Tíminn - 26.05.1964, Blaðsíða 14

waffe-flugmennirnir hafi legið í
leyni og beðið þcss að skjóta nið-
ur Duff Cooper, þennan mikilvæga
sendiboða brezku ríkisstjórnarinn-
ar, en flugvélasveit sú, sem send
var til að fylgja flugvél hans frá
París til London, var nægilega
öflug til að, koma í veg fyrir allar
slíkar tilraunir. Hvernig, sem
snúningi gæfuhjólsins kann að
hafa verið varið þennan dag, var
lafði Diana alltaf fullviss um að
aðstoð vinar hennar sneri því í
rétta átt.
Kvöld nokkurt á síðustu árum
styrjaldarinnar lá við að Clemen-
fine neyddist til að grípa inn í á
dramatískan og opinberan hátt,
með því að flytja útvarpsræðu
fyrir mann sinn.
Milljónir manna um allan heim
hlustuðu í þögulli undrun á út-
varpið sunnudagskvöld nokkurt,
þegiar forsætisráðherrann talaði.
Köddin var kunnugleg, en hvar
var ákveðnin, krafturinn og þrjózk
an, sem hlustendur höfðu beðið af
slfkri ákefð. Orðin komu slitrótt
og með erfiðismunum, eins og
hrumur öldungur væri að tala. Og
I herstöðvunjum, knæpunum, veit-
ingahúsunum og varðstöðvunum,
Iitu menn hver á aðra furðu lostn-
ir og sögðu: „Hann er fullur!"
En Winston var ekki drukkinn.
Hann var sjúkur. Það var aðeins
með ofurmannlegum kröftum, sem
honum tókst að dragast að hljóð-
nemanum og tala.
Thompson fyrrv. lögreglumað-
ur, „skugginn" hans var hjá hon-
um og honum segist svo frá:
„Handritið var að vanda tilbúið
með góðum fyrirvara, en jafnvel
áður en kom að því, að hann átti
að halda útvarpsræðuna, vissum
við að hann var veikur. Einhver
kom fram með þá uppástungu, að
láta frú Churchill flytja ræðuna.
En forsætisráðherrann - sagði:
„Nei! Hlustendur búast við mér,
og kbmi ég ekki, undrast þeir
hvers vegna svo er.“ Frú Chur-
chill grátbændi hann um að leyfa
henni að flytja ræðuna, en hann
neitaði. Nokkrir samstarfsmanna
hans reyndu að fá hann til þess,
en árangurslaust. Hann var harð-
ákveðinn í að bregðast ekki trausti
þess fólks, er hann var leiðtogi
fyrir.
Þegar hann hafði lokið flutn-
ingi ræðunnar, þurftum við næst-
um að bera hann frá hljóðneman-
um og í rúmið. Frú Churchill sat
við hlið hans, unz hann sofnaði".
Það var ef til vill heppilegt að
Winston komst ekki að því, á
hvern hátt þessari hetjulegu til-
raun hans var tekið af sumu fólki.
Enda 'er ofurölvun synd, sem
hann getur hvórki þolað né fyrir-
gefið. Hann hefur haft ímugust
á slíku frá þeim dögum, er hann
var í Sandhurst. Samt sem áður
er þetta nokkuð, sem fólk hefur
áfellzt hann fyrir, vegna þess að
það þekkir ekki málgalla hans.
Þegar hann er þreyttur, kemur
málheltin fram. Málheltin, sem
Clementine gerði svo mikið til
að fá hann til að sigrast á. Ræða
hans verður þvoglukennd og viss
hljóð valda honum erfiðleikum.
Thompson, fyrrv. lögregluþjónn
sagði: ,',Þegar hann varð eldri, lag-
aðist „s-ið“ hjá honum. Þegar
hann flutti ræðuna 1944 og var
farið að sjá fyrir endann á styrj-
öldinni, sagði fjöldi fólks, að hann
væri drukkinn og vakti þetta
þrætur með mönnum. En sann-
leikurinn var sá, að hann var úr-
vinda af þreytu og var með kvef.
Ég man eftir öðru sinni, en þá
var hann mjög hás, er hann tal-
aði. Alls kyns kvefmixtúrur voru
sendar okkur — fólk mælti með
hinu og þessu — en það kom ekki
í veg fyrir þvættinginn um öl-
æðið.“
Það verður að játa, að í raun-
inni hvorki drekkur Winston né
reykir að neinu verulegu ráði, þó
að sú uppljóstrun kunni að fara
í bága við og eyðileggja gamla
þjóðsögu. Hann hefur miklar mæt-
ur á góðu koníaki og viskíi, en
drekkur sáralítið af þessu. Dag-
lega drekkur hann hálfan lítra af
kampavíni — eina heilsubótin,
sem hann trúir á — en það geta
liðið margir dagar, án þess að
hann láti nokkurt annað áfengi
inn fyrir sínar varir. Þó að venju-
legast megi sjá hann með glas í
hönd við móttökur og í samkvæm-
um, er glas hans sjaldan fyllt
tvisvar. Einn lítinn viskísjúss læt-
ur hann nægja í fleiri klukku-
88
vínsglas. Hann sagði oft: „Faðir
minn sagði mér, að drykki ég
kampavínsglas. á hverju kvöldi,
yrði ég langlifur.“
Á meðan á loftárásunum stóð
snemma á árinu 1944, dvaldi Eisen
stundir, og oft er ekki annað í
glasi hans en ískælt sódavatn.
Óhófleg drykkja, segir hann, rugl-
ar dómgreindina, og þó að hann
njóti þess að drekka, hefur eng-
inn séð hann ölvaðan.
Thompson segir: „Hann vaknar j hower hershöfðingi mörg kvöld
á morgnana og kveikir þá í fyrsta í London. Clementine hafði áhyggj
vindlinum. Þá kemur annað hvortjur af öryggí hans og stakk upp
henbergisþjónn hans eða ég og í á því, að hann fengi eitt að neðan
jarðarbyrgjunum í Downing Street
Winston féllst á þessa uppástungu,
og hún útbjó sérstaka íbúð fyrir
Ike, þar sem allt var að fá. Þar
hálfreyktur enn. Það er um fimm; var eldhús, setustofa, svefnher-
færir honum glas með ískældu
sódavatni. Hann tönnlast á þess-
um vindli sínum og þegar komið
er að hádegi er vindillinn aðeins
stundum síðar. Og á meðan hann
tönnlast á vindlinum dreypir hann
við og við á glasinu. Hann hefur
glas nærhendis — ekki með viskíi
heldur ískældu sódavatni.
Þegar komið er að hádegisverð-
artíma er hellt í staup hans ca.
hálfs sentimetra borð af viskíi,
Ef sett er meira, skvettir hann
því úr. Hann bragðar á því og
ef það er of sterkt, segir hann:
.Takið bað burt. Setjið meiri sóda
bergi og leynisími.
En þvi miður! Ike notaði aldrei
íbúðina og sá hana ekki einu sinni.
Bardagagleðj Winstons fékk
hann til að biðja Eisenhower þess
leyfis að fá að fylgjast með innrás-
inni á D-innrásardaginn af einu
þeirra skipa er send voru til stuðn
ings innrásinni.
Ike sagði: „Eg hélt því fram, að
hættan á. því að hann mundi
særast eða íalla væri of mikil og
í það.“ Hann fyllir glasið með | yrði of örlagaríkt fyrir allan heim
sódavatni og þegar setzt er að j inn og gang styrjaldarinnar svo
bádegisverðarborði hefur hann lokjað ég neitaði."
ið við það. Ef hann fer inn í skrif | Hann svaraði eins og rétt var,
stofu sína eftir að hafa lokið máls. að þó að ég hefði með höncfum, alla
verði fær hann sér einn í viðbót yfirstjórn þessara aðgerða og vieri
af um það bil sama styrkleika, en til þess kjörinn af báðum ríkis-
bragðar aldrei koníak. stjórnum væri ekki þar með sagt
Hann á það til, þó að það sé aS ég hefði stjórn á byggingu og
afar sjaldan, að fá sér púrtvíns- ekipulagi brezka hersins.
glas klukkan ellefu á morgnana,
ef hann er á leiðinni út.
Fólk heldur að hann reyki
vindla viðstöðulaust, en í rauninni
reykir hann aðeins fáa. Hann læt-
ur einn endast afar lengi. Það er
sami gamli vindillinn
stundum saman.
Hann hélt áfram: „Þar sem svo
er í pottinn búið, minn kæri hers-
höfðingi, er það ekki á yðar á-
byrgð að ákveða hvernig einstök
skip brezka flotans eru búín í smá
atriðum. “ Enn hélt hann áfram
klukku-1 og var slóttugt blik í augnaráði
Ihans: „Nú, þess vegna mundir þú
Fái hann sér viskíglas um há-jganga út fyrir valdsvið þitt, ef
degisverðarleyti, er enn eftir lögg; þú meinaðir mér að skrá mig sem
í því um kvöldverðarleytið. j góðtrúa meðlim áhafnarinnar á
Á kvöldin fær hann sér kampa I einhverju skipi brezka flotans.“
46
DAUDINNI KJÖLf ARINU
MAURI SARIOLA
__„ . . En Inga . . . Hvað gerirðu
. Nei, láttu mig vera . ..!“
Storm hálfreis upp í sæti sínu.
Hugsanirnar flugu um huga hans
eins og gneistaregn. Spurninga-
flóðið var á vörum hans, en
Jaatinen varð fyrri til:
— Síðan þagnaði röddin. Þer
megið ekki hlseja að mér, en ég
hafði einhverja óhugnanlegu til-
hneigingu til að halda, að það
hefði verið þaggað niður í henni
. með kverkataki . . . Síðan
heyrði ég ekkert drykklanga
stund. Ég hélt mig hefði verið að
dreyma, en ég reis á fætur samt
sem áður. Ég reyndi að opna dyrn
ar og einmitt í sama bili heyrðist
mér eitthvað skella í sjóinn. Og
síðan heyrði ég hratt fótatak . . .
einhvers, sem var á háhæluðum
skóm . . .
Gjaldkerinn þagnaði Hann
herpti saman bleikar varirnar,
eins og hann væri smeykur um að
hafa sagt of mikið. Það ríkti þögn
um stund. En stuttu síðar dró
Storm djúpt inn andann og
spurði hvasst:
— Hvers vegna hafið þér ekki
sagt frá þessu fyrr?
— Ég sagði yður, að ég væri
alls ekkj viss í minni sök.
— En ef þér hafið heyrt þetta
allt svona greinilega!
— Ég er orðinn gamall
og hrumur.
— Ég veit, að þér bæði sjáið
og heyrið vel. — Storm lækkaði
röddina, um leið og hann endur-
tók: — „Inga, hvað gerirðu . . .
Nei, láttu mig vera . . . !
Síðan bætti hann við eldfljótt:
— Frú Berg hét -að fornafni
Inga!
— Rétt er það, sagði gjaldker-
inn mæðulega. Hann deplaði aug-
unum órólegur.
— Höfuðástæðan fyrir því, að
ég þagði, er sú að ég trúði ekki
mínum eigin eyrum. Þessar tvær
konur — frú Latvala og frú Berg
— voru mjög góðar vinkonur.
Síðast á veitingastaðnum í Visby,
það er að segja aðeins þremur
klukkustundum áður, sagði frú
Berg, svo að allir máttu heyra:
„Kaarina. Þú ert sú eina hér, sem
er talandi við. Við skulum fara
niður að skipi. Eg held að við
tvær eigum sitthvað vantalað.
Storm nuddaði á sér hökuna:
— Einmitt.
— Og þegar við hin komum frá
veitingastaðnum og um borð sátu
þær í reyksalnum aftur á og töl-
uðust við eins og beztu vinir.
Þær sátu mjög nálægt hvor ann-
arri eins og beztu systur. Eða
eins og samsærismenn, sem gera
áætlanir um að gera öðrum eitt-
hvað illt. Ekki hvor öðrum, skilj-
ið þér.
— Það er rétt. Það hef
ég heyrt. En hvað í fjand . ..
fyrirgefið þér. Af hvaða ástæðum
verður þessi skyndilega breyting?
Þetta er óskiljanlegt! Einnig þótt
hverflyndi kvenna sé tekið með í
reikninginn.
Storm reyndi að hlæja, en hlát-
ur hans var óeðlilegur.
Jaatinen yppti öxlum. — Þetta
er mér fullkomin ráðgáta.
Storm fékk allóhugnanlega hug
mynd. Hann spurði snöggt: —
Hafið þér sagt öðrum frá þessu?
— Nei, aðeins yður.
— Það er þó allavega gott. Ef
til vill hafið þér bjargað lífi yðar.
Eða hver veit. Frú Berg er líka
dauð .. .
Gjaldkerinn hrökk við.
— Eh . . . sagði hann hikandi.
— Já? spurði Storm óþol-
inmóður.
— Jú . . . má ég skýra þetta
ögn frekar. Ég hef ekki sagt nein-
um núlifandi manni frá þessu.
Storm kipraði saman augun. —
Hvað eigið þér við?
Gjaldkerinn nuddaði stólarm-
ana órólegur.
— Sjáið þér til . . . Ef ég á að
segja yður eins og er, þá hugs-
aði ég, þegar ég heyrði um
hvarf frú Latvala, eitthvað á þessa
leið: Frú Berg kyrkti frú Latvala
og fleygði henni í sjóinn. Það var
níðangurslegt ódæði. Ef það var
þá satt. En þó að ég ef til vill
efaðist um hæfni minna eigin
skilningarvita, þó að ég sæi fram
á, hve fjarri lagi þetta virtist,
fannst mér — já, ég fann á mér,
að svona mundi þetta vera. Ég
hugsaði málið. Og að lokum var
þetta orðið að hreinni martröð.
En ég sagði engum neitt. Þegar
Lindkvist vakti máls á þessu við
barinn um kvöldið sagði ég ein-
tóma vitleysu. Ég féllst á kenn-
ingar hans og samsinnti honum í
einu og öllu. Það var eins konar
sjálfsvörn. En ...
— Haldið þér áfram, fljótt!
— Ég hafði enga ró í mínum
beinum. Gjaldkerinn greip föstu
taki um stólarmana. — Og á
heimleiðinni nálægt strönd Got-
lands fékk ég djöfullega
hugmynd. Ég ákvað að gera til-
, raun með frú Berg. Ég er gamall
maður, ég hef séð margt og mik-
ið, og ég get lesið í svip fólks.
Ég sem sagt gerði tilraun — all
grimmdarlega — en frú Berg var
einnig grimm. Um leið og húri
kom gangandi á móti mér í
skuggalegum ganginum —
það var þegar tekið að rökkva —
staðnæmdist ég við hlið hennar
og hvíslaði í eyra henni með
skelfingu og undrun í röddinni:
En Inga . . . Hvað gerirðu . . .
Nei, láttu mig vera ...
Það fór kuldahrollur um Storm.
— Og hvernig varð henni við?
Gjaldkerinn svaraði lágum
rómi:
— Frú Berg kom sem sagt á
móti mér eftir ganginum. Hún
bar vatnsglas í hendi. Um leið og
hún heyrði það, sem ég sagði, féll
glasið í gólfið. Um leið og það
brotnaði, veitti ég svipbreytingum
hennar nánar athygli og þær
komu upp um allt. Á andliti
hennar var samantvinnuð skelf-
ing, undrun og sektarvitund . . .
En á næsta andartaki hafði hún
náð sér. Hún setti upp harðneskju
legan svið og gerði sér upp gam-
an með því að skammast yfir því,
að ég væri að hræða fólk að
ástæðulausu . . .
16. KAFLI
„Gamall og elliær".
Þau orð hafði Lindkvist haft
um gjaldkerann. Eða öllu heldur
haft eftir gjaldkeranum um sjálf-
an sig.
Storm sat á skrifstofu sinni í
djúpum þönkum. Hann drap f
sígarettustubbi í öskubakkan-
um og kveikti síðan strax í ann-
arri. Blótsyrði hrökk honum af
vörum.
„Elliær". Kannske var hann
bara gamall karl með alltof auð-
ugt ímyndunarafl. Það var svo
sem ekki útilokað. Kannske var
Jaatinen einn þeirra manna, sem
höfðu gaman af að draga að sér
athygli annarra, eða reyndu að
verða eitthvað annað og meira en
þeir voru með alls kyns lygisög-
um. Kannske hafði þetta svo að-
eins verið draumur . . . og síðan
hafði hann haldið, að það hafi ver
ið raunveruleiki. Svo hafði hann
skáldað upp afganginn. T.d. þetta
með tilraunina á frú Berg.
En Jaatinen hafði verið full-
komlega rólegur og viss í sinni
sök og hann hafði verið mjög
sanrfærandi.
En af hverju stríddi það, sem
hann sagði gegn öllum staðreynd-
um?
Frú Berg og frú Latvala höfðu
verið góðar vinkonur.
Og það, sem furðulegra var:
Var þá frú Berg myrt og þá af
öðrum morðingja? Hver myrti
þarna? Og hvers vegna?
— Nei andskotakornið . . . það
getur ekki verið . . . Storm tók
ekki eftir, að hann hafði hugsað
upphátt. Hann var svo niðursokk-
inn í hugsanir sínar, að hann tók
nú fyrst eftir, að það hafði verið
barið alloft á dyrnar hjá honum.
— Kom inn.
Harri lögreglumaður gekk inn.
*/•*'

14
T í M I N N, þrlðjudagur 26. maf 1964.