Páll Þorsteinsson.
Ómar Ragnarsson skemmtir. Síð
an verður dansað.
Reyðarf jörður
Kjördæmissamband Framsókn-
armanna í Austurlandskjördæmi
heldur héraðsmót á Reyðarfirði
WVM.
EYSTEINN
VILHJÁLMUR
n.k. sunnudag og hefst það kl. 9
s.d. í Félagslundi.
Ræður fiytja Eysteinn Jónsson,
og Vilhjálmur Hjálmarsson o. fl.
Ómar Ragnarsson skemmtir. —
Síðan verður dansað.
Kjördæmisþing
Eins og áður hefur verið getið
hér í blaðinu kemur kjördæmis-
þing Framsóknarmanna á Austur-
landi saman n.k. sunnudag kl. 10
f.h. á Reyðarfirði.
Brún Bæjarsveit
Framsóknarfélag Borgfirðinga
efnir til almenns stjórnmálafund-

HERMANN
ÁSGEIR
ar að Brún í Bæjarsveit n.k. sunnu
dag og hefst hann kl. 3 s.d. Frum
mælendur á fundinum verða þing-
menn flokksins í Vesturlandskjör-
dæmi.
Jafnframt verður haldinn aðal-
fundur Framsóknarfélags Borgfirð
inga.
Um kvöldið kl. 9 s.d. hefst svo
héraðsmót Framsóknarmanna og
verður það á sama stað. Ræður og
ávörp flytja alþingsmennirnir Ás-
geir Bjarnason oig Hermann Jónas-
son fyrrverandi forsætisráðherra.
Gíslj Sigurkarisson skemmtir
með eftirhermum.
Síðan verður dansað. Hljómsveit
leikur.
Laugarbakka V.-Hún.
Héraðsmót Frartisóknarmanna í
V.-Húnavatnssýslu,.;, verður að
Laugarbakka n.k. sunnudag. Aðal-
fundur Framsóknarfélaganna hefj
GÍSLI
INDRIÐI
ast kl. 3 e.h. sama dag, en almenn
skemmtisamkoma kl. 8 s.d.
Ræður flytja Gísli Guðmundsson
alþm. og Indriði G. Þorsteinsson,
ritstjóri.
Erlingur Vigfússon syngur með
undirleik Ragnars Björnssonar. —
Síðan verður dansað.
urnar o. s. frv hefur það aðeins
til sýnis í bókaskápunum, svo og
Þjóðsöþurnar; og rit máls-endur-
reisnar-kynslóðarinnar allt frá
Jónasi Hallgrímssyni og þeim ár-
göngum og fram til 1910—14, sem
flest voru rituð á góðri íslenzku
— og nokkrir þessir rithöfundar
i entust þó nokkuð lengur, — þau
| rit hafa langflestir nútímamenn
| aldrei séð, hvað þá lesið, og sízt
| svo að málið, orða- og setninga-
i skipun og orðtæki yrði þeim lif-
í andi og tamt.
j í stað þessa eru nú mest lesin
einhver rit á útlendum málum, að
því er virðist aðallega á dönsku
og ensku, og af þessum málum er
íslenzkan núna að draga meiri og
meiri dám. Að þessu er okkur Is-
lendingum mikil skömm. Þessa
skömm gætu blaðamennirnir allra
manna bezt og mest af skafið, ef
þeir af alhuga vildu gera það, því
að blöðin eru það lesmál, sem flest
ir lesa nær eingöngu, og af þeim
smitast þeir svo. — Þetta er ég
margbúinn að sannreyna.
En er þessi vilji til? Þykir ykkur
— yfirleitt — nokkuð vænt um
íslenzkuna, „móðurmálið mitt
góða, ið mjúka og ríka“, kvað
Jónas?
Eg vona það. Og því leyfi ég mér
hér að' lokum að skora á ykkur alla,
bæði þá, sem þátt hafið átt í skrif-
um þeim, sem ég hér hef tekið sem
dærni, svo og alla aðra, að gera
ekki framar íslenzku máli, orðatil-
tækjum og málvenjum svona óleik,
og valda ekki framar örnefna-
brengli líku því að kalla þennan
mótstað hestamannasambandsins:
,,á Þingvöllum“.
Réttnefni hans er: Skógarhólar
(suðvestan) undir Ármannsfelli, i
Þingvallasveit.
Og þá, sem komast kunna í
álíka aðstöðu annars staðar, skora
ég líka að leita réttra ömefna og
nota rétt íslenzk orðatiltæki hvérju
sinni, svo að skilja megi hvað
þeir meina, og hvar þeir staðir eru,
sem þeir skrifa um.
Rvík, 20, 7. 1962.
St. Bj.
6
TÍMINN, fimmtudaginn 23. ágúst 1962
( I I I X
/ V W\'. ' . '
\ \ \ l i . ’’ ‘ > > I ( I ' * * '/ i I
1 ,l|i- 1 i I 11 U Uitmiií.