Tíminn - 30.08.1962, Blaðsíða 9

Hjörtur Pálsson:
Fyrsta grein
Eyjafjörður var iöngu
byggður, og þar hafði mik-
il saga gerzf. En á Akureyri
var enginn farinn að skapa
sögu. Hinir dönsku kaup-
menn, sem jafnframt urðu
fyrstu íbúar Akureyrar,
höfðu þá ekki stigið fæti
á íslenzka grund. í suðri og
vestri bar Hlíðarfjall, Súlur
og Eyjaf jarðarf jöllin við
himin, Vaðlaheiði vakti í
austri, en Kaldbakur
gnæfði í norðri, hvítur og
blár.
Hvernig skyldi hafa verið um
horfs, þar sem höfuðstaður
Norðurlands stendur nú? í Bót-
inni og undir grænum brekk-
unum stóð ekkert hús, en Odd-
eyri teygði úr sér þar fyrir
utan. Þar var heldur ekkert
hús, aðeins voru þar haldin
þing við og við. Þá voru Leir-
umar miklu innar en nú, því
að síðan hafa mörg vötn runnið
til sjávar og borið með sér mik-
inn leir. Á jörðunum Eyrar-
landi og Naustum bjuggu löng-
um gildir bændur, en siðar
byggðist Akureyri í löndum
þeirra. Utan frá Glerárósum og
suður að Krókeyri, jafnvel enn
lengra suður, var ströndin sam-'
felld fjara, en engin bryggja,
ekkert hús, í hæsta lagi bátur
í nausti. Ofan við Gilið rann
Búðarlækurinn í kyrrð og ró,
og af framburði sinum myndaði
hann með tímanum litla eyri,
sem gekk fram í Pollinn. Það
var hin upphaflega Akureyri
og kann að draga nafn af ökr-
um eða akuryrkju, sem ein-
hvern tíma hefur verið stunduð
þar á næstu grösum.
Aldirnar liðu. Útlendir kaup
menn sigldu skipum sínum inn
á Eyjafjörð og seldu þar varn-
ing stan. Eflaust hafa þeir
snemma séð, hve Pollurinn var
heppileg og örugg höfn. Það er
vafamál, að náttúran hafi smið-
að aðrar betri við strendur
landsins. Til er bréf, sem Þór-
arinn Jónsson sýslumaður skrif
aði Drésa landfógeta, og segir
þar svo um höfnina á Akur-
eyrf: „Hún er bezta höfn lands-
ins, af því að hún liggur svo
langt inni í landi. Skipin liggja
svo nærri landi, að þeir, sem
standa á verzlunarlóðinni, geta
hæglega talað við skipverja um
borð. Það kemur varla fyrir
-vo mikill öldugangur, að ekki
sé hægt að ferma eða afferma,
nema hvessi mikið af útsuðri“.
Þetta hréf var dagsett í Eyja-
firði 10. ágúst 1740. Nálægt 11
árum síðar tóku danskir kaup-
menn að hafa vetursetu á Akur-
eyri með starfsliði sínu, enda
var hún kjörinn verzlunarstað-
ur með svo góða höfn. Hinn
fyrsti, sem ílentist þar til
langframa, var Friedrich
Lynge. Hann byggði íbúðarhús
og búð á eyrinni, og stóð það
til 1901, er það varð eldi að
bráð. Enn fremur lét hann
byggja fyrstu bryggju, sem vit
að er um á staðnum.
Áður en kaupmenn settust
að til árlangrar dvalar, komu
þeir jafnan á vorin og verzl-
uðu aðeins, meðan kauptíðin
stóð, en lokuðu höndluninni
vetrarmánuðina. Fljótlega eftir
að kaupmennirnir settust að við
Pollinn hófst útgerð og fisk-
verkun á vegum þeirra og síð-
ar íslendinga sjálfra, og tómt-
húsmenn tóku að safnast þang-
að. Á því herrans ári 1785 tel-
ur sálnaregistur Akureyrar 12
manns, en 1891 39. íbúunum
fjölgar ár frá ári, og 1850 eru
þeir 187. Um það leyti, sem kon
ungur gaf íslandsverzlunina
frjálsa, eða 1788 veitti hann sex
stöðum á landinu kaupstaðarétt
indi, og var Akureyri einn af
þeim. Fimmtíu árum síðar voru
þau afnumin alls staðar, nema
í Reykjavík, sem hefur haldið
þeim síðan. Á, höfuðdaginn 29.
ágúst 1862,' varð Akureyri kaup
staður, og þess aldarafmælis
minnast Akurej'ringar um þess-
ar mundir. 1862 voru íbúar stað-
arins 286, og ef sú tala er bor-
in saman við íbúafjöldann 1850
sem áður er getið, má sjá, að
ört hefur fjölgað á staðnum
þau tólf ár, sem þar eru á milli.
Á síðustu hundrað árum hefur
bærinn við Pollinn vaxið úr lít
illi þyrpingu danskra verzlunar
húsa, sem stóð á eyrinni sunn
an við Búðarlækinn, í annan
stærsta bæ landsins og höfuð-
stað Norðurlands, sem telur á
tíunda þúsund íbúa nú á aldar-
afmælinu.
Eyrarnar tvær
Nafnið Akureyri kemur fyrst
fyrir í Ljósvetningasögu (Vöðu-
Brands þætti). í bréfi einu frá
1564 er vottað um samning gerð
an „á Akureyri fyrir neðan
Eyrarland“ 1561. Á Akureyri
undirritar Páll Stígsson, höf-
uðsmaður, bréf „hjá kóngsins
skipi“ árin 1562, 1563 og 1564.
í dómi frá 1850 er Akureyrar
einnig getið, en Danir munu
hafa tekið að verzla þar um
1560, svo að verzlunin á Akur-
eyri er óefað um fjögurra alda
gömul. Fyrsta hússins er getið
um 1650, og var það krambúð,
en um fasta búsetu er þar ekki
að ræða, fyrr en löngu seinna.
Oddeyri er fyrst nefnd í Víga
Glúms sögu og Ljósvetninga-
sögu. Þar hefur snemma verið
almennur þing- og samkomu-
staður Eyfirðinga. Þar gerðu
Norðlendingar aðför að Álfi
úr Króki árið 1305, og þar voru
eignir Jóns Arasonar og sona
hans dæmdar undir konung ár-
ið 1551. Enn fremur er þar get-
ið um skipauppsátur Munka-
þverárklausturs árið 1461.
Þrjú konungleg plögg
í auglýsingu um lausn enn-
ar íslenzku kauphöndlunar, 18.
ágúst 1786, segir svo: „12) Til
þess að uppörva og styrkja þvi
meir tjeða kauphöndlun, og
svo hún því fyrr mætti frá ís-
landi með dugnaði framkvæmd
verða, viljum Vjer allranáðar-
samlegast veita þessum sex
höfnum á íslandi, nefnilega:
Reykjavík, Grundarfirði, Skut-
uls- eða ísafirði, Akureyri eður
Eyjafirði, Eskjufirði og Vest-
mannaeyjum, kaupstaðarétt og
þvílíkt frelsi, sem Vjer með
annarri allramildastri fyrirskip
an viljum sjerílagi síðarmeir
kunngjöra, og skal þessum stöð
um þarmeð unnast slík fríheit,
er Vjer álítum nægileg, til þess
að áfýsa bæði nokkra framandi,
og eins Vora eigin þegna til að
taka þar bústaði og hagnýta
öll þau gæði, er íslands á.góði
fram býður“.
Eftir fimmtíu ár varð breyt-
ing á réttarstöðu Akureyrar,
og segir í opnu bréfi 28. des-
ember 1836:
„1) Sá mismunur, sem hing-
aðtil hefur verið milli kaup-
staða og autoriseraðra útliggj-
arastaða á íslandi, skal fram-
vegis aftekinn vera, þó skal
Reykjavík í suður-amtinu, er
samkvæmt tilskipuninni af 17.
Nóvbr. 1786 18, hefir hlotið
sérlega lögsögu, framvegis nefn
ast kaupstaður.
Aðrir hingaðtil svokallaðir
kaupstaðir, nefnilega Eskifjörð-
ur og Eyjafjörður í austur- og
norður-amtinu, svo og Grund-
arfjörður í vestur-amtinu á-
samt með þeim autoriseruðu
útliggjarastöðum, nefnilega
Hafnarfirði, Keflavík, Eyrar-
bakka og Vestmannaeyjum i
suður-amtinu; Berufirði, Vopna
firði, Húsavík, Hofsós, Skaga-
strönd, Siglufirði og Raufar-
höfn í norður- og austur-amt-
Framhald á bls. 13
Pollinum, og annað er aS sigla inn álinn hjá Oddeyri. Á brekkunum
fyrir ofan kaupstaSinn eru húsin á Naustum, Eyrarnesi og Barði.
T í M I N N. fimmtudagurinn 30. ágúst 1962
9