Tíminn - 26.05.1964, Blaðsíða 9

Hvernig eiga list-
dómar að vera?
Nýlega hélt Myndlistarfélagið sýningu í Listamannaskálanum í Reykjavík, og í dagblað-
inu Vísi 15. maí birtist grein eftir Kurt Zier, skólastjóra, þar sem ráðizt var mjög á sýn-
inguna. í tilefni þess hefur verið leitað álits nokkurra manna og þeir spurðir hvort skrifa
œtti um myndlist á þann veg, sem gert var í þessari grein skólastjórans.
Séra Árelíus Níelsson svarar:
Eg verð að segja, að ég var lost-
inn furðu og einhvers konar hugs-
unartruflun, þegar ég las hinn
undarlega „listdóm" eða gagnrýni
Kurt Zier í Vísi um daginn. Og það
því fremur, sem ég hef alla tíð
borið mikla virðingu fyrir honum
og hann hefur með kennslu sinni
og glæsileik vakið mér traust, þótt
ég hafi lítt eða ekki kynnzt hon
um persónulega heldur nemendum
hans.
Gat það verið, að hann léti blind
ast af fordómum og tízku í gagn
rýni sinni gagnvart íslenzkum Usta
mönnum? Eða hafði ég blindazt?
Var ég hættur að greina fegurð
eða sjá sólskinið eins og Axlar-
Bjöm forðum? Eg sem alltaf hafði
þó treyst minni innri frumskynjun
líkt og barn, sem þorir að gleðjast
yfir leik sólargeislanna eða brosi
blómsins.
Gat það verið, að þeir íslenzkii
listamenn, sem mín kynslóð hafði
þó lært að dást að og meta væru
einhverjir nazistatrúðar eða Hiti-
ers-sinnar í listtjáningu sinni og
sköpun? En þetta fannst mér heizt
á gagnrýni skólastjórans.
Svo las ég greinina í ramma
blaðsins aftur og aftur. En þar
var ekki minnzt á neitt listaverk
ið ekkert annað en það, sem einu
sinni var orðað svona:
Lastaranum líkar ei neitt
lætur hann ganga róginn,
finni hann laufblað fölnað eitt
fordæmir hann skóginn.
Svo varð mér litið út í sólskins-
dag hvítasunnunnar og enn gat
ég glaðzt yfir bláma vorhimins og
bliki lítillar fjólu, sem opnaði aug
un í morgun, eins þótt blánii
þeirra og birta hefði ljómað í þús-
undir ára. Sú fegurð er alltaf ný.
Og hvað er nýtt og hvað er gam
alt undir sólinni? En ber ekld
sannur listamaður jafnan fram
bæði nýtt og gamalt úr fjársjóðum
hugar síns, hjarta og handar, eins
og meistarinn mikli sagði um guðs
ríkið forðum, sem væri hið innra
í okkar eigin sálum.
Og við þyt vorgolunnar við
gluggann komst hugsunin aftur í
kvrrð og tók sína stefnu. Aldirnar
eru alltaf bezti listdómarinn. Það
lifir sem ber eilífðarneistann í sér,
hvort sem það er mynd eða ljóð
Hitt flýgur fram hjá og er ekki
meir.
Samt get ég þakkað höfundi
greinarinnar fyrir að vekja lil
hugsunar út úr ógöngum orða
hans. Kannske er það hið einasla
gagn allra gagnrýni. Sannarlega
geta listamenn ekki látið þá segja
sér fyrir verkum.
Ben. G. Waage heiðursforseti f.S.t.
svarar:
Mér finnst greinin vera fyrir neð
an allt velsæmi, þegar um slíka
Vorsýningu fjölda listamanna er
fjallað. Greinarhöfundur gerir
enga tilraun til að skilgreina lista-
verkin eða leggja dóm á þau, þótt
hér eigi að vera um „listdóm“ að
ræða. Hins vegar fullyrðir hann að
orrustan sé töpuð hjá Vorsýningar
mönnum. Er hann dómbær á þaðí
Hvað getur Kurt Zier sagt eða
fullyrt um Vorsýningarnar í fram-
tíðinni?
Það er ekki að furða þó margur
hafi undrazt þessi skrif og það
frá manni sem sagður er vera list
kennari. Hvað þá um hina
ófræddu? Hér virðist því aðeins
um árás á listamennina að ræðs
sem að Vorsýningunni standa, því
engin tilraun er gerð til að dæma
einstök listaverk. Ef til vill eru
Vorsýningarmennirnir ekki af
sama sauðahúsi og greinarhöfund-
ur — og þá verður víst allt skilj-
anlegra. —
Ef fara á að skipa listamönnum
vorum í flokka eftir hæfileikum,
þá tel ég heppilegasc að það geri
innlendir og hlutlausir kunnáttu-
menn, sem vit hafa á og þekkingu-
án tillits\til stjórnmálaskoðana eða
trúarhugmynda.
Eg vona að Vorsýningarmenn
leggi ekki árar í bát, en haldi ár
lega slíkar listsýningar og sem
fjölbreyttastar, til gagns og gleði
fyrir hina mörgu, sem yndi hafa
af list og listaverkum.
Jóhann Hannesson, prófessor
svarar:
Eg sá sýningu Myndlistafélags-
ins og hef síðar lesið „gagnrýni'*
„Vísis" um sýninguna. En gagn-
rýnin fjallar ekki um þau verk,
sem á sýningunni voru, heldur um
,mótív‘-hvatir-listamanna og aldur
myndanna. Telur gagnrýnandi að
aldur myndanna sé of hár og yngri
verk hljóti að vera verðmætari. En
þótt myndimar væru jafn gamlar
íslendingasögunum, væri aldurinr.
ekki gild röksemd gegn verðmæti
þeirra- Erlendis hef ég séð sýn
ingu af kínverskum verkum, alda
gömlum, og vakti hún hrifningn
manna af mörgum þjóðum. Ný dag
blöð teljast að vísu betri en gömul.
Um listaverk á þetta ekki við.
Vér íslendingar eigum met i
hafmeyjasprengingum. Ekki tel ég
heppilegt að efla slíkan anda, en
hann hlýtur að eflast ef sá dómur
er felldur að sum listaverk eigi
rétt á sér, en önnur ættu ekki að
sjást. — Stutt er um liðið siðan ég
heyrði mann segja, um „abstrakt"
verk: „Maður þyrfti að hafa ham
ar og mylja þetta niður.“ Betra
væri að hengja eitthvað yfir það“
sagði ég. Og er enn á þeirri skoð-
un.
Páll Kolka svarar:
Flestar þær stefnur, sem voru
ungar og byltinga'kenndar, bæði i
listum, bókmenntum, trúmálum og
vísindum, þegar ég rak kýr og
vakti yfir velli norður á Kolku-
mýrum í ungdæmi mínu eru nú
dauðar eða gengnar í barndóm
Sjálfur hef ég aldrei verið reglu-
legur byltingarmaður, heldur öllu
frekar andófsmaður gegn öfgum
samtíðar minnar, breytilegum með
svo að segja hverjum áratug, eða
jafnvel hverju nýju tungli. Það
sem mér finnst raunalegast við
alla byltingarmenn, sem ekki eru
drepnir í tæka tíð, er það að þeir
verða harðstjórar, ef þeir lifa það
að ná völdum, og jafnvel ennþá
hvumleiðari heldur en þeir, sern
steypt var af stóli, og nægir að
nefna því til sönnunar tvo sam-
tíðarmenn mína, þá Stalín og
Hitler sáluga.
Þessi sorglega reynsla mín hef
ur orðið' til þess, að ég tek með
varúð öllum dómum skólameist
ara, því að þeir eru oft eins og
gömul piparmey, sem miðar alla
hegðun við það, sern talið var
tízka í ungdæmi hennar.
Eg fór á vorsýningu Myndlistar-
félagsins og sá margt, sem mér
þótti næsta merkilegt. Eg lít því
á dóm herra Kurts Zier um þessa
sýningu sem ágætt dæmi um þann
akademiska hugsunarhátt, sem leit.
ast við að mæla, vega og meta alla
list eftir . einhverju alþjóðlegu
metrakerfi, en skólastjórum lista-
skóla er öðrum fremur hætt við
að skoða sig sjálfkjörna til að
„justera" mælitæki listarinnar.
Þeir hneykslast því eðlilega á
því, að til eru menn sem hafa
sinn eigin þjóðlega eða persónu
lega mælikvarða, miðaðan við
þumlung, alin, faðm eða fet, en
ekki einhverja ,abstrakt“ stærð,
sem hefur verið krotuð upp á
skólatöflu. Flestir skólameistara:
hafa drukkið inn í sig í æsku
einhverja ,isma“ og gefa lærling-
um sínum formúlur samkvæmar
þeim, en líðandi tíð, sú aðsóps-
mikla vinnukona, þurrkar formúl
urnar burt af skólatöflunni áðu,
en varir og næsti maður skrifar
þar nýja formúlu. Þess vegna er
ég fyrir mitt leyti dálítið vantrú-
aður á allar akademiskar formúl-
ur.
Það hittist svo einkennilega á,
að þegar ég var beðinn að segja
álit mitt á hinum skólameistara
lega dómi herra Kurts Zier, var ég
að lesa nýja bók um antropologíu
eða mannfræði, þar sem menning
frumstæðra þjóða, svo sem hottin-
totta og Eskimóa, er talin merki-
leg og gerð að rannsóknarefni.
Mér þótti því dálítið athyglisverð
ur dómur skólastjórans um mynd
listarmenningu okkar íslendinga.
Tvær lögmálsbundnustu þjóði:
heims eru Gyðingar, með sinn þrjú
þúsund ára gamla mælikvarða á
mannlega breytni, og Þjóðverjar,
fulltrúar hinnar skólameistaralegu
þröngsýni. Eg met báðar þessar
þjóðir mjög mikils, en ég leyfi
mér eftir sem áður að telja list-
sköpun’ og listsmekk okkar ís-
lendinga hafinn. upp yfir að hiíia
í öllu mati fulltrúa þeirra, auk
þess sem ég tel mig of roskinn
og ráðinn til að dansa í öllu eftir
þeim „ismum", sem þóttu gildir
og góðir í ungdæmi mínu, en eru
nú að hverða sýnisgripir i safni
menningarsögunnar. Eg er líka
sannfærður um, að án þjóðlegs og
persónulegs sjálfstæðis yrði öll
list, bæði í ljóðum, hljómum, list-
um og formum, að múmíum, of
hún ætti að fylgja í einu og öll i
•akademiskum forskriftum sem
háðar eru breytilegum smekk og
geðþokka. Sýningar Myndlistafó-
lagsins ná því aðeins tilgangi sín
um, að þær sýni persónulega eða
þjóðlega list, góða eða lélega eftir
atvikum, sem ekki er um of háð
akademiskri þröngsýni- Sumt af
því; sem samtíminn kann ekki að
meta, getur lika þótt eftirsóknar-
vert, er tímar líða fram og gagn-
rýnendur hafa verið grafnir und
ir sex fetum af mold.
Ríkarður Jónsson myndhöggvari
svarar:
Jú, ég varð sannarlega undrun
sleginn er ég las skamargrein
herra Kurt Zier í „Vísi“ hinn 15-
maí s. 1. Já, ég varð eiginlega steia
hlessa ekki hvað sízt á því að
velmeðfarinn útlendingur sem hér
hefur leitað húsa æ oní æ, skyldi
dirfast að koma fram með þetta
rætna orðagjálfur um íslenzka list
og listamenn.
Þetta er nú reyndar ekki í fyrsta
sinn sem að þessi maður hefur
verið að burðast við að vekja á
sér athygli með lítilsverðu orð-
skrúði um íslenzka list og lista-
menn á þá lund „vér einir vitum"
Einhver spurði. Er hann mikill
listamaður þessi náungi sem svo
talar? Það veit ég of lítið um til
þess að geta svarað.
En sígilt spakmæli segir svo:
Hinn mikli og sanni listamaður
auðkennist á því, að hann ræðst
manna minnst á verk annárra lisla
manna, nema tilneyddur sé. Hann
hefur allt annað að hugsa og allt
annað að gjöra.
í umræddri grein er sosum ekld
um neinn listdóm að ræða. Höfund
ur hennar gjörir ekki minnstu til
raun til að færa sönnur á mál sitt
enda væri það vonsheldur, því að
hann veður auðsjáanlega fullyrð-
ingakraðak óvissunnar, sjálfum sér
um of. Ef nokkur tæki maré á róg
mælgi herra Kurt Zier, gæti það
verið fullillt fyrir hina ungu upp
rennandi listamenn sem eru að
byrja að vinna sér álit með þjóð
sinni.
Þá mætti og þjóðin, alþýða lands
vors, vel muna þann vitnisburo
sem hún fær í Nomanslandi höf-
undar. Kurt Zier hefur anað út í
botnlaust fen án þess að kanna
dýpið og þess vegna er þessi orr-
usta hans töpuð orrusta.
Úlfur Ragnarsson læknir,
svarar:
Grein Kurt Zier virðist mér öðr
um þræði vera mjög vanhugsuð
ádrepa á Myndlistafélagið, auk
þess finnst mér ég skynja í henni
ugg manns sem hefur láðst að
Framhald á 13. síðu.
T í M I N N, þrÍS]vdagur 26. maj 1964.
9