Tíminn - 06.07.1963, Blaðsíða 9

/
f
NYNORSKA A UNDANHALDI
í sambandi við ráð-
stefnu menntamálaráð-
herra Norðurlanda sem
fram fór í Reykjavík í
vikunni, brugðum við
okkur út í Hóte) Sögu
og fengum að leggja
nokkrar spurningar fyr-
ir norska menntamála-
ráSherrann, Helge Sivert
sen. Helge Sivertsen er
fæddur árið 1913, hann
er ean. philol. að mennt
og var gerður að mennta
málaráðherra árið 1960.
Hann sem og aðrir ráð-
herrar norsku stjórnar-
innar er úr Verkamanna
flokknum.
— Hvemig gengiur með ný-
norsfcuna, er hún á undanhaldi,
«8a vinnrur hún heldur á?
— Nei, það get ég etoki sagt.
í dag nota fœrri nýnorsku en
áfhir. Þa® sést bezt á bamasfcól
unum, þar sem foreldramir
geta bezt ráðið, hvaða mál böm
in nota. Þar kemur greinilega
fraim afturför, og aðeins einum
firnmta hluta bama í barnaskól
um Noregs er kennt á ný-
norsfcu. Þegar nýliðar ganga í
herinn, er kannað, hvort málið
þeir vilja beldur nota, og þeir,
seim velja nýnorsku eru enn
faerri en þessi firnmti hluti
sfcólabarnanna, en svo eru líka
nofcfcrir, sem segja sig hlut-
lausa. Hins vegar er tungumála
stríðið ekfci eins mifcið á oddin-
um og það var áður.
— Eru blöðin sikrifuð á rikis-
máli?
— Flest blaðanna eru á ríkis
m'áii. Nýnorskan á við ramman
reip að draga, en þó eru margir,
sem nota- hana. 20% þjóðarinn-
ar eru hvorki meira né minna
en 600 tíl 700 þúsund manns.
— Hvað finnst yður um
tunguimálastríðið í Finnlandi.
Teljið þér, að það muni hafa eta
hver áhrif á sambúð Finnlands
og htana Norðurlandanna, ef
finnskan verður alls ráðandi, t.
d. fjarlægja Ftana frá öðrum
Skandtaövum?
— Ég tel það mikilvægt, að
við 'höfaim þá brú milli Ftan-
lands og htana Norðurlandanna,
sem þekking á sængku myndar.
Það væri illt, ef fara þyrftí að
nota ensfcu í samstarfi land-
anna. Annars er mér nú svarað
á ensfcu, þegar ég tefc upp sím-
ann héma á hótelinu!
— Heyrzt hefur, að nokkur
skortur sé á læknum í Norður-
Noregi, er það rétt?
— Það eru nofcikur vandkvæði
með lækna í Norður-Noregi, og
reyndar einnig presta, kennara
og aðra fagmenn. Jafnvægið í
Noregsfcorttau er dálítið undar-
legt. Það vilja alilir betldur vera
suður frá, en þó hefur nobkuð
rætzt úr þessu, þótt efcfci sé
auðvelt að fá menn til þess að
fara til Norður-Noregs. Það er
sums staðar erfitt að búa þama
norðurfrá sórstaklega við strönd
ina. Þrátt fyrír allt þetta má
segja, að dreifing læfcnanna sé
tiltölulega góð. Annars var
fyrsti fcvenpresturinn norsfci
settur í eitt enfiðasta presta-
kall í Norður-Noregi, og hún
hefur unnið þar frábært starf.
Það, að það sé svo erfitt að búa
í norðanverðu landtau, er að
verða nokburs konar þjóðsaga.
Maður má ekki leggja aHt of
miktan trúnað á það. Þama era
ágœtis hús og all-t, sem fólk
þarf á að halda tfl þess að lifa
sómasaml'egu lúfi.
Nú erum við farnir að veita
sérstafca skúlastyrfd, m.a. tfl
kennara til þess að hvetja þá tíl
náms, ef þeir vilja gangast und
ir að starfa um tíma að námi
lofcnu í Norður-Noregi, þar sem
þörfin er mest.
— Er nobkuð gert tíl þess að
styrkja unga listamenn í Nor-
egi, og eru þeir margir?
— Já, það er mikið af ungu
fólki, sem hefur sitthvað á
hjarta. Þetta er mjög athyglis-
vert mál. Lestraráhuginn er
ekfci sá sami í Noregi og hann
er hér á íslandi, og lesendurnir
eru of fáir til þess að rithöfund
amir geti lifað af lfet sinni,
Unnið er að áætlun, sem miðar
að því að tryggja listamönnum
betri lífsafkomu, þannig, að
þeir getí lifað af sinni andlegu
vinnu. Skipta má li'stamönnum
niður í tvo flokka, annars vegar
menn, sem vinna hjá alls konar
stofnunum eins og t.d. leifcarar,
sem vinna við leikhústa og fá
þar sín föstu Iaun, og tónlistar-
menn, en síðan óperan tók til
starfa hefur hún séð fjölmörg-
um þeirra fyrir atvinnu. Svo er
það 'hinn hópurinn, sem lifir af
því, sem almenningur greiðir.
Flest Ijóðsfcáld mundu aðetas
fá nokfcur hundruð krónur fyrir
Ijóðasöfn sín, og það eru und-
antekningar, sem fá þúsund kr.
fyrir Ijóðasafn, sem kemur út
á prenti. Sama máli gegnir um
tónsfcáld, sem helga sig alvar-
legri tónlist, þeir fá fremur litl
ar tekjur. Allt þetta fólk neyð-
ist tn þessa ð hætta og afla
sér lffsviðurværis með því að
vtana fyrir sér á annan hátt.
Til þess að koma í veg fyrir
að þannig fari er nú verið.að
koma á nokkurs konar starfs-
styrfcjum, sem Ustamönnum
verða veittir í fyrsta sinn í ár.
Áfcveðið hefur verið að veita
— Misnotbun áfengis meðal
ungltaga er efcfcert veralegt
vandamál í Noregi. Það eru
aiUtaf einhverjir unglingar, sem
misnota það, en þetta get é@
alls efcki talið áberandi ein-
kenni fyrir norskt æsfcufólk.
ÚtíUfið og fþróttimar eiga
sinn þátt í þessu, en svo eru
alltaf etahverjir hópar ungl-
inga, sem ekki vita, hvað þeir
eiga við tímann að gera, en sem
sagt íþróttírnar og æskulýðssiam
töfcta, sem eru mjög sterk í
Noregi hafa mest að segja. Þá
má geta þess, að verið er að
koma á breytingum í sfcólalög-
gjöftani, þannig að sfcólaskyld-
an verði 9 ár, og áhugi á sfcóla-
námi og menntun almennt eyfcst
stöðugt, svo að brátt verður
meiri hluti ungs fólks í skól-
um fram undir 19 ára eða tví-
tugsaldurinn. — UngUngamta
þurfa að hafa eitthvað til þess
að reyna kraftana á. Ungt fólfc
sem hefur of mifcil fjárráð leið-
ist lífca oft út á slæmar brautír.
— Svíar eiga í erfiðleikum
með sína svokölluðu „raggara"
eða bílalýð; eru þeir einnig í
Noregi?
— Nobkrta unglingar eiga
bfla, en þó ekki etas margir og
í Svíþjóð. Við erum vanir að
segja, að allt komi fyrst til
Svíþjóðar, og síðan tfl hinna
Norðurlandanna á eftta, bæði
gott og illt, en það er efcfci ör-
Rætt við Helge Sivertsen
menntamálaráðh. Noregs
30 styrfci að upphæð 15 þúsund
norskar krónur árlega í þrjú ár,
til þess að listamenntanta geti
fengið vinnufrið. Vona ég, að
þetta geti orðið meira í fram-
tíðtani. Um leið era veittta
ferðastyrkta til listamanna, ætl
aðir tíl þess að þeta geti ferðazt
tfl annarra landa og kynnzt nýj
um ‘Mutum. í þessum flofcki eru
20 styrkta að upphæð 10 þúsund
kr.; 5 á 20 þús. kr. og tveir
styrkir á 12,500 kr., sem ætlaðta
eru fyrir leikstjóra. Styrkirnta,
seen ég mtantist á í upphafi eru
einnig ætlaðir fyrir myndhöggv-
ara.
Stjórnta reynta einnig á ann-
an hátt að styrkja Ustamenn, t.
d. með því að hvetja til kaupa
á listaverkum í ýmsar nýbygg-
ingar. f smíðum eru optaberar
byggingar fyrta hálfan milljarð
norsfcra króna, og það þarf tölu
vert af listaverfcum í atlar þær
byggtagar. Skoðun mta er sú,
að almenntagur muni fara að
ftana hjá sér meiri þörf á því
að kaupa listaverk í framtíð-
inni tfl þess' að prýða heimfli
sín, en um ein mflljón heimila
er í Noregi. Áhuginn er al-
mennt að aufcast mfldð fyrir
listaverkum.
En svo eru auðvitað alltaf
einhverjir avant garde menn,
sem reyna eitthvað nýtt, og
þeta halda áfram að eiga erfitt.
Auk styrkjanna, seim ég mtant-
ist á, greiðir ríkið listamanna-
laun, en meiningta er, að styrk-
irnta komi síðar meir í stað
launanna. Eg tel samt sem áður
rétt að byrja smærra og byggja
þetta upp simátt og smátt.
— Eiga Norðmenn við vanda
mál að stríða í sambandi við
æskulýðinn og áfengið?
uggt, að - sama máli gegni um
þetta. Það er reynt að koma
í veg fyrir það.
— Skólanemendur kvarta oft
yfir því, að þeir verði að læra
ónytsamlega Mutí. Telja efcki
norsikta nemendur að íslenzkan
sé ónytsamleg?
— „Gammelnorsk“ er skyldu
grein í norskuim menntaskólum,
og hana verða allir að læra til
þess að fá innsýn í tungumála-
undirstöðu norskunnar. Nútíma
íslenzkan er að mtansta kosti
lifandi mál, og hún er þó alltaf
töluð af lifandi fólfci hér uppi.
Margir bera í brjóstí ósfc um að
heimsækja ísland, og fsland er
vinsælt í Noregi. Eins og stend
ur virðist allt benda tfl þesd að
íslenzkan verði vinsæl í norsfc-
um sfcólum.
F.
um Baulárvallavatn, (Vatnaá —
Rauðsteinalækur), en land Baul-
árvalla er komið undir þær jarðir
attur, ?asr þsé áður fylgdi. Baul-
árvellir, sem sérstök jörð eða lög-
býli, er fyrir löngu úr sögunni,
enda ógilt og löglaust frá upphafi.
sKÍptir engu í þessu sambandi, þótt
þess sé enn þá getið í fasteigna-
matsbókum, til þess liggja aðrar
ástæður, sem enga þýðingu hafa
um „réttarstöðu" jarðarinnar eða
jarðarpartanna nú. Ekki er það
heldur alls kostar rétt hjá L. J.
að herforingjaráð'suppdrátturinn
sýni Baulárvelli sem tilheyrandi
Helgafellssveit, hann sýnir þverf
a móti suður- og suðausturhluta
„iarðar.tanar" og vatnsins innan
Miklaholtshrepps, sem og rétt er.
Annars eru slíkir uppdrættir vita-
skuld ekki einhlítar heimildir.
^afalaust er, að Baulárvellir hafa
rfl forna rilheyrt landnámum og
byggðarlögum sunnanfjalls, sbr.
áiit próf. Ólafs Lánrssonar og Ein-
ars Arnórssonar, enda liggja og til
þess öll eðlileg og landfræð'ileg
rök. Síðan hafa jarðir beggja vegna
íjarðarins eignazt lönd þessi, og
enn aðrar jarðir átt þar selfarir,
upprekstur o. fl. ítök. Hefta sú
skipan haldizt gegnum aldir. í
amtmannsú"skurði 1859 eru þess-
ar jarð'ir taldar eiga hagsmuna að
gæta á Baulárvöllum, samkv. út-
mælingunni 1823: Ámabotn, Fjarð
arhorn, Hraunsfjörður, Horn,
iSelvellir), og Berserkjahraun,
norðan fjalla, en sunnan megin
Dalur, Hrísdalur, Hofstaðir og
Lagaf ellin, (Miklaholtshreppur),
og loks Elliði og Staðarstaður,
/Staðarsveit). Vafalaust eru rétt-
,'irtilköll ýmissa þessara jarða nú
niður fallin Þess má geta, að þeg-
•ir Helgafellspresti tókst (með
iangindum) að leggja Baulárvell-
iná undir Helgafellssveit, þá fengu
þeir allt að einu sóknfesti sunn-
snfjalls, svo segja má, að hér hafi
verið nokkun áhöld um. nema sókn
artengsl voru reyndar öllu ríkari
en hreppstengsl í þann tíð.
Greinarhöfundur L. J. segir
réttilega: „Á Snæfellsnesi er eng-
:nn afréttur til, heldur er allt fjall
lendi heimalönd viðkomandi
jarða“. Þetta kemur heim við það,
sem hér hefur verið sagt að fram-
an, enda stað'fest með landamerkja
lvsingum viðkomandi jarða.
Skömmu eftir „gjafabréfið" 1882
helguðu Útbotnajarðir í Helgafells
sveit, og sömuleiðis Dalur i Mikla-
holtshreppi, sér fyrri lönd sín við
Baulárvelli, með þinglesnum landa
merkjabréfum 30. apríl 1889 og
28. sepí. 1887. Lét Sth. kirkja
það gott herta, og hreyfði ekki mót
mælum. Er þar með mikill meiri
muti Baulárvallajarðar og vatns,
eða Vatnaá—Rauðsteinalæk — og
ítílt suður til upptaka Straumfjarð
arár, tekinn undan Baulárvöllum
og formlega lagður undir sínar
jarðir, oeggja vegna fjalls. Þar sem
Útbotnar telja ekki til landa lengra
suður en til Vatnaár og Rauðsteina
iækjar, og sunnanmenn gera held-
ui ekki landakröfur lengra norð-
ir þá er augljóst, að jarða- og
Meppamörkin eru þar um. Fæ ég
þess vegna ekki skilið hvernig
greinarhöfundur'L. J. fer að stað-
bæfa, að hin „sérmetna" jörð Baul
árvellir sé öll og óskipt innan
■narka Helgafellssveitar. Enda
raka reglugerðir um fjallski! og
Framhald á 13. siðu.
T í M I N N, laugardagurtan 6. júlí 1963. —
9