Tíminn - 16.05.1963, Page 8

FIMMTUGUR:
Norski samvinnuleið-
toginn, Peder Seiland
EINN af höfuðleiðtogum sam-
vimnuhreyfingarinnar á Norður-
löndum verður fimmtugur á morg
un. Þag er skemmfileg tilviljun,
að afmælisdaginn skuli bera upp á
17. maí, þjóðhátíðardag Norð-
manna. Yfir þeim degi er jafnan
nofckur ljómi í hugum íslendinga,
enda er þeim málið skylt, þar sem
nánir frændur og vinir eiga í hlut.
Peder Sþiland, forstjóri N.K.L.
— Norges Kooperative Landsforen
ing — verður fimmtugur 17. maí.
Hann er fæddur í Nærbþ á
Jæren 1913 Faðir hans var sím-
ritari, fjölskyldan frjálslynd og
kaupfélagsfóik í húð og hár. Hann
var einn af átta systkinum og fór
snemma að vinna. Auk venjulegs
barna- og unglinganáms lauk hann
verzlunarskólanámi, stundaði nám
1 þjóðfélagsfræði og tungumálum,
auk námsferða til nágrannaland-
anna og Englands og Bandaríkj-
anna. Þegar hann var 17 ára flutti
fjölslkyldan til Oslo. Þar vann Ped-
er ýmis störf ásamt námi, hafði
snemma brennandi áhuga á fé-
lagsmálum og tuttugu og fimm ára
gamall, 1938, réðist hann til Sam-
vinnusambandsins norska.
Uppeldi, menntxm og þó einkum
meðfædd félagshyggja og gáfur,
vísuðu honum veg til samvinnu-
stefnunnar
Árig 1943 var hann tekinn fast-
ur af Þjóðverjum og sat í fanga-
búðum til striðsloka. Hinn 18. maí
1945 kom hann úr fangabúðunum
heim til Oslo og gaf sig fram til
þjónustu á nýjan leik hjá N.K.L.
Þar, og hjá samvinnutryggingunum
norsku, hefur hann gegnt ýms-
ían trúnaðarstörfum, unz hann
varð forstjóri N.K.L. 1960.
Auk starfa hjá N.K.L. og sam-
vlnnufyrirtækjum norskum, hefur
Peder Spiland gegnt mörgum trún-
aðarstörfum öðrum, einkum á veg-
um verkamannahreyfingarinnar.
lar ag auki er hann í stjórn Sam-
vinnusambar'.ds Norðurlanda og í
miðstjórn Alþjóðasamvinnusam-
vinnusambandsins. Hann hefur
hvað eftir annað komið til fslands
og á hér marga vini og kunn-
ingja.
Um Peder Sþiland hefur alla
jafna staðið nokkur styr.
Hann er logandi áhugamaður,
aldrei hlutiaus í neinu máli, og
líf og Kraftur í kring um hann. —
Norsku samvinnufélögin höfðu
geysilegu hlutverki að gegna í
uppbyggingunnni eftir stríð. Fólk
streymdi í kaupfélögin og fann í
þeim viturieg úrræði í baráttu fyr
ir nýrri og batnandi veröld. Þessi
öri vöxtur skapaði engu síður ým-
is erfið vandamál, sem ekki sízt
hafa komið i ljós, eftir að stór-
virx* höfðu verið unnin. Þessi
vandamai elímir Peder Söiland við
nú á þessu merka afmæli. Og hann
ásamt félögum sínum, gengur að
þeim af einarð og óbilandi trú á
málstað samvinnufélaganna og
hlutverk þeirra, svo í blíðu sem
stríðu.
í samtali við sænskan samvinnu
frömuð, Nits Thedin, segir Peder
Sþiland: „Áframhaldandi mótun
efnahagslífsins í lýðræðisform er
stórbrotin þróun hverri þjóð —
hún þýðir ag hver maður vex að
góðum eiginleikum og trú á sjálf
EILÍFPARBROT
HVALFIRÐI
wn
Eftir helgina snjóaði í Hvalfirð-
inum. Fjöllin urðu grá niður fyr-
ir miðjar hliðar, og lóan söng í
drífunni, sem bráðnaði á láglend-
inu.
Þannig var það, þegar fréttamað-
ur blaðsins kom að Bjarteyjarsandi
á þriðjudaginn. Bærinn stendur í
kvosinni fyrir vestan herstöðina,
móti suðri. Úti fyrír ströndinni eru
tvær smáeyjar. Sú eystri Bjartey,
sem staðurinn dregur nafn af. Hin
kallast Hrafnabjargahólmi. Ókunn
ugur gæti haldið, að Hrafnabjarga
hólminn væri Bjartey því hann er
stærri um sig og bjartarí að sjá,
enda meir gróinn. Bjartey er lítil
um sig, en þar verpa nokkrar æð-
arkollur og af henni er þetta hljóm
mikla bæjarnafn, sem vekur Ijós-
ari hugrenningar en flest heiti
annarra bæja á þessu landi.
Á Bjarteyjarsandi býr Guðmund
ur Jónsson, fæddur og uppalinn
þar og hefur dvalið þar allt sitt
líf. Hann er sextugur í dag. Guð-
mundur er bjartur yfirlitum eins
og vera ber á þessum stað. Hann
bauð fréttamanni til stofu. Það
féllu nokkur orð um veðríð, hlý-
indin á þorranum, sumartið á gó-
unni og þennan andskota, sem
hann reif sig upp í um páskana.
Svo hélt maður, að þetta væri bú-
ið. Maður bjóst við, að sumarið
kæmi eftir almanakinu, og nú er
hann aftur farinn að snjóa. Það
er eins og veðráttan sé alltaf að
svíkjast aftan að manni. Ærnar
hjá Guðmundi eru farnar að bera,
og það verður að hafa þær inni
við. Svona er ónáttúran í náttúr-
unni.
— Þú hefur búið lengi, Guð-
mundur?
— Frá 1929, þegar faðir minn
dó. Árið eftir reif ég torfbæinn
og byggði þetta hús.
Guðmundur bendir á teiknaða
mynd af litlum bæ; þrjár burstir,
baðstofa, skemma og eldhús. —
Þetta var lítill bær, segir Guð-
mundur.
— En þú hefur byggt stórt.
— Það þótti stórt árið 1930. Nú
þykir það lítið. Eg man vel, að
ég sýndi gömlum bónda teikning-
una, og hann sagði, að þetta væri
of stórt. Hann taldi það ofviða.
Þetta var í kreppunni. Fjórum ár-
um seinna gifti ég mig og varð
að fá lán fyrir giftingarfötunum.
En það hefur allt farið vel. Eg hef
reynt að skulda sem minnst og
an sig, menningarstig hans hækk
ar. Þursi ver sjálfiun þér nægur,
stendur skniað. í nútíma þjóðfé-
lgai getur maðurinn ekki verið
sjálfum sér nægur. Hvort sem
hann vill, eða ekki, er hann háð-
ur samfélaginu, heildinni, en í þess
ari heild verður hver einstaklingur
að vera einhvers virði og gera sér
það ljóst. Frélsið í þjóðfélaginu
verður að byggjast á samkennd —
og hana getur samvinnan veitt*.
íslenzkir samvinnumenn senda
Peder Sþiland sínar beztu ham-
mgjuóskir, á fimmtugsafmælinu,
þakka starf hans fyrir sameiginleg
ar hugsjónir og biðja samvinnufé-
iögunum í Noregi og norsku þjóð
inni allri blessunar og farsældar.
Páll H. Jónsson.
Guðmundur Jónsson
standa í skilum með það sem ég
hef þurft að fá lánað.
— Hver er konan?
— Guðbjörg Guðjónsdóttir frá
Vatnsdal í Fljótshlíð. Við eign-
uðumst fimm syni og eina fóstur-
dóttur. t>au eru öll heimilisföst
hér, sá yngsti stundar búskapinn
með okkur gömlu hjónunum.
Guðbjörg húsfreyja kom inn í
þessum svifum og tók undir við
Guðmund, að þau hefðu bráðum
verið gift í þrjátíu ár. — Þau kalla
það þrjátíu ára stríðið.
— Það fór nú ekki verulega að
batna hér fyrr en þú komst til
sögunnar, sagði Guðmundur við
Guðbjörgu.
— Hvað hafðirðu af kúm fyrst
í stað?
— Eg byrjaði með fjórar kýr,
en nú eru tuttugu gripir í fjósi,
og allt hey tekið á ræktuðu landi.
Svo er hér á þríðja hundrað fjár.
Það er gott sumarland hérna í
firðinum og snjólétt á vetrum, en
það gerir nú hvorki til né frá um
sauðféð. Það tíðkast ekki lengur
að beita því.
— Er nokkuð stundað til fiskj-
ar hér frá bæjum?
— Ekki hér, en þeir athuga
þetta stundum út með firði. Það
var gert hér í gamla daga, en ég
held að hann komi ekki hingað
inn. Þeir eyðileggja þetta með
dragnótinni.
— Engin sjóskrímsli hérna í firð
inum?
— Það fara ekki sögur af því
síðan Katanesdýrið gekk á land.
Það eru engar ókindur hér nema
kaninn.
— Þér leiðist hann.
— Mér er illa við að hafa hann
hérna. Það eru óþægindi gagnvart
skepnum, og þetr hafa veríð með
illa siðaða hunda. Annars er stór
bót að hafa hér lögregluþjón, sem
milligöngumann. En þetta var
slæmt á stríðsárunum. Maður fékk
ekki að smala þarna og svo voru
þeir með skotæfingar.
— Hérna á ég minjagrip, segir
Guðmundur og vegur í hendi sér
tvö málmstykki, illa brotin. —
Þetta kom niður hér á hlaðinu.
Þeir voru með skotæfingar á
ströndinni fyrír sunnan. Létu flug
vélar draga belgi um loftið og voru
að reyna að hitta þetta. Sprengju
brotunum rigndi i haganum. Það
kom fyrir, að skepnur urðu fyrir
þessu og drápust af því.
— En ekki menn?
— Það lenti aldrei á mönnum.
— Þú hefur einhverjar mann-
raunasögur að segja eins og flest-
ir, sem komast á sjötugsaldur?
— Nei, ég hef hvorki lent í
mannraunum né svaðilförum. Eg
hef aEtaf forðazt slíkt. — Þrek-
maður, spyrðu? Eg hef veríð heilsu
góður. Eg er hversdagsmaður. Nei,
ég kann hvorki að segja frá mann
raunu-m á sjó eða landi. Og ég
hef alltaf forðazt slíkt. — Þrek-
sonur minn er sjómaður og vill
alltaf vera á sjónum.
Það er margt sem togar vinnu
aflið frá búskapnum. Hvalstöðin
hérna er eitt af því. Hún togar til
sín. Erfiðleikarnir vaxa hjá þeim,
sem eftir eru, þegar jarðir leggj-
ast í eyði. Búskapurinn er nefni-
lega að töluverðu leyti kominn
undir samhjálp, til dæmis við
smalamennsku. Það er líka gremju
legt, þegar öldruð hjón verða að
ganga frá jörðum og geta ekki
selt. Afraksturinn af lífsstarfi
þeirra fer í ekki neitt. Þarna
finnst mér að þyrfti að slá var-
nagla. Einhvern tíma verða þessar
jarðir einhvers virði, þegar byggð
in færist aftur út. Það hlýtur að
koma að þvi. Fólksfjölgun krefst
landrýmis til framleiðsluaukning-
ar. Hvernig væri að ríkið eignaðist
þessar jarðir og greiddi eitthvað
fyrir þær? Landsmenn þurfa á
þeim að halda í framtíðinni, ef allt
fer að skilum.
— Hafa jarðir hér lagzt í eyði?
— Ekki nema Sandamir, sem
fóru í eyði vegna hersetunnar og
Katanesið, en það er nú selt. Mað-
ur vonar, að það byggist aftur. En
þetta vofir yfir í hverju byggðar-
lagi. ,,Þróun“ er það víst kallað.
Eg er ekki á móti eðlilegri þróun.
En maður verður að sjá fótum
sínum forráð í þróuninni. Annars
getur hún snúizt mönnum í óhag.
Það er víst kallað öfugþróun.
Snjóflugurnar héldu áfram að
falla og hráðna í hlaðvarpann á
Bjarteyjarsandi, og utan úr mósk
unni heyrðist, að fuglinn söng.
— B.ó.
RauSi krossinn
Framhald af 7. síðu.
voru 35 af þessum mjólkurgjafa-
■stöðvum kostaðar af íslenzku gjafa
fé og báni nafn Rauða kross fs-
lands. Loks var úthlutað 320.000
teppum og alfatnaði handa 380.
000 manns, og hjúkrunarstöðvar
starfræktar.
Nú hefur Rauði krossinn í Alsír,
sem þar nefnist Rauði hálfmáninn,
tekið að sér að anmast mjólkur-
gjafa- og hjúkrunarstöðvamar og
aðra svipaða líknarstarfsemi þar
í landi, en Alþjóða Rauði kross-
inn mun styrkja hann til þess og
aðstoða, og mun mennta innlenda
menn og þj'álfa til þessara starfa.
Ríki'sstjómin þar hefur og víðtæk
ar ráðagerðir á prjónunum til
hjálpar bágstöddum Alsírbúum.
T f M I N N, fimmtudagurinn 16. mai 1963