Tíminn - 21.07.1963, Blaðsíða 13

Skálholtshátíðin 1956, Haldln á 900 ára afmæll biskupsdóms á fslandl,
gengu í skrúSgöngu a5 hátíðarsvæðinu.
SKALHOLT
Framhald af 9. slðu.
ítrasta til að bæta um, en við
ramman reip var að draga.
Biskupsstóllinn átti í sífellt
meiri erfiðleikum að halda skól.
anum uppi, harðæri jókst og
verr gekk að innheimta leigur
af búum. Oft lá við hungri. Ein
er sú lýsing á matarræði skóla-
sveina, að ölmusupiltar svo-
nefndir fái daglega harðfisk og
smjör tvisvar á dag, endrum
og eins mjólkursopa, en ann-
ars sýrublöndu. Aðeins á há-
tíðum og tyllidögum fái þeir
brauð og heitan mat. En þeir
piltar, sem borgað er með, fái
eitthvað af kjöti og soðnum
fiski daglega. Svo segir og í
skýrslu skólameistara, að nem-
endur verði að sofa þrír eða
fjórir í hverju rúmi með einn
eða tvo kodda og undirsæng úr
heyi og vaðmálsvoðir. Kuldinn
dragi úr námslöngun nemenda,
og verði þeir að fljúgast á til
að halda á sér faita, þeir þambi
kalt vatn við þorsta og fái kvef
og lungnabólgu og margir frost
ból'gu í fætur og hendur.
Sá var siður meðal eldri
skólasveina að láta nýsveina
ganga gegnum hreinsunareld,
er þeir settust í skólann og
höfðu ekki á því vettlingatök.
Varð þetta svo frægt að end-
emum, að foreldrar töldu trygg
ara að fá sonum sínum vernd-
ara í hópi hinna eldri og stælt-
ari, sem sumir höfðu þetta
að féþúfu og gerðu sér glað-
an dag fyrir. Voru nýsveinar
oft leiknir hart, sem ekkert
jafnast á við „tollering-
arnar“ þótt þær tíðkuðust líka
í Skálholtsskóla. En að auki
voru þeir grýttir og kastað í þá
skít og barðir til óbóta, spark-
að í þá. Gengu þessar þrautir
undir ýmusum nöfnum, ein var
járning, og gekk hún til alveg
eins og við járningu hesta,
nema að ekki voru naglar not-
aðir, ekki heldur hamar, held-
ur hnefi, en steinn notaður til
að halda á móti og högg ekki
spöruð. Þegar járningu var
lokið, stökk eldri sveinn á bak
og reið gæðingnum nokkra
hringi eftir gólfinu. Og eftir-
farandi frásögn skólameistara
af svonefndum bombalda:
„Seint mjög að kvöldi hins 14.
apríl kom skólapiltur að nafni
Jón Sigurðsson út í loftstiga og
kallaði til brytans og bað hann
að opna fyrir sig borðstofuna,
því að hann hafi gleymt þar
vettlingum sínum. Brytinn varð
vel' við þessu. En þegar hann
hafði lokið upp, komu þar að
tveir skólapiltar og fylgdu
þeim inn. Greip þá annar
þeirra, Bjarni Pétursson, lykil-
inn og skellti hurðinni í lás,
en hinir hröðuðu sér gegnum
stofuna að austurdyrunum, er
lágu inn í skólann og opnuðu
þær. Ruddist þar í gegn mik-
ill fjöldi skólapilta og tóku til
að berja bombalda með þeim
ógnarlátum, að sumir héldu, að
kominn væri jarðskjálfti, aðrir
orkan eða hvirfilvindur. En
brátt könnuðust menn við,
hvað vera mundi á seyði, því
að allt lék á reiðiskjálfi. Hugs-
uðu þeir, sem næstir voru, ei
um annað en sjá sér borgið, svo
að ekki yrði á þá ráðizt i myrkr
inu, er þetta væri afstaðið.
Vesalings brytinn varð að vera
þarna meðan þessi skarkali
stóð yfir, því að hann komst
ekki út, en hvar hjarta hans
sat á meðan, má hann sjálfur
bezt vita.
Þegar þeir fóru burtu, höfðu
þeir með sér stóra lykilinn og
þorði brytinn ekki að sækja
hann sjálfur, heldur sendi til
þess tvær stúlkur, af því að
hann hélt, að þeim mundi reiða
betur af en sér. Sama dag var
lykillinn tekinn úr herbergi
því, er sumt af fólki biskups-
stólsins sefur í, efalaust til að
komast þangað inn og vekja
hávaða og hræða fólk, er þar
var til hvílu gengið. En af því
varð þó eigi. Sá veiki, melan-
kólski maður, Helgi Sigurðs-
son, varð svo hræddur, að hann
stök kupp úr rúmi sínu í nær-
fötum einum og hljóp út í
og sýnlr myndin, er prestar
kuldann, og er eftir það mjög
illa til reika. f morgun fannst
spisestofan svo á sig komin, að
öskjur, skerborð og fiskur, sem
brytinn hafði í gærkvöldi á
borð lagt, lá niðri á gólfi, tvö
skerborð brotin, silfurskeið
fordjörfuð, ein gluggarúða
mölbrotin, þil í einu stafgólfi
útslegin og sláin sprengd með
fleira, sem þessi ógangur hafði
úr lagi fært.
Nú þar þetta er ósæmileg að-
ferð og aideilis ókristileg sunnu
dagsiðja, svo ber yður hér um
alvarlega að inquirei'a og fá
upphafsmennina uppspurð'a,
svo þeir, sem hafa forfært aðra,
kunni exemplariter að straffast
eftir því sem inspectores schol-
astica^ fyrir gott finna. En hin
\\ ir, scm hafa sig þar til látið.for
Ieiðá, útstandi alvarlegt skóla-
straff. Skaðinn, hvem ég skal
það fyrsta ske kann endurbæta,
er einskisverður hjá svo illri
skikkan og óguðlegu ungdóms-
ins framferði, sem engan veg-
in má strafflaust líðast".
Er haustpróf voru um garð
gengin í Skálholtsskóla, var
efnt til krýningarhátíðar þeirr-
ar, er fékk nafnið herradagur
eða herranótt. Þá var sá efsti
á prófinu krýndur konungur
með kórónu, ríkisepli. Embætt-
ismenn voru honum fengnir,
biskup, stiftsamtmaður óg
sýslumaður, en fötin, sem þeir
báru, voru bara druslur einar.
Prédikun sú, er biskupinn sagði
fram á þessari leiksýningu, var
kölluð Skraparotsprédikun, —
flutt í heíðbundnum prédikun-
arstíl, en erkivitleysa að inni-
haldi, og svo var einnig um
sálmana, er skólasveinar
sömdu og sungnir voru. Oftar
að vetrinum voru herradagar
haldnir, að viðstöddum kennur-
um og biskupi, sem skemmtu
sér yfir skrípalátum skóla-
sveina. Heitið herranótt fylgdi
skólanum, er hann fluttist frá
Skálholtí, og heitir svo enn í
dag hin árlega leiksýning nem-
enda Menntaskólans í Reykja-
vík. En nú væri fróðlegt að
vita, hvort þessi gamli skólasið-
ur verður endurlífgaður, er
skóli verður hafinn á ný í Skál-
holti.
G. B tók saman.
Skrifað og skrafað
Bh-amhald af 6. síðu.
sín taka, eigi síður en kirkju-
mál. Fáum stórum málum var
svo til lykta ráðið, að hann
kæmi þar ekki nærri og jafn-
an veitti þeim betur, er hann
fylgdi að málum. „Þeir voru
og hans vinir traustastir, er
mest voru virðir á íslandi, Jón
Loftsson og Gissur Hallsson“.
Klængur var biskup í 24 ár,
en eftirmaður hans varð Þor-
lákur inn helgi. Oflangt yrði,
ef rekja ætti sögu hans hér.
Skálholt og kirkjan
Saga hinna fyrstu fimm
biskupa í Skálholti, er á marg
an hátt lærdómsrík. Hún sýn-
ir, að Skálholt hefur orðið
eins konar höfuðstaður lands-
ins strax á þeim tíma og hald-
ið því sæti meira og minna í
margar aldir. Þar var ekki síð
ur ráðið til lykta veraldlegum
málum en andlegum.
Þessi saga er einnlg að
mörgu leyti lærdómsrík fyrir
kirkjuna í dag og þau við-
fangsefni, sem nú er glímt
við. Fræðslustarfið var þá
ein helzta undirstaða hins
kirkjulega starfs. Svo þarf
þetta að vera enn „en nútíma
hættir krefjast að það sé rek-
ið á miklu víðtækara sviði en
áður, ef vel á að vera. Og
kirkjulegu starfi verður ekki
haldið uppi, án traustrar fjár
hagslegrar undirstöðu. Þetta
skildi Gissur biskup, er hann
kom á tíundinni.
Það ei; ánægjulegt, að haf-
izt er handa um að heiðra
Skálholt sem sögustað. En
Skálholt á að geta orðið meira
en gamall sögustaður. Um það
eru hins vegar nokkuð skiptar
skoðanir, hvernig því verði
bezt háttað, og verður því
sleppt að ræða um það að
þessu sinni.
Meistarafélag
húsasmiða
heldur almennan félagsfund þriðjudaginn 23. júlí
kl. 8,30 e. h. í Iðnskólanum (gengið inn frá Skóla-
vörðuholti).
Fundarefni:
Samningarrúr.
' s Stjórnin.
Frá Skattstofu
Reykjanesumdæmis
Skrá yfir aðstöðugjaldsstiga fyrir frystihús og fisk-
vinnslu í Keflavíkurkaupstað, Grindavíkurhreppi
og Njarðvíkurhreppi, liggja frammi hjá umboðs-
mönnum Skattstjóra í fyrrgremdum sveitarfélög-
um og á Skattstofunni í Hafnarfirði.
Hafnarfirði 19, júlí 1963,
Skattstjórinn í Reykjanesumdæmi.
Gólfeinangrun fyrir
geislahitun.
Dakaður korkmulningur.
Korktappar.
Asfalt lím í tunnum.
^AVmstrong
V V C O R K C O M P A N V
Einangrunarkork 1”, 2”, 3” og 4” þykktir
Unclirlagskork fyrir gólfefni
Korkparkett, bónslípað
Hljóðeinangrunarplötur,
hvítar úr texi og korki og líin.
Pípueinangrun.
Suðurlandsbraut 6 — Sfmi 2 22 35 2 iínur
Vörugeymslur við Kleppsveg.
Harðplast á borð.
Harðplast lím.
Veggflísar, postulíns
Veggmósaic
Góifmósaic
Aluminium papþír
Fugu fyllir
Flísalím
Gólfflfsa lfm
Gólfflísar
Gólfdúkur
Glugga plast
Múrhúðunarnet
Lykkjur
Garðanet
Túngirðingarnet
Gaddavír
Mótavír
Bindivír
Siéttur vír
Saumur
Þakjárn
T í M I N N, gunnudagurinn 21. júlí 1963. — 13
I