Tíminn - 21.07.1963, Blaðsíða 14

ÞRIÐJA RIKIÐ
WILLIAM L. SHIRER
brauzt út, og hann bauS fram
þjónustu sína. Eftir að Blomlberg
og ikona hans kocnu aftur til Þýzka
lands, settust þau aS í bayernska
þorpinu Wiesse, þar sem þau Wðu
algjörlega óþekkt þar til' í lok
styrjald’arinnar. Hann, átti eftir að
verða konunni, sem lei’tt hafði
eyðilegginguna yfir hann, trúr til
endaloka, alveg eins og brezki
konungurinn frá sama tíma var
sinni konu. Þessi endalok komu
við dauða hans 13. marz 1946 í
Niirnbergfangelsi, þar sem hann,
aumkvunarverður, skinhoraður
maður, beið þess að bera vitni í
réttarhöldunum.
Fall Werners von Fritsch
hershöfðingja
Werner von Fritsch, hershöfð-
ingi og yfirmaður landhersins, gáf
aður og ósveigjanlegur liðsforingi
af gamla skólanum („dæmiger
herforingjaráðsmaður“ eins og
Rader aðmíráll kallaði hann), var
sjálfsagðasti maðurinn til þess að
' taka við embætti, Blombergs sem
hermálaráðherra og æðsta manns
allra herjanna. En við höfum þeg-
ar séð, að Göring hafði ágirnd á
þessu topp-embætti, og til voru
þeir, sem trúðu því, að hann hefði
af ásettú ráði hrint Blomberg út í
hjónaband með konu, með þá
óheppilegu fortíð, sem hann vel
gat vitað um, til þess eins að ryðja
sjálfum sér veginn. Væri þetta
satt, þá vissi Blomberg ebkert um
það, því á meðan á kveðjuviðræð-
um hans við Hítler stóð 27. janúar
stakk hann fyrst upp á Göring sem
eftirmanni sínum. Hins vegar
þekkti foringinn sinn gamla naz-
ista-fylgismann betur en nokkur
annar. Göring, sagði hann, var
alltof nautnagjarn og skorti bæði
þolinmæði og ástundunarsemi.
Hann studdi heldur ekki von
Fritsch hershöfðingja, og honum
hafði hvorki geðjazt að né hafði
hann gleymt andstöðu hans við
fainar stórkostlegu áætlanir, sem
hann hafði lagt fram 5. nóvember.
Þar að auki hafði fjandskapur
Fritschs í garð Nazistaflokksins
og sér í lagi S.S. aldrei farið neitt
leynt — kringumstæður, sem
höfðu ekki aðeins dregið að sér
athygli foringjans, heldur höfðu
leitt til þess að styrkja ásetning
Heinrich Himmlers, S.S.-foringj-
ans og yfirmanns lögreglunnar,
um að steypa af stóli þessum fyrir
litlega'mótstöðumanni, sem stjórn
aði hernum,
Nú kom tækifæri Himmlers, eða
fremur, hann skapaði það með því
að koma af stað svo yfirgengilegri
óhróðurherferð gegn manninum,
að það er erfitt að trúa því, að hún
hafi getað átt sér stað — að
minnsta kosti árið 1938 — jafnvel
í gl'æpamennskuheimi S.S. og
Þjóðernissósíalistaflokksins, eða
að þýzki landherinn, sem þegar
öllu var á botninn ■ hvOlft, hafði
sínar venjur, hefði þolað hana.
Hún kom á hæla Blomberg-
hneykslisins og olli því, að önnur
og enn þá aflmeíri sprengja sprakk
og skók undirstöðu liðsforingja-
sveitarinnar og gerði út um örlög
hennar.
Daginn, sem Göring sýndi Hitl'-
er lögregluskýrsluna um brúði
Blombergs, þ. e. 25. janúar, breiddi
hann einnig út fyrir foringjann
annað og enn skaðlegra skjal.
Himmler hafði útvegað skjalið
með aðstoð aðalaðstoðarmanns
síns, Heydrich, yfirmanns S.D.,
S.S.-öryggisþjónustunnar, og því
var ætlað að sýna, að von Fritsch
hershöfðingi væri sekur um kyn-
villu samkvæmt 175. grein þýzku
hegningarlaganna, og þar að auki.
hefði hann allt frá árinu 1935
greitt fjárkúgara fjárupphæðir í
því skyni, að halda málinu leyndu.
Skýrslurnar frá Gestapo virtust
svo tæmandi, að Hitler hallaðist að
því að trúa ákærunni, og Blom-
berg gerði ekkert til þess að
breyta áliti hans, ef til vill til þess
að svala reiði sinni á Frit’sch vegna
hnnar harðýðgislegu afstöðu, sem
landherinn hafði tekið gagnvart
honum og giftingarmálum hans.
Hann sagði í trúnaði, að Fri.tssh
væri ekki ,,kvennamaður“ og bætti
við, að hershöfðinginn, sem verið
hefði piparsveinn alla ævi, hefði
vel getað „látið undan veikleikan-
um“.
Hossbarh ofursti, aðstoðarmað-
144
ur foringjans, sem viðstaddur var,
þegar Gestapo-skýrslan var lögð
fram, fylltist hryllingi, og þrátt
fyrir skipanir Hitlers um að segja
ekkert við Fritsch, fór hann þegar
til íbúðar yfirmanns hersins td
þess að skýra honum frá ákærunni
og vara hann við hinni miklu
faætt’u, sem yfir honum vofði. Hinn
þegjandlegi, prússneski aðalsmað
ur varð þrumu lostinn. „Þetta er
ekkert nema uppspuni frá rótum!“
hreytti hann út úr sér. Þegar hann
var orðinn ról'egri, fullvissaði faann
liðsforingjann og lagði við heiður
sinn, að ákæran hefði ekki við
nokkur rök að styðjast. Án þess
að óttast afleiðingarnar fór Hoss-
bach snemma næsta morgun til
Hitlers og sagði honum frá fundi
■hans og Fritsch, og skýrði frá ein
dreginni afneitun hans á ásökun-
unum og hvatti foringjann til þess
að veita honum áheyrn og þar með
tækifæri.til þess að neita sekt
si:nni í eigin persónu.
Hossbach til mikillar undrunar
samþykkti Hitler þet’ta, og æðsfi
maður landhersins var kallaður til
kanslarahallarinnar seint um
kvöld þennan sama dag. Þar átti
'hann eftir að verða fyrir þeirri
reynslu, sem hin langa þjálfun
hans sem aðalsmanns, liðsforingja
éða „séntilmanns" hafði varla bú-
ið hann undir. Fundurinn fór fram
í bókasafni kanslarahallarinnar, og
í þetta sinn var Himmler einnig
viðstaddur auk Görings. Eftir að
Hitler hafði skýrt frá ákærunni,
lagði Frit'sch drengskap sinn sem
liðsforingja við, að hann væri al-
gerlega saklaus af öllu, sem fram
kom í henni. En slíkar fullyrðing
ar höfðu ekki mikið gildi í Þriðja
ríkinu, þegar hér var komið sögu,
og nú leiddi Himmler, sem beðið
hafði eftir þessu augnabliki í þrjú
ár, inn sviksamlega, úrkynjaða
veru. Þessi maður falýtur að hafa
verið einn furðulegasti, ef ekki’ sá
maður, er verst orð fór af, sem
nokkru sinni var látinn koma inn
á skrifstofu kansl'ara Þýzkalands.
Nafn hans var Hans Schmidt, og
hann hafði langa fangelsisskýrslu
að baki sér, sem náði alla leið til
þess dags, er hann sem ungur
drengur hafði verið sendur á
heimili fyrir vandræðaunglinga.
Aðalveikleiki hans hafði verið að
njósna um kynvllinga, og þvnga
síðan út úr þeim peninga. Hann
játaði nú, að hann þekkti von
Fritsch hershöfðingja fyrir sama
liðsforingjann, er hann eitt sinn
hafði rekizt' á, fromja kynvillu-brot
í dimmum trjágöngum í nánd við
Potsdamjárnbrautarstöðina í Ber-
l'ín, en þá hafði verið með honum
náungi úr undirheimum borgarinn
ar kallaður „Bayernski Joe“.
Schmidt sagði þremur æðstu mönn
um Þýzkalands, að um árabil hefði
þessi liðsforingi greitt honum fé
til þess að hann þegði, og greiðsl
urnar hefðu aðeins hætt, þegar
Iögin komu honum á bak við
grindur fangelsisins.
Von Fritsch hershöfðingi var
allt of reiður til þess að svara.
Það, að æðsti maður ríkisins, eft-
irmaður Hindenburgs og Hohen-
zollernkeisaranna, skyldi leiða
fram jafn skuggalegan karakter
sem þennan og það á þessum stað
og í þessum tilgangi, var of mikið
til þess að hann gæti sætt sig við
það. Þögn hans varð einungis tU
þess að fullvissa Hitler um, að
hann væri sekur, og foringinn
óskaði þess, að hann segði af sér.
Fritsch neitaði að gera það, og
krafðist þess, a herréttur fjallaði
um málið, en Hitler hafði alls ekki
í hyggju að gefa hernum tækifæri
til þess að skipta sér af þessu
máli, að minnsta kosti ekki enn
þá. Þetta var tækifæri honum af
himnum sent til þess að gera að
54
reisa allt við á mý. Þú veizt, að
þeir eru mjög duglegir."
„Já, ég veit það“, sagði Bee-
cher. Hann fann hjá sér knýjandi
þörf fyrir sígarettu. „Ferðaðist
Don Willie ekki mikið?“
„Hann rak viðskipti víða. Jafn-
vel' í Frakklandi. En honum var
aldrei hlýtt til Frakklands. Hann
sagði, að þjónarnir væru ósvífnir
og fólk gaf honum illt auga, af
því að hann hafði lélegan fram-
burð á frönskunni".
Hún gekk fram og aftur á með-
an hún talaði. Alltaf sama spöl-
inn, eins og dýr í búri. „En mér
fannst yndislegt í París. Borgin
er svo falleg, að það tekur í hjart
að. Maður getur raunverulega séð
andrúmsloftið, Það var það, sem
Cezanne mgJaði, var það ekki?
Það er vegna andrúmsloftsins, að
það er svo létt yfir myndunum
hans. Ekki vegna litanna sjálfra".
Beecher leit á armbandsúrið.
Ilse hélt áfram göngunni fram og
aftur með krosslagðar hendur og
djúpa hrukku milli augnanna.
„Heyrðu, hvað segirðu um, að
fara niður og sækja mér fáeinar
sígarettur?" spurði Beecher.
Hvískur skósóla hennar við teppið
um leið og hún gekk fram og aft
ur — steinþegjandi, svart símtólið
við hlið hans og þung kyrrðm að
utan var orðin honum óþolandi.
Taugar hans voru að bresta.
„Já, auðvitað", sagði hún strax,
og honum var ljóst, að hún var
fegin að fara. Henni létti við að
losna úr návist hans. Taugar henn
ar voru ekki sterkari en hans.
Þegar dyrnar lokuðust að baki
hennar, rakaði Beecher sig og brá
sér í steypibað. Hann var í þann
vegi.nn að klæðast skyrtunni aft-
ur, þegar hann heyrði símann
hringja. Símastúlkan sagði, að hún
hefði fengið samband við Spán.
Síðan heyrðist brak og brestir
og inn á milli spánskar raddir í
fjarlægð. Nöldrandi raddir til-
kynntu Malaga, Sevilla, Ronda.
Síðan heyrði hann rödd írans á
bak við, daufa og næstum örveent
ingarfulla, keltneskan tón í fúgu
spánskrar ringulreiðar. Beecher
velti fyrir sér, hvort símakerfi
Spánar mundi nú vera í lagi eða
ekki. Það var í rauninni hreint
happdrætti, hvort maður væri
það heppinn að hitta á rétta augna
blikið. Einu sinni hafði hann
hringt til Malaga frá þorpi fimm-
tán kílómetra þaðan og örskammri
stundu síðar hafði hann átt oi'ð-
ræðu við furðu lostinn mann í
San Sebastian, en ‘ þangað var
tveggja daga ferð til norðurs.
En allt í einu heyrðist rödd ír-
ans skýr og greinileg eins og
kl’ukknahljómur á frostheiðum
vetrarmorgni, „Já, halló. Halló“.
Beecher hækkaði raustina og
sagði: „í hvaða verði eru Bush-
mill-hlutabréfin þín þessa stund
ina?“
„Hvað þá? Halló, halló“.
Beecher þorði ekki að nefna
nafnið sitt. Stundum voru símtöl
ti.l og frá Spáni hlustuð og stund-
um ekki. En það var ekki rétt að
eiga neitt á hættu.
„Eg vildi, að . ég hefði þegið
starfið, sem þú bauðst mér“, sagði
hann.
Það var dauðaþögn, og síðan
heyrði hann írann grípa andann
á lofti. „Drottinn minn dýrasti.
Mi — “.
„Hættu“, sagði Beecher. „Ekk-
ert svona“.
„Nei, auðvitað. Það var heimsku
l'egt".
„Eg verð að komast til Spánar“.
„Einmitt". Það var eins og ír-
inn yrði varkárari. „Eg veit ekki,
hvort þú hefur hugsað út í, hvern
ig veðrið er hérna. Það er skoll-
ans ári heitt þessa stundina. í raun
inni alveg ferlega. Illþolandi fyrir
þig að minnsta kosti“.
„Þetta verður engin skemmti-
reisa. Heldur viðskiptaferð".
„Nú, já. Viðski.pti. Spurning um
líf og dauða ef til vill?“
„Já, tvímælalaust“.
„Hvenær býstu við að koma?“
„Það er undir ýmsu komið. Eg
get ekki notað litl'u, grænu bókina
mína“.
írinn þagði. Beecher heyrði að-
eins ógreinilegt suð. „Jahá“, sagði
írinn loks. „Hún er víst frekar til
trafala, gæti ég hugsað mér“.
Beerher dró andann léttar. ír-;
inn hafði skilið, að hann át'ti við
passann. „Já, þannig horfir það
við“, sagði hann.
„Nú, jæja. Nú, jæja. Ferðu til
j Tangier?“
I „Á morgun, ef unnt er“.
„Bíðum nú við“. Það varð löng
, þögn. Síðan sagði írinn ákveðinn:
! „Á Velasqueshótelinu hittirðu ara-
biskan leiðsögumann, sem heUir
Pinkí. Biddu hann að fylgja þér
til .Rósí. Eg skal gera það, sem ég
get hérna megin“.
Rosí var Rosaleen, bátur írans.
„Þakka þér fyrir“, sagði Beecher.
Hann þurrkaði svitann af enninu.
„í guðanna bænum svíktu mig
ekki“.
„Ef þú hefur ekki óvenjulega
góða vörur að bjóða, legg ég til
að þú gleymir að koma yfir sund-
ið“, sagði írinn. „Það er enginn,
sem er beinlínis óðfús í að eiga
viðskipti við þig — ég er hrædd-
ur um, að þeir nenni ekki einu
sinn að hlusta á góða sögu“.
„Eg verð að reyna“.
„Jæja, guð fylgi þér, drengur
minn“, sagði írinn. „Og gangi þér
vel“. Daufur hvellur gaf Beecher
til kynna, að sambandið hafði ver
ið rofið.
Beecher settist á rúmbríkina og
vætti þurrar varirnar. Hann veitti
því nú athygli, að Ilse hafði verið
i burtu í meira en hálftíma. Hvað
í helvítinu gat dvalið hana, hugs-
aði hann og rótaði vonlítill í vös-
um sínum eftir sígarettu.Það hafði
verið óviturlegt að senda hana út
úr herberginu. Jafnvel þótt líkurn
ar hefðu aukizt fyri.r því, að þau
slyppu, þyrftu þau nú á heppni að
halda, sem nálgaðist kraftaverk,
ef allt átti að ganga, eins og hann
hafði ráðgert. Hún mundi varla
geta þolað mikið meira. Hann vissi,
að hann mundi þurfa að vera vin-
gjarnlegur við hana og reyna að
veita henni aukinn styrk. En ég
hefði ekki vanþörf á slíku sjálfur,
hugsaði hann. Ei það stoðaði ekki
að hugsa um slíkt. Honum yrði að
nægja glas af víni, rúm með tepp-
um, sem unnt væri að draga upp
fyrir haus og nætursvefn, sem
hann yrði að vona, að yrði jafn
þungur og draumlaus og dauðinn
sjálfur. Hann var of þreyttur til
að brjóta heilann um, hvers vegna
honum væri svo í nöp við Ilse.
Svona var það einu sinni, og það
virtist standa í einhverju sam-
bandi við hans eigin áhyggjur og
ótta.
Fáeinum mínút'um síðar heyrð-
ist barið varlega að dyrum. Beech-
er opnaði og Hse smeygði sér inn
um dyrnar.
„Hérna“, sagði hún og rétti hon
um tvo pakka af Camel. „Eg vissi
ekki, hvaða tegund þú vildir. Eru
þessar nógu góðar?“
„Hvers vegna vaxstu svona
lengi?“
„Þær fengust ekki niðri í for-
salnum. Eg þurfti að fara inn á
barinn“. í kinnum hennar voru
rauðir dílar. „Það var maður, sem
ávarpaði mig. Ógeðslegur, lítill
Ameríkani. Eg held, að hann hafi
vitað, að ég var hrædd. Eg veit
ekki, hvernig. Hann var eins og
þefdýr . . . “ Hún gekk óról’eg
fram og aftur um gólfið, um leið
og hún talaði og augu hennar
skutu gneistum af reiði. „Hann
vildi bjóða mér upp á glas. Hann
bað mig að setjast við borðið hjá
sér. Fyrst sagði ég nei, en honum
var ljóst, að ég var hrædd. Að eht
hvað var öðru vísi en það átti að
vera“.
„Af hverju gekkstu ekki bara
út aftur?“
„Þú getur trútt um talað. sem
hefur setið hér uppi i þægilegu
herberginu En það leit öð’-i'. visi
út þarna niðn þeaar líti! ausu
hans hvíldu á mér Það vsr eins
og hann væri að glápa inn < svefn
herbergisglugga að næturþeli. Til
þess að sannfæra hann um. að ekk
ert væri að mér, leyfði ég honum
14
T I M I N N, sunnudagurinn 21. júlí 1963. —
i