Vísir - 24.12.1934, Blaðsíða 15

VÍSIR
l€l. .
m --I I KADOLSKUM SIÐ.
Um jólin mætti vafalaust rita
stóra bók, og' þó frekar bækur en
bók. ÞaS er svo óendanlega margt,
sem þar kæmi til greina.
Hér á NorSurlöndum og íslandi
Kafa jólin í öndveröu ruriniö sam-
an við heiöna hátíö, sem fyrir var,
og dregið nafn af henni og a'ð
ýmsu leyti fengi'ö svip af henni.
Hinn 22, desember eru sólhvörf
og skemstur dagur, en eftir það
styttir nótt og hækkar sólargang,
og er vonlegt að rnenn hér um
lángar vetrarnætur fögnuðu lengd-
um degi. Það er vafalaust af til-
viljun að jólahátfðin er sett um
jæ-tta leyti, því að það er fullvíst,
að hinn 24. desember er ekki réttur
fæðingardagur Krists, og telja
fræðimenn hann vera fæddan að
vorlagi, í apríl eða svo. Úr því
minst er á að fæðingardagur
Krists, eins og hann er alment
talinn, er sögulega rangur, þá
kann einhverjum að þykja það
íróöegt að vita, aö fæðingarár
Krists er ekki betur á vegi statt.
Við þykjumst miða tímatal okkar
við fæðingu Krists, og flestir
munu halda, að hann sé fæddur á
niótum ársins 1 fyrir Krist og 1
eítir Krist, en það er ekki. Hann
cr fæddur nálægt því, sem við
mundum neyðast til þess að kalla
árið 5 fyrir Krists burð. Það læt-
ur skringilega í eyrum, en er nu
samt svona, og ef tímatal okkar
væri borið saman við það, sem
miðað er við, þá ættum við nú
að réttu lagi aö vera að ljúka ár-
ínu 1939. Á villunni stendur svo,
að munkur einn, sem uppi var á
6. öld, Dionysius að nafni, auk-
nefndur Exiguus (hinn litli)
fékst mjög við tímatal og rím-
reikning og var.ö fyrstur manna
til þess að miða áratal viö Krists
burð, en var svo slysinn, er hann
var að þessu, að telja fæðingarár
Krists vera árið 754 frá byggingu
Rómar, en við hana var miðað
þangað til. Þetta átti aö réttu að
vera 749, en villan hefir .haldist
síðan, enda er engin ástæða til að
leiðrétta hana, því auðvitað er
sama við hvað ártaliö er miðað.
Auðvitað var jólahaldið hér að
skipulagi til mjög svo hið sama
í kaþólskum sið eins 0g annars-
staðar. Aðdragandi jólanna var
jólafastan, sem svo var kölluð, en
nú er nefnd aðventa. Svo segir í
Grágás: „Jólaföstu eigunr vér að
halda. Vér skulum. taka til annan
dag viku að varna við kjötvi, þann
er drottinsdagar eru 3 á millum og
jóladags hins fyrsta (þ. e. fyrsta
mánudag í jólaföstu). Þá skal eigi
eta kjöt frá þeirri stundu, nema
drottinsdag og messudaga lög-
tekna. Föstudaga eigum vér að
fasta í jólaföstu og næturnar og
hinn næsta dag jólum fyrir og
jólanótt og fyrir hinn þrettánda
dag skulum vér fasta um daginn.“
Jólafastan var því fólgin í því, að
menn skyldu alla virka daga varna
úð kjöt og borða einmælt, sem þó
ekki getur í þessu ákvæði, og á
föstudögum skyldu menn einnig
fasta um nóttina, og átti þá sam-
kvæmt öðru ákvæði að fasta við
þurt, en „það er þur matur gras
og aldin og jarðávöxtur allur“
segir í Grágás. Hins vegar voru
allir sunnu- og helgidagar undan-
þegnir föstunni. Kristinréttur
Arna biskups skipar svo fyrir, að
á jólaföstu skuli ekki „kaupsakir
fremja, eigi sækja né þing stefna,
og engan til dauða dæma né
likamsvananar, og eigi eiða vinna
nema til friðar og sættargerðar."
Ennfremur skyldi elcki hjón sam-
an vígj;a á jólaföstu. Það voru
því ekki litlar hömlur, sem lagðar
voru á borgaralegt líf vegna að-
ventunnar.
Jólafastan hélst til miðnættis á
jólanótt, en á daginn fyrir aðfanga-
dag bar hér á landi eina hæstu
hátið ársins, Þorláksmessu, og hef-
ir hún því að vissu leyti lent inn
í jólahátíðarhringnum og vafalaust
sett svip á aðfangadaginn. Á Þor-
láksméssu féll auövitað fastan nið-
ur og voru veisluhöld mikil, og
er því meira en hæpið, að tekist
hafi að stöðva þau svo fljótt, að
ekki hafi einhverjar angalýjur
þeirrar hátíðar um mat og drykk
seilst yfir á aðfangadaginn.
Jólahelgin hóíst á miönætti á
jólanótt, en ekki á aðfangadags-
kveld, eins og nú er títt hér á
landi, enda var fastað þangað til.
Samkvæmt Grágás og Kristinrétti
Árna biskups var jólahelgin alls
13 dagar, en dagarnir milli jóla-
dags hins fyrsta og þrettánda voru
kallaðir meðaldagar. Samkvæmt
Grágás voru jóladagarnir sjálfir
4, en Árni biskup skipaði í Kristin-
rétti sínum, að þeir skyldu vera
5, sem aftur var úr lögum numið
1302. Máttu fnenn allan þann tíma
fæst dagleg störf vinna. Á jóladag
hinn fyrsta, á áttadaginn, en það
cr áttundi dagur frá jóladegi, og
voru allar stórhátíðir í þá daga í
áttadagahaldi, og voru jafnir að
haldi og viröingu fyrsti dagur og
átti, sem og á þrettándanum mátti
engin störf vinna, hvorki matliúa
né annast skepnur eða fást viö
önnur heimilisstörf, sem oss
mundu nú þykja óumflýjanleg. En
liins vegar var leyft að veiða þessa
daga, en þó ekki alt. Menn máttu
veiða hvítabjörn og rosmhval, og
menn máttu flytja og festa reka-
hval 0g jafnvel skera hann, ef ekki
var hægt að festa honum, en er
menn komu saman til hvalskurðar
jiótti það í þá daga, og lengi frani-
eftir, skemtisamkoma og varð þar
all sukksamt, svo að líklegt er, aö
hvalskurður, ef til kom, hafi svift
mesta helgisvipnum af jóladegin-
um. Þá mátti og taka fisk, ef land-
gangur varð af fiski, og var þaö
talið landgangur, ef ná mátti fisk-
inum með höggjárnum eða hönd-
unum, en það mátti livorki nota
net eða öngla. Það mátti og taka
fjaðursára fugla, en því aðeins,
að þeim yrði náð með höndunum.
Sú kvöö fylgdi allri veiði á þess-
um dögum, að einn fimtungur
hennar skyldi gefinn fátækum.
Annan livorn daginn 3. eða 4. í
jólum, þann er hverjum hentaði,
mátti og moka Elór undan skepn-
um. Hinn 5., 6. og 7., hinn 9., 10.,
11. og 12. í jólum mátti og nioka
undan og reiða mykjuna á völl
þann, sem næstur var fjósi, en
því aðeins, að menn hefðu hross
til ]>ess að flytja á mykjuna;
væri svo ekki, þá skyldi færa
mykjuna á haug. Þessa sömu daga
mátti og slátra fé, en elcki öðrti
en því, sem hafa skyldi um jólin,
og ])á mátti líka brugga öl, og sýn-
ir það hvorttveggja í senn, livað
ölkærir menn voru í þá daga, og
hvað ölið hefir þótt nauðsynlegt.
Loks máttu menn þessa daga
sækja hey, sem menn áttu fjarri
bæ, en þó ekki nieira en þeir
þurftu til hátíðarinnar. Það rná
því heita, að öll dagleg störf hafi
tepst um jólin, og hafa þau því
verið mönnum góð hvíld. Reyndar
þurftu menn ekki hér á landi að
kvarta undan hvíldardagaleysi fyr-
ir siðskiftin, því að þá voru hér
lengst af 123lögskipaður hvíld-
ardagur á ári móts við 58 nú, en
])á þektu menn reyndar heldur
ekki atvinnuleysi.
Þegar svona var ríkt hald jóla-
daganna 13. gat ekki hjá því fari'ð,
að hvert heimili þurfti undir þá
mikinn undirbúning og fyrirvinnu,
svo að alt væri til reiðu uni helg-
arnar, án ])ess að fyrir þyrfti að
liafa. Hefir því þurft að hafa mjög
mikla aðdrætti til heimilanna fyr-
ír jólin, og hafa nienn ekki þá síð-
ur en endranær dregið alt fram á
síöustu stundu. Menn hafa þvi ver-
ið í óða önn síðasta daginn fyrir
hátíðina að undirbúa og viða aö
sér, en af því dregur dagurinn
nafn sitt, aðfangadagur.
Nú mun niörgum þykja, aö með
þessu væri jólin haldin sómasam-
lega og svo að fullu nægði. En að
minsta kosti hér á landi sýnist
hafa orðiö nokkur auki jólahalds-
ins. Þrettándinn, sem aö lögum var
síðasti dagur jólanna og að kirkju-
nietum hærri en jólahátíðin sjálf
— gekk næstur páskum, líklega
vegna þess, að í öndverðu var jóla-
hátíðin höfð á þrettánda — var
auðvitað eins og allar stórhátíðir
í áttadagahaldi. Var áttidagur
þrettándans 13. janúar, og var sá
dagur kallaður geisladagur, en í
sumum fornum rímtölum er hann
líka kallaður aííaradagur jóla, og
má af því ráða að áttadagahald
þrettándans hafi dregist inn í jóla-
haldshringinn og geisladagur tal-
inn siðastur jóladaganna, svo að
hér hafi jólin raunverulega verið
haldin 21 dag, og er þetta ef rétt
er athugað Ofur skiljanlegt.
Jólahátíðin liófst á miðnætti á
jólanótt með miðnæturmessu, en
ciaginn áður hafði hátíðin þó að
vissu leyti liafist í kirkjulegum
skilningi, því aö hún hafði eins og
aðrar stórhátíöir vigília — vöku,
þ. e. a. s. að daginn áður var sung-
in aí lienni messa og tíðir, og er
rnessan á aðfangadagskveld í þjóð-
kirkjunni islensku sambryskingur
aí miðnæturmessunni á jólanótt og
kveldsöngstíðinni á jólavökunni —
Kristsvöku. Hafa menn vafalaust,
eins og enn er siður í kaþólskum
lóndum, farið að hátta síðari hluta
aðfangadags og sofið þar til mál
var að fara á fætur undir mið-
nættið. Þjóðsögurnar okkar sýna
þaö glögglega, að það hefir verið
siður hér að allir af hverjum bæ
færu til kirkju, og að helst ekki
yrði eftir nema einn maður heima,
er gætti húsa og elds. Ekki munu
þeir, sem til kirkju fóru hafa
borðað áður, bæði vegna þess, að
íöstúnni var eklci lokið fyrri en á
miðnætti, og eins vegna þess, að
flestir munu hafa verið til altaris
í miðnæturmessunni, sem kallað
var að ganga innar eða taka Guðs
líkama, en þeir, sem það ætluðu að
gera, skyldu vera alfastandi, svo
að þeir hefðu hvorki neytt vots
né þurs. Það er því sjálfsagt, að
menn riiuni liafa liaft með sér nesti
cg tekið til snæðings aö rnessu-
gerð lokinni, aðrir en prestar, sem
áttu eftir að syngja tvær messur
enn, aðra in aurora eða in galli-
cantu — með morgunsárinu eða
við hanagal, en hina in die — þeg-
ar kominn var dagur. Er hætt við,
að sukksamt hafi orðið að þeini
snæðingi og í heimreiðinni, og þó
ekki þurfi að efa, aö í þá daga
hafi miðnæturkirkjuferðin verið
farin af guðrækni, hefir hún vafa-
laust og verið skemtileg tilbreytni,
sem valdið hefir gleðskap, enda
voru jólin gleðskaparhátíð líka frá
hendi kirkjunnar.
Enda þótt jólahátíðin væri í
tvennum skilningi hátíð ljóss, liá-
tíð sólhvarfanna og hátíð Ivrists,
sem kallaður var ljós heimsins, þá
var það almenn trú að skugga-
völdin brygðu sérstaklega á leik
jólanóttina og geröu aðsúg aö
mönnum, sem væru einir saman og
fjarri Guðs húsi. Því var það, að
mannháski þótti að vera einn
heima á jólanótt, er aðrir færu til
messu, og eru þjóðsögurnar grein-
argóðar um það, hvað viö lá, ef
illa tólcst, því að þær segja mikiö
af því að menn þeir, sem það starf
unnu, væru orðnir ærir, þegar þeir,
sem til kirkju liöfðu farið, komu
heim með morgninum. Það kann-
ast og allir viö jólasveinana, og'
því er ekki aö leyna, að þeir voru
heldur lítið góðgjarnar verur.
Það niá sjá það á Islendinga-
sögum og Biskupasögum, að siður
hefir veriö að halda jólaveislur,
og munu þær vafalaust vera eftir-
legukindur frá jólablótunum í
heiðni, en lítt veit maður hvernig
þeini veislum var háttað. Það ,hafa
þó veriö mat- og drykkjarveislur,
og ekki liafa þær veriö í óþökk
kirkjunnar, því aö í sögu Lauten-
tiusar biskups segir: „Jólaveislu
lét hann (þ. e. biskup) jafnan
sæmilega halda prestum og öllum
klerkum, próventumönnum, bryta
og ráðskonu og öllum heimamönn-
um, svo að allir höfðu nógan fögn-
uð“, og um Þorlák biskup, sem
talinn var halda allar föstur mjög
ríkt, enda þótt ekki bæri skylda
til, er sagt, að hann hafi þó út af
þessu brugðið, ef jóladag bar á
föstudag, þvi aö þá hafi hann þann
dag bergt kjöti. Lýsingin á al-
mennum veisluháttum Laurentius-
ar biskups bendir og mjög til þess,
að ekkert muni hafa skort þar,
síst vínföng. Segir þar: „Svo
nrikla forsjá hafði herra Lauren-
tius, at afla inn drykkjarföng at,
livar sem fá kunni þau á íslandi.“
„Viðr alla gesti sína lét hann gjöra
sæmilega; sátu þeir allir uppi í
lians stofu, sem framari voru;
skyldu þeir, sem sátu hjá honum
sjálfum drekka sem þá lysti, og
engi meira en hverjum best líkaði;
var að þeini engu meira sótt, sem
ágjarnari voru til dryklcjarins, svo
aö það var þeirra skuld, sem illa
fóru af.“ Það þarf því ekki að
efa, að í þessuni veislum hafi verið
borðað vel og drukkið þétt. Á jar-
teinabók Jóns biskups helga sést,
að manna á meðal hafa að stað-
aldri um jólin veriö hafðir allskon-
ar leikar, og þarf ekki að efa, aö
stignir hafi verið dansar, þó ekki
sé þess getið og illa væri séð af
kirkjunni.
Ekki veröur séð að jólagjafir
hafi tíökast hér á landi fyrir si'ða-
skiftin, en þó kann þa'ð vel að
vera. En ölmusugjafir voru mikl-
ar um jólin eins og aðrar stórhá-
tíðir, og lagði kirkjan mikla á-
herslu á, að menn væru góðir
þeim, sem voru liðsþurfi. í Krist-
inrétti Árna biskups segir, að
hverjum, sem ölinusu g'eíi „rétti-
lega og meö góðum vilja, þá biöji
hún og þiggi af Guði miskjunn
sínum gjafara og slökkvi svo hans
svndir, sem vatn slökkvi eld.“
G. J.
GLEÐILEGRA JÖLA
óskum við öllum okkar
viðsldftaoinum
lil lands og sjávar.
Veiðarfæravcrslunin
GEYSIR.
GLEÐILEG JÖL!
Heildverslun Garðars Gíslasonar.
v É É É é
.A'Ci. -Áú. 2>m4 2>m4 2>m4 ^'4 .£14 ^\iý. _>V4 2-V4 2>M4 2M4 .^14 2V4 2>'J4 ^14. 2V4 ^14. 2V4 2V4 ^14.
diA' áfe áb- s-D -Lv ste íJs» sás- s&y sfe áy?
H G L E Ð I L E G J O L !
M
m
Óskum öllum
G LEÐI L E GRA J Ó L A.
Verslunin Björn Kristjánsson.
Jón Björnsson & Co.

2^14. .ij’4. ^V4 ' 2)'4- cJ-4. éð'4- 2V4 ú>,4- 2V4 2V4 -AJ4- -i>'J4 jJ'4. cj'4- 2?J4 jV4 2V4 2V4 2V4 2V4
Mg&a&Mai&ateMsfeMa&sMafóM ais aás SiS>a!SSö*’Síi&§ft&3aS’
M
M
24
M
M
f
PjtNSBðHRHi
og HRESSINGARSKÁ LINN
^ óska öllum sinum viðskiftavinum gleðilegra jóla.
2JJ4.
xM4. 2>M4 2tV4. ^\'4 2^4 2>M4 -v\'4.2^14. 2sm4- cJ'4- jJ'4- -á'4- 2V4 c;m4 j?'4 oj'4 jJ'4 2sm4 2V4 cJ'4 c~\J4 c?J4 -j>'J4 c-M4 csM4
2V4
2-\'4
ár?
2s'J4
Éé
2V4
m
jJ'4
m
2>'J4
m
j."4
m
M
m
m
GLEfíILEG JÓL !
Kjötbúðin Herðubreið,
Hafnarstræli 18.

.• 14 VM7- vm/- sM/y ^14 A14 2j'4 2" 4 2Ö'4 cV4 -x'!4 2>M4 ú>'4 2V4 -t?!4 2V4 -t?J4 cJJ4 2V4 ^'J4 ^'J4 ú>J4 ^J4 -ýJ4 ^'J4
É&drrtfer&rá&é&áfrá&'
2s'J4
£\J4
GLEÐILEG JÖL!
j-'J4
Ék
2>'J4
Ölgerðin Egill Skallagrímsson.
M
2f\'4
M
2>\'4
áfe
2f\J4
2-m4
2í''4 2>m4 2V4 2s"4 2-m4 2'i4 2>m4 2s"4 -A'4 ús'4 2ö'4 Km4 2-m4 ^J4 ú>J4 ^"4 -8m4 £m4 -ýJ4 a'J4
2^» áé? &£» ^ ^ 2᧻ 2a§» Ms? ^áS» ^ ^ ^r éá?
sM4 2SM4 2>m4 2>m4 2>m4J
2-\>4
m
M
• 2>"4
Ék
2f\>4
2fM4
Éá
2s\’4
Ék
2-\'4
2>m4
m
2>'J4
É&
2-m4
2>'J4
2>'J4
Ék
2>'J4
2>'J4
2>\'4
B. Cohen,
11 & 15 Trinity Honse Lane,
Hull, England,
óskar ölliim vinum sínum
gleðitegra jóla og góðs og
farsæls nýárs og mun
hafa mikla ánægju af að
sjá þá, hvenær sem þeir
koma til Englands.
2>'J4!
m
2>m4
M
2>m4
M
2>m4
M
1
j>'J4
M
M
24
M
M
24
M
2>m4
M
2>m4
M
22m4
M
m
■24
M
214.
M
214.
M
^>"4
M
2>\J4