Tíminn - 18.04.1963, Blaðsíða 8

Björnsson, Geitaskarði:
Hvert stefnir í sveitabyggðumj
?
tssa
íslenzkt, réttsýnt, þjóðhollt
mannvit hiýtur ag skilja og við-
ui’kenna, að eitt af alvarlegustu
vandamálum þjóðar okkar ei' það
ástand, þær horfur, sem nú eru
að skapast í mörgum íslenzkum
landbúnaðai’héruðum. Ástand, sem
horfir til uppgjafar fjölda land-
bænda og auðnar stóira svæða, er
áður hafa verið talin lífvænleg til
framleiðslu og framfæris mörgu
fólki. Hvað veldur hér vandræð-
um? Hví flýr fólk frá góðsveitum
til borga, bæja og þorpa, nú á yfir
standandi, og raunar um margra
ára, góðára skeið? Hví vill fólkið
losna frá lífsstörfum, er áður voru
talin eftirsóknaiverð, nú þegar
búskaparaðstaðan virðist í fljótu
bragði séð um svo margt mikiu
betri en fyrr var? Já hvað veidur
brotthvarfinu?
Ofanskráðum spuiningum er
raunar í höf uðdráttum auðsvarað. í
fyrsta lagi: Það er rangskilningur
og rangmat ráðamanna þjóðfélags-
ins gagnvart öllum þeim, er jörð
yrkja og á grasi búa. í öðru lagi
er það yfirboðsmáttur í kaup-
gjaldsmálum, ásamt ýmsum lífs-
nautnagyllingum, sem borg og sjáv
arsíðuframleiðendur, sökum upp-
gripafengs fisks og síldar undan-
gengin ár, sjá sér fært að bjóða.
Það eru þessi stórkaupstilboð, á-
samt glansfríðindum, er stöðugt
eru auglýst í blöðum og útvarpi
er freista, einkum ungs fólks í
dreifbýlinu og bændur hafa ekki
fjármátt né aðra aðstöðu til að
keppa við. Hitt er svo annað mál,
hversu þessu burt flogna æsku-
fóiki verður handfastur hinn mikli
peningafengur eða holl umhverfis
og aðbúðarahrifin reynast því, er
til lengdar lætur. En hitt er aug-
ljós staðreynd, að margir bændur,
einkum þeir eldri og lúnari, eru
neyddir til uppgjafar, sakir skorts
lijálpandi handa við bústörfin og
vonleysi um, að vig taki býli og
búi, sonur eða dóttir. Þessar fram
antöldu ástæður eru aðalorsök þess
ástands, er nú er að skapast í
sveitum landsins. Morgunblaðs-
handhafar hafa nú upp á síðkastið
þann hátt upn tekið að láta frétta-
þuklara sína stikla þvert um land
með þá fyrirsögn að heimsækja
stönduga bændur vítt um héruð
og fiska hjá þeim fréttir af þeirra
eigin búskaparhorfum og annarra
í viðkomandi sveitum. Við þenn- j
an frétta-fróðleik, er þessir út- j
sendarar saína í fræðaskjóður sín !
ar, er fyrst það að athuga, að það j
eru aðeins þeirra flokksfylgjaiar,;
sem heimsóttir eru. í öðru lagi j
eru þessir aðspurðu bændur gjarn |
ast menn, sem ef til vill hefir skap
azt sérstaða, t. d. að þeir hafa j
orðið á undan versta dýrtíðarfarg-!
aninu með stórar framkvæmdir í
byggingum og ræktun, og í þriðja
lagi geta þeir ef til vill geit sér
vcnir um, að við taki býli og búi,
sonur eða úóttir, sem þó gerist æ
sjaldgæfara i sveitum landsins. í
Jjórða lagi eru þessir aðspurðu
bændur sérstakir dugmenn, er all
margir eru til í öllum sveitum
landsins, sem betur fer. Af ofan-
greindum ástæðum eru bæjardyra
viðhorf þessaia bænda allt önnur
en þeirra, er aðra hafa aðstöðu
og lakari. Svc seinheppnir gerðust
þeir nú, þessir Morgunblaðsins
bjartsýnu menn, á sveitalífs og
bænda og búskaparhoifurnar, að
þeir birta viðtal við Strandaklerk,
er segir allt í lagi þar. Þó ættu
þeir líklega að vita, því að svo
teija þeir sig fylgjast með hag og
horfum sveitanna, að á Ströndum
eru heilir hreppar, ágætir að ýms-
um búkostum, yfirgefnir með öllu.
Nei, það þýðir ekki á þessum 1
fviðum, frekar en öðrum, að ganga
fram hjá eða horfa yfir staðreynd
ir, og staðreyndirnar eru þær, að
sðstaða, margvísleg og horfur til;
búlífs í sveitum hafa farið hrað-
versnandi hin síðari ár, þrátt fyr '
ir gott árferði frá náttúrunnar
hálfu. Hitt er skylt og sjálfsagt
að skyggnast til beggja hliða, gá
til þeirra möguleika, er fram-
undan kynnu að vera og til úr-
bóta bentu.
Það er nú upp á síðkastið farið
a5 færa orð að því af sumum, j
að helzt mundi til ráða gegn þeim :
vanda, er nu blasir við í sveitum
landsins. Eg tel að eitt af stóru
vandkvæðunum sé skortur á vinnu
hjálp, einkum á hinum stærri bú-;
um, sem víða eru rekin, og sá
skortur hafi skapazt af ýmsum
þeim ástæðum, er að framan er á
minnzt, það er vinnumáttur sem
skortir, líklega enn þá tilfinnan-
legar en fjármátt.
Svo vík ég þá aftur orðum að
ýmsum þeim ástæðum, er ég tel
til þess liggja, að svo horfir sem
er, um hag og verandi ástand ís-
lenzkra sveita.
Það veiður varla talið til neinnar
furðu, þótt erfið sé nú aðstaða
íslenzkrar bændastéttar, svo skiln
mgsvana og ranglát hefir ýmis að
búð verið, frá hálfu ýmissa ráða-
manna þjóðfélagsins í garð þeirra,
er sveitir byggja og langt fyrir
neðan þær hagsmunalegu fyrir-
greiðslur og aðstoð, er hinn aðal-
atvinnuvegur þjóðarinnar, sjávarút
vegurinn, hefir notið . . .
Á undangengnum árum hefir
setningunni jafnvægi í byggð
landsins, verið hátt hampað, en
i bverju hefir ágæti þessarar hljóm
andi setningar sýnt sig til hags og
fcóta fyrir islenzkt sveitadreifbýli?
1 engu. Hitt vilja ef til vill sumir
færa undir þessa nýmóðins-setn-
mgu, að milljónum á milljónir ofan
hafi verið varið til ýmissa mann-
virkja-framkvæmda vítt með
strönd.
Þess geríst raunar ekki þörf að
fara grannt út í lýsingar þeirra
staðreynda, er sýna, hvert horfir
fyrir íslenzkum landbúnaði og
hverjar ástæður til liggja, það hef-
ir nýskeð gert Hermóður Guð-
mundsson bóndi í Árnesi, með
ágætri sannlýsandi grein í Tíman-
um nú fyrir skemmstu, þar sem
nann rökvist og rakleitt beinir
skrifum sínum inn á þann vettvang
er skýrt blasa við þau sannindi
hversu íslenzk bændastétt hefir
verið rétti rúin í verðlagsmálum
landbúnaðarafurða, og harðsvíruðu
i'anglæti beitt með gengisfelling-
um og stórhækkuðu verð'i allra
iandbúnaðarvéla, nýjum skattaálög
um og mörgu fleira, er til óhag-
ræðis stefnir íslenzkri bændastétt.
Það virtist svo sem ekki fast
iiuður stigið né langt skrefað um
árið, þegar fslenzkum landbændum
var kaup sniðið með landbúnaðar-
vöruverði, til jafns við reykvískan
verkamann, er hefði 7—8 stunda
vinnudag og ber ábyrgg og heimtir
daglaun að kvöldi og hlýtur frí-
daga marga, og fríðindi ýmis, án
kaupskerðingar. En bóndinn get-
ur í flestum tilfellum ekki komizt
hjá að skila 14—16 stunda vinnu-
dögum. Á engan frídag vísan og
engra fríðinda von. Á þess utan
ada sína afkomu undir duttlungum
■veðurfars. „Á allt sitt undir sól
og regni“. En þrátt fyrir það, er
ekki einu sinni svo vel, ag tióndan-
um hlotnist kaup til jafns við reyk
vískan verkamann. Þótt minnzt sé
á hina hagsrnunalegu ágalla, sem
ísienzkt bændafólk hefir orðið að
búa við, þá er aðbúnaðarsaga þétt-
býlislýðs í gaiti bændafólks, ekki
þar með öll sögð. Sá lítilsvirðingar-
sónn, er við kveður að baki og
brjósti íslenzkra bænda, er svo há-
vær orðinn og ósvífinn, að varla
getur réttmætt talizt yfir að þegja
með öllu. Svo hátt stígur ósvífni,
skammsýni og heimska sumra
manna í fullyrðingum, en þeir
segja, að engu máli skipti fyrir
hegsmunalega og menningarlega af
komu þjóðai okkar, í bráð né lengd
þótt íslenzK bændastétt yrði með
öllu útþurrkuð. Slíkum upphróp-
unum og fullyrðingum um gildis-
leysi íslenzkra bændastéttar fyrir
nútíð og framtíð sleppa þeir frá
tungum sínum, æði margir und-
anfarna tíma og má svo sem rekja
íeril slíkra skoðana og skrifa til
hins yfirborðslofaða Gljúfrasteins-
skálds, er fyrir allmörgum árum
hóf níðskrif sín um íslenzka
bændastétt og taldi Kleppsvarn-
íng, sem ríkinu væri heijtara að
gefa með en láta þá í fáfræði
sinni og aumingjaskap paufast við
búskap. Á þessa leið fórust honum
orð þessum manni, þetta gat hann
látið á prent fara, þessi uppaln-
ingur íslenzkrar sveitar, þessi blóð
arfi íslenzks bændafólks. Á þenn-
an veg virðast hinir laxnesku hugs-
anafylgjendur hugsa og breyta nú
er þeir hróna og skrifa: „Burt með
íslenzka bændastétt." Þetta hóf-
sama, vinnuíúsa fólk, þessa stétt,
er aftan úr öldum hefir trúlegast
barizt fyrir lífi og viðhaldi þess-
arar þjóðar, mennirnir er skáldið
segir um, með réttu, að geri úr
melum gróandi t.eig, að gu?sríki
íslenzka haga.
Það hefir stundum verið tæpt á
því af ýmsum hátt talandi og stórt
skrifandi Reykvíkingum, að gott
samkomulag og réttskilningur ætti
að ríkja með öllum stéttum þjóð-
félags okkar, að stéttarígur og ill-
kvittni frá einni stétt til annarrar
ætti og mætti ekki til vera. Vissu-
lega er hér rétt sagt og ákjósan-
lega, ef svo gæti verið, og það
sýnast engin ólfkindi til, að þær
tvær stéttir, verkamenn og bænd-
ur, gætu skilið hvor annarrar að-
stöðu og baráttu til brauðs, og lífs-
þurfta. Þetta fólk, er lifir á erfiði
sinna handa, en því miður gefur
reynslan annað í skyn, því að
hevranlegt er af orðræðum og sjá-
anlegt af skrifum, að andúðarmenn
og illhuga á íslenzk bændastétt fáa
slíka, sem framámenn svokallaðs
jafnaðarmannaflokks. Það reynist
mér torskilin staðreynd, hvað vald
ið getur andúð og ásóknarhug þess
ara manna í garð íslenzkra bænda.
Þessir menn, er skipazt hafa í
skjól, þess í eðli sínu göfuga heit-
is, jafnaðarmennska. og hvflíkar
óraleiðir. þeir þessir nafnkæfðu
nienn eru, komnir frá marki hinn-
ar sönnu iafnaðarmennsku-hug-
sjónar, er þeir nú hafa á margan
hátt í orðum og verkum reynt að
h’tilsvirða, og torvélda réttlátan
framgang vmissa þeirra hagsmuna
mála, er íslenzka bændastétt varð-
r.ði miklu. Þessi hugsunarháttur,
þessi framkoma hinna svokölluðu
jafnaðarmannaleið'toga, og annarra
þeirra, er þcim svipaðan hafa hugs
anagang í garð bændastéttar þessa
lands, verður því torskildari. þeg-
ar vitað er. að íslenzk bændastétt
á hér enga sókn til áreitni. né
rneð andúðarháttum neinum.
hvorki í garð íslenzks verkalýðs
né annarra stétta.
fslenzk hændastétt mun enn
muna þá iafnaðarmannaforkólfa
er haustið 1959 hugðust með á-
gengnis og ósvífnisháttum geta
skert hagsmunarétt íslenzkra
j bænda um 3,2%, þótt þeirra bilaði
mátturinn þar til.
Víst mætti íslenzkt bændafólk
þess enn minnugt, er heim bár-
ust fréttir frá Genfarráðstefnunni
frægu, er harðast var barizt um
12 mílurnar, og sem betur fór
endaði með sigurfeng. En hitt var
peim Rv. manna hóp, er fram sótti
; tii sigurs i landhelgismálinu, ó-
| þarft að auvirða svo íslenzka
bændastétt og landbúnað, er þeir
fullyrtu, að engin lífvænlegheit
væru til í þessu landi önniir en
fiskur úr sjó. íslenzkur landbúnað-
ur var að þeirra dómi einskis verð-
ur og ekki nefnandi á nafn, hvað
snerti lífsmöguleika, þjóðarhag og
farsæld.
Man ég enn þá er Gylfi Þ.
Gíslason menntamálaráðherra,
þessi tungulipri og hálsliðamjúki
maður. dáðist ag því frá ráðherra-
sæti sínu og hafði lagleg orð um,
hve gleðilegt og gott væri til þess
að vita, að nú yrðu heim heimt
úr Dananna höndum hin merkilegu
menningarverðmæti, handritin
! frægu, sá lofsöngur var með lík-
mdum, og réttmætur, en á hinu
brenndi hann ekki sitt fína skinn,
a'ö sveigja aó því einu orði, að það
voru íslenzkir bændur, íslenzkir

grasbýla-búendur, fyrri tíða, ei
hér áttu stærstan hlut til, það
voru þeir, er skráð höfðu hin stór-
merku rit. Eða var ekki Snorri
bóndi, og aðrir merkustu hand-
rítaskráendur í sveitum landsins?
Hér drep ég aðeins á örfátt af
því marga, er sýnir hugsanagang-
inn og skilning í garð íslenzkra
bænda. Svo að síðustu vil ég þetta
til ykkar segja, mínir kæru stéttar-
bræður, og til bændafólks alls. Eg
veit, að þig eruð engir skapleys-
ingjar og geymið enn þá í brjósti
Bergþóruskapið, það að vilja ekki
þógulir við taka hvers kyns aðkasti
og lítilsvirðingum, án þess ag bera
hönd fyrir höfuð og láta nokkuð á
ir.óti koma. Látið ekki bugast í
baráttu hinna yfirstandandi erfiðu
tíma, þótt óvænlega horfi nú.
Treystið þvi, að til umböta verði
stefnt. Treystig því, að sá guð
er „ættjörð skýldi áður“, og leiddi
islenzkan bændalýð gegnum hörm-
ungar elds og ísa, hungurs og helj-
arpesta, ófrelsis og fátæktar, treyst
ið því, að hinn sami máttur muni
enn leiða ykkur út úr erfiðleik-
um yfirstandandi tíða, ef ykkur
brestur ekki þorið, þolið og þraut-
seigjuna.
kdrinn
Polyfónkórinn hélt samsöng í
Gamla bíói þ. 9. apríl s. I. undir
stjórn Ingólfs Guðbrandssonar-
Þessi kór hefur starfað nokkur
undanfarin ár og náð sérstæðum
og oft fallegum heildaráhrifum.
Enda leggur söngstjórinn áherzlu
á það verkefnaval, sem gerir slík-
an söngstíl mögulegan.
Efnisskrá kórsins var að þessu
sinni allt frá 16. öld til dagsins
í dag. Margt sérstæðra og fagurra
verka flutti kórinn og má þar
nefna verk eftir Orlando Di Lasso,
Hans Leo Hassler, Carlo Gesualdo
og T. Moorley. Allflestir eru þetta
veraldlegir söngvar, sem þá fjalla
aðallega um ástina. Gerði kórinn
þeim nokkuð mismunandi skil, en
margt var samt prýðilega gert.
Sex söngvar eftir P. Hindemith
við yndisleg ljóð Rainer-Maria
Rilke er sérstætt og innilegt verk. i
Formið er hjá höfundinum afar
breytilegt, en þó fast og gerir það
sitt til að auka fjölbreytni verks-
ins. Flutningur þessara ljóða var
mjög áheyrilegur en söngvarnir
eru annars vandmeðfarnir og við-
kvæmir
Smástef Þorkels Sigurbjörns-
sonar yið örstutta lífsspeki eftir
Thomas á Kempis kom áheyranda
þægilega á óvart með einfaldri
byggingu og jafnri stígandi á
ekki lengri leið en þessar tvær
ljóðlínur rúma Söngfólkið virtist
nokkuð hikandi og dró það nokk-
uð úr heddaráhrifum. Að lokum
söng svo kórinn nokkra negra-
sálma úr óratóríu eftir brezka tón-
skáldið Micheal Tippett. einsöngv
arar þar voru Svala Nielsen. Guð-I
finna D. Ólafsdóttir, Sigurðurj
Björnsson og Halldór Vilhelmsson.
Gerðu þau öll sínum hluta ágæt
skil og söngfólkið virtist yfirleitt
hafa gleði af að túlka þetta verk.
Ingólfur Guðbrandsson hefur æft
og þjálfað Polyfónkórinn og eru
söngkraftarnir mestmegnis ungt
fólk og ríkir þar bæði birta og
heiðríkja. Samt virðist kórinn hafa
komizt í tímaþröng hvað snertir
æfingar og betur hefði þurft að
hlúa að ýmsum smáatriðum, sem
svo ungir og efnilegir söngkraftar
sem þarna eru hafa alla möguleika
á að betrumbæta undir jafn góðri
handleiðslu og kórstjórn Ingólfs
Guðbrandssonar er.
Unnur Annórsdóttir.
Messías
Þessi þróttmikla og gegnfallega
óratóría Hándels var uppfærð að
nýju á pálmasunnudag s 1. eftir
20 ára hvíld frá fyrstu kynn-
ingu hér í bæ, en einmitt árið
1942 voru liðin 200 ár frá frum-
uppfærslu verksins, sem höfund-
ur stóð sjálfur að á sínum tíma.
Alltaf er þetta verk jafn heill-
andi og aðlaðandi, og eru margir
þættir þess gæddir svo sterku
lífi, að hlustanda finnst það hafa
boðskap að tjá hverju sinni. Text-
ann hefur Handel tekið úr Davíðs
sálmum, Opinberunarbók Jóhann.
esar og ýmsum stöðum úr Nýja
testamentinu og raðað saman,
þannig, að óratóría verður verkið
að nokkru leyti í óeiginlegri merk
ingu.
Verkið samanstendur af þrem
þáttum og nær verkið hámarki
sínu í hinum volduga Halelújakór
í lok annars þáttar.
Að þessu sinni fluttu verkið
söngsveitin Fílharmonia og Sin-
fóníuhljómsveit íslands undir
stjórn Róberts A. Ottóssonar. Að
kórinn hefur verið ve] og mikið
æfður leyndi sér þarna ekki. Ör-
yggi. festa og ekkert hik var ár-
angur þessara æfinga. Stjórnand-
Framh a 13 siðu
'r f MIN N, fimmtudaginn 18. apríl 1963 —
8