Alþýðublaðið - 24.12.1927, Qupperneq 4

4
ALÞ. ÝÐUBLAÖIÐ
„Andskotans klaufi getur maf)-
urinn verið," gaus upp úr mér á
íslenzku, pví að mér gramdist í
svip. En ma'ðurinn leit upp á
mig undrandi.
„Ertu landi, karl minn?“ sagði
hann hissa.
Ég játti {>essu auðvitað, og nú
tókst samtal með okkur á okkar
eigin tungfumáli. Hann sagði mér,
að hann væri stýrimaðitr á
sænsku skipi og hefði verið í
förum á útlendum skipum síðustu
tuttugu árin, en nú væri.hann um
tertugt. Heim til íslands kvaðst
hann ekki hafa komiö nema 'einu
sinni á þeim tíma. Það var fyrir
fimm árum og þá hafði hann
komið í átthagana, en hann var
úr Valafellssýslu vestari og hét
Bergur Jóhannesson.
Nú kom að mér að veröa hissa,
{>vi að ég kannaðist við nafnið,
Maöitrinn hafði um skeið stund-
að tiám við Reykjavikurháskóla,
en horfið snögglega frá f>ví og
gefið sig í farmensku og síðan
horfið sjónum manna og loks
minni þeirra lika.
,;Þér hurfuð frá nánti til þess
aö gerast farmaður," smtðraði ég,
þvi að mig blóðlangaði til að
vita, hvernig þessu væri varið.
„Já, ég hvarf frá námi, frá land-
inu, frá fólkinu, frá öllu saman.
Mér fanst það vera alt úr tré,
nei, ekki úr tré, heldur úr steini,
— úr gTásteini, — kalt og hart,
en þó veikt fyrir áhrifum Iofts-
ins. Mér fanst landið, lífið og
fólkið alt vera einn stór steins-
hnullungur, kaldur og haxður, sem
þó væri að staðaldri að molna
niður rétt eixis og grásteinninn.
En óg var heitur og lifandi, og
hlóölð ólgaði í æðum mínum, og
ég vildi lifa innan um kvika
menn, þar sem lífíð væri æfin-
týri, en ekki molhirigning, eins
og mér fanst það vera þá heima,
Svo fór ég út í æfintýrið. En
moldin kallar, skal ég segja yð-
ur.“
Alt þetta sagði hann rueð dmf-
andi tungu; það var eins og orð-
in lyppuðust út úr honum, og ég
var fullviss unt, að hann þá og
þegar myndi verðia afvelta, og
það w nánast til málamynda, að
ég hélt áfram samræðunum.
„Þegar menn eru búnir að vera
jaínlengi að heiman og við, finst
mér eins og maður hálfgert sé
búinn að týna niður þjóðerninu,"
sagði ég.
„Já, en moldin kallar, maður!“
greáp hann önugur og þó draf-
andi fram í.
„Moldin? Já, auðvitað kallar
moldin," svaraði ég. Ég vissi ekk-
ert, við hvað maðurinn átti, og
mér fanst þetta hljóta að vera
drykkjuraus, svo að ég samsinti
til að þurfa ekki að lenda í stæl-
um út úr engu.
„Já, nú heldur þú að ég sé full-
ur, og það er ég líka. En það
er satt; moldin kallar, og nú skal
ég segja þér söguna af því,“ anz-
aði hann nteð skýrri röddu, og
það var sem rétti hann sig úr
kengnum.
Ég þagði við, en hann steypti
í sig glasi af konjaki og tók svo
til rnáls.
„Þegar ég kom tii útlanda fyxst,
brá mér heldur én ekki í brún.
Mér hafði fundist ég vera lifandi,
hraðkvikur ólgusjór, og ég hélt,
að nú niyndi ég finna jafningja
mína. En það fór á annan veg.
Hinn ókunni lýður var sem leift-
ur, og mér virtist ég vera ís-
kaldur steinn, grásteinn, borinn
saman við hann. Ég varð hrædd-
ur. Það greip mig ótti við, að
ég væri mosavaxinn og gróinn
oftm i grýtta moldina, sem for-
feður minir urðu herðakýttir og
hjólfættir andlega og líkamlega á
að græða upp. Ég varð óttasleg-
inn, því að mér fanst ég myndi
vera skiigetið og þrælsmarkað af-
kvæmi kynslóða, sem höfðu orðið
örkumla á því að flétta reipi úr
söndunum. Og mér duttu i hug
öll hin háfleygu orð í ljóðum og
mæltu máli, sem ég hafði heyrt
og lært í æsku um ættjarðarást.
Nú fanst mér ég skilja, hvað hún
væri,... að hún væri vissa manns
um það áð vera þrælbundinn af
lífi forfeðra sinna og reyrður.nið-
ur á þúfuna, þar sem þeir höfðu
pytt lífi sínu til einskis, svo að
eTiki væri annar munur á rnanni
og jurt. en að hún hefði líkamleg-
ar rætur, en hann ekki, og að
hún væri viljinn til þess að telja
sér trú urn það, að þetta væri
alt hreina fyrirtak svona, svo að
manni fyndist fara vel um sig
þarna, og alt þetta væri skoðað
eins og í spegli, en hann hefir
hausayíxl á öllu, svo að hægri
\ærður vmstri, p^sök að afleið-
ingu og afleiðing að orsök.“
Ég var alt af að verða meira
og meira forviða; mér hafði fund-
ist maðurinn vera afardru.kkinn,
en þetta vrar ekki drukkins manns
hjal; það var gremjuhjal þjáðs
manns.
„Ég fyltist þreki reiðinnar. Þó
að tilviljunin héldi, að hún hefði
keypt sér dyggan þræl, þegar hún
skelti mér niður á íslenzku þúf-
una þar, sem ég fæddist, skyldi
henni ekki verða að því. Ég vildi
lifa hinu blossandi lífi erlendu
þjóðanna; ég vildi leggja undir
mig lönd, álfur og þjóðir, ekki
eins og Alexander mikii vegna
frægðar eða valda eða vegna ann-
ara manna, helclur vegna mín
sjálfs, ekki tíl eignar og umráða,
beldur tii nytja. Ég vildi njóta,
njóta alls hnattarins, sem ég
var settur á, og alls, sein á hon-
um er, ineðan ég lifði, þvi að
enginn vissi, hvort nokltuð tæki
við eftir það eða ekki. Og ég
Vildi bera beinin þar, sem enda-
lok mín kæmu að mér, því að
mér væri ekkert mætara, að ís-
lenzkar kýr nöguðu grastæmar,
sem upp af mínum moldum
spryttu, en viliinaut á einhverjr
um gresjum austur eða vestur eða
suður í 'áifum. Svo fór ég í sigl-
ingar; ég réð tnig á skip með
hverri þjóð eftir aðra; ég fór
úr einni álfu í aðra og úr einn-i
thöfn í aöra, og ég talaði öllum
tungum. Hvar, sem ég kom, fór
ég í gildahúsin og danzskálana.
Ég kyntist mönnum, en þó aðal-
lega konum; ég held, að ég hafi
danzað við flesta þá kynflokka,
sem taldir eru eiga upptök sín í
syndafalli Adams og Evu, ognot-
ið blíðu þeirra. En um island
hugsaði ég aldrei; það var .gleymt.
Ég þóttist heldur vera búinn að
draga burst úr nefi forlaganna,
sem höfðu ætlað að stjóra mig
f>ar niður. Ég var orðinn heims-
borgari. Ég fékk í fyrstu stund-
um bréf aí íslandi; stundum las
ég þau, stundum ekki, og alt af
fleygði ég þeim fyrir borð, en
aldrei svaraði ég þeim. Mér fanst
eins og ég væri búinn að segja
mig ur mannfélaginu, að ég væri
heild út af fyrir mig, ogmérfanst
mér líka það. En sú varð raunin,
a'ð manníélagið sleppir seint á
manni tökunum, því að einn góðan
veðurdag, er ég lá í spænskri
höfn, dró bréf af íslandi mig uppi.
Það kallaði mig til eins af þeim
skylduverkum, sern eru öllum ó-
ljúf og allir þö vinna. Þegar ég
kom heim, þekti mig enginn mað-
ur, og þa'ð líkaði mér vel, en
ég þekti fóikið og það var með
sömu ummerkjum, eins og þegar
ég varð viðskila við það, og mér
fanst ég ekki sjá eftir skilnaðin-
um. Svo settist ég að í kaup>-
staðarholunni, þaðan sem ég er
upprunninþ. Það var heimsbær
með 60 íbúa. Verkið, sem ég
þurfti að vinna, var ekki tímá-
frekt, og ekkert var þar til af-
þreyingar, svo að mér leiddist.
Hver dagurinn var eins og annar.
Þegar ég gat ekki annað aðhafst,
gekk ég um götuslóðina, sem lá
á milli húsanna, og hafði mér það
til gantans að athuga þorpsbúa.
En það var stutt gaman, því aðí
60 andlit eru auðlærð. Á hverj-
um degi, er ég rásaði um stig-
inn, mætti ég oftar en einu sinni
ungri stúlku, en þær voru auö-
vitað fáar í þorpinu, og áf því
að ég gat ekki fundið mér ann-
að til, fór ég að virða hana bet-
ur fyrir méx. Hún var smávaxin,
með gullbjart hár, sem féii um
herðar, smáfætt -og smáhent, og
svipurinn var opinn, hreinn og
gáfulegur og andiitið fxítt, og hún
var alt af berhöfðuð, þegar ég
mætti henni. Ég fór að gera það
af leik að renna til hennar augum
og brosa við henni, er við geng-
umst hjá. En hún var eins og
fuglarnir og fiskarnir, þegar is-
iand byggðist, spök áf því, að
hún hafði ekki kynzt viðsjálni
mannaitna, og hún leit hreinskiln-
íslega á mig á móti og brosti við
mér líka, en ég, sem var vanur
brellum erlendra kvenna, sem
meira kunnu fyrir sér, vaxð
hissa, þægilega hissa. Ég fór
að telja sjálfum rnér trú um, að
það væri af því, að tilbreytni
í sjálfu sér væri skemtileg, og
hélt uppteknum hætti. Ég hafði
vanist því að kynnast konu að
kveldi og skilja við hana að
morgni og hugsa alclrei til henn-
ar framar, en þessa stúlku sá
ég dag eftir dag. Hitt þótti mér
skrítið og verra, að mér varð
að hugsa til hennar endranær, og
að mér þótti það þó þægilegt.
En auðvitað hló ég að .þeirri til-
hugsun, að ég skyldi geta orðið
ástfanginn af þessari stúlku, og
mér fanst það svo fráleitt, að
ég gáði min ekki.
1 fámenninu þarna varð ég oft
hugsi. Það var eins og ég væri
framseldur einhverju í mér, sem
margbreytni lífs míns annars
hafði setið á, ég vissi ekki
hverju.
Þetta var um sumartíma. Fvr-
ir sunnan þorpið var melháls, og
fyrir handan hann höfðu þorps- *
búar kýr sínar á beit. Það var
einn morgun snemma, að ég gekk
upp á melhálsinn, og er ég kom
ofan aftur, varð mér reikað út á
melgeira, er skarst inn í mýri
norðan hálsins, og mættist þar
alt, melur, mói og mýri. Ég tylti
mér á stóran stein i geiranum
og ieit norður og austur yfir.
Ég fór að íhuga, hvað það væri
einkennilegt, að þarna skyldu
mætast þær jarðtegundir, sem
algengastar eru á íslandi, og að
ef skorinn væri þessi litli blett-
ur upp, þá hefði maður þar trúa
mynd af landinu, eins og lands-
menn eiga við það að búa. Ög
mér duttu í hug orð, sem ég
hafði heyrt fyrir mörgum árum
í franskri kirkju; ég, rakst þar
inn á öskudag, og var prestur-
inn að strá ösku í höfuð safn-
aðarins og sagðl um leið við
við hvern mann; „Minstu þess,
maður! að þú ert mold, og að
mold skaltu aftur verða.“ Ég fór
að stagast á þessu, — af hverju
veit ég ekki —, og mér fór að
líða vel, þar sem ég sat, en get
ekki gert grein fyrir, hvernig á
því -stóð, en skáld væri eflaust
ekki í vandræðum með að gera
mér upp hvatírnar.
Sólin var vel gengin úr fjöll-
um, og engin skepna sást nema
fuglarnir og ekkert heyrðist nema
kvakið í þeim. Meðan ég vax að
velta fyrir mér setningunni, sá ég
eitthvað liðast austan yfir mýr-
ina, og þegar það færðist nær,
sá ég, að það var maður að reka
kýr. Alt í einu sá ég, að það var
stúlkan mín úr þorpinu, sem var
komin þarna. Hún var berhöfð-
uð, í grárri kápu og með tagl-
reipi í hendi. Það var eins og
hjartað í brjóstinu á mér yrði
sturiað; það ýmist sialdraði eða
æddi, en ég sat og hló, því að ég
þóttist vita, að það væri ómögu-
legt, að ég — einmití ég yrði
ástfangirm. Kúahjörðin héit áfram
og var innan skamms komin upp
á melinn, og nú stóð stúlkan þar,
sem mættist þrenns konar jörð-