Morgunblaðið - 20.08.1939, Blaðsíða 5

Snmradagur 20. ágúst 1939.
i
----------- JPtorgttttfelaðtð--------------------------
Út«eí.: H.f. ÁrvaJrur, Beyklavlk.
Ritstjðrar: Jðn EJartanuoa oc Vtltfr BUfAmien (AbyrclhtrmaOm).
Auglýsincar: Ársl Óla.
Kitstjðrn, auglýsincar oc afrreiCsla: Aneturatrsstl 8. — Blml lfðO.
Áekriftargjaid: kr. 8,00 á nsánuCl.
í lausasðln: 15 aura etntaklO — 1* aura aed Liavbðk.
VERKSMIÐJUDEILAN
D E I L A N um síldarverk-
smiðjurnar virðist með öllu
. ..ástæðulaus, því að allir, sem vit
ihafa á þessum málum, eru í
J*aun og veru sammála um, að
. íRaufarhafnarverksmiðjan sje
imest aðkallandi og ríkisstjórn-
in vinnur að því af fullum
krafti, að koma þeirri verk-
smiðju upp fyrir næsta síld-
veiðitíma. Ríkisstjórnin er nú
.að gera út mann til utanfarar,
þeirra erinda, að afla fjár til
stækkunar ríkisverksmiðjanna
og þá fyrst og fremst til bygg-
ingu hinnar nýju verksmiðju á
Raufarhöfn. Framkvæmdastjóri
ríkisverksmiðjanna fer einnig
utan, til þess að Velja vjelar og
annað efni, sem þarf til verk-
smiðjanna.
i<r
Verksmiðjudeilan hefir ná-
lega eingöngu snúist um eina
verksmiðju, Rauðku á Siglu-
firði, sem er eign Siglufjarðar-i
bæjar. Það eru vitanlega hin
pólitísku öfl á staðnum, sem .
hafa róið undir þessari deilu,
og hefir greinilega, mátt sjá það
á blöðum hjer.
En hvað sem deilunni um
Rauðku líður, er hitt staðreynd,
;að ekki hefir verið hörgull á
verksmiðjum á Siglufirði í sum-
ar. Að vísu er þetta ekki rjett-
ur mælikvarði á þörfina, vegna
þess hvað lítið hefir borist að
af síld. En sama verður uppi á
t teningnum, ef litið er til tveggja
undanfarinna ára, sem voru
. ágæt veiðiár. Tafirnar og stöðv-
. aniimar, sfem þá voru við lönd-
un slldar á Siglufirði, stöfuðu
• «kki fyrst og fremst af því, að
hörgull var á verksmiðjum þar,
heldur áttu þær rót sína að
rekja til þess, að Raufarhafn-
arverksmiðjan var of lítil. Um
þetta mál skrifaði á sínum tíma
Jón Fannberg framkvæmdastj.
,'greinar hjer í blaðið og sýndi
fram á með skýrum rökum, að
það er hin nýja Raufarhafnar-
verksmiðja, sem mest er aðkall-
^andi.
★
Útgerðarmenn og sjómenn
hafa fyrir löngu bent á nauð-
syn þess, að reist yrði á Raufar-
höfn stór verksmiðja með stór-
um þi-óm.
Skipstjóra- og stýrimanna-
fjelag Reykjavíkur skrifaði þá-<
verandi ríkisstjórn um málið í
d> sember 1936. Það benti á þá
gömlu reynslu síldveiðimanna,
að árlega fengist mikið af síld-
inni við Sljettu og Langanes.
Það benti einnig á, að siglingin
frá Sljettu til Siglufjarðar tæki
alt að 20 klukkustundir og kost-
aði mikið fje. En auk hins beina
kostnaðar af þessari löngu sigl-
ingu kæmi svo töfin frá veiðum.
Fjelagið benti á, að í sæmilegri,
tíð og með aflabrögð í meðal-
lagi, gæti skip auðveldlega fylt
isig tvisvar á þeim tíma, sem
færi í það, að sigla báðar leiðir;
er þá miðað við það, að skipin
fengju afgreiðslu á Raufar-
höfn.
★
Þau árin, sem liðið hafa síðan
Skipstjóra- og stýrimannaf jelag
Reykjavíkur skrifaði þetta
brjef, hafa staðfest alt, sem þar
var sagt, en þó e. t. v. áldrei
eins átakanlega og nú í sumar.
Það hefij* komið aðeins ein
veruleg síldarganga í sumar og
hún kom við Langanes. Þar var
feikna mikil síld um skeið og
fyltu skipin sig þar á örskömm-
um tíma. Flotinn, sem veiddi
fyrir ríkisverksmiðjurnar
streymdi til Raufarhafnar, því
þangað var skemst að sigla. En
vegna þess hve verksmiðjan þar
er afkastalítil (1200 mál á sól-
arhring) fyltist alt á Raufar-
höfn tvo fyrstu dagana, sem
veiðin stóð. Varð þá áð kalla
flotann til Siglufjarðar, sem tók
20 tíma siglingu báðar leiðir.
Veiðihrotan við Langanes
stóð ca. hálfan mánuð. Vegna
þess hve siglingin þaðan til Siglu
fjarðar er örðug og löng, gátu
smáskip ekki notfært sjer veiði-
hrotuna eystra. En hin stærri
skipin, sem gátu hagnýtt sjer
hrotuna, fengu hinar löngu taf-
ir við siglinguna fram og aftur.
Það mun ekki of í lagt, að
farið hafi forgörðum nú í sumar
a. m. k. 100 þúsund mál, vegna
þess að ekki var fyrir hendi
stór verksmiðja á Raufarhöfn.
Þetta eru miklir peningar, sem
þarna hafa tapast. Þetta er
sama sagan sem hefir endui*-
tekið sig síðustu þrjú árin.
★
Þegar verksmiðjumálin eru
skoðuð frá þessu sjónarmiði, er
það blátt áfram furðulegt, að
menn skuli dag eftir dag, viku
eftir viku og mánuð eftir mán-
uð vera í háa rifrildi um það,
hvort leggja beri aðaláhersluna
á það nú, að stækka verksmiðj-
una Rauðku á Siglufirði..
Þeir, sem kunnugastir eru
þessum málum, útgerðarmenn
og sjómenn, standa undrandi
yfir því, að menn skuli geta ver-
ið að deila um svona augljósan
hlut.
Vitanlega ber að leggja aðal
áherslu á stækkun Raufarhafn-
arverksmiðjunnar og hin nýja
verksmiðja þar verður að koma
fyrir næsta sumar. Að þessu
stefnir ríkisstjórnin og þar er
hún á rjettri leið.
í blaðinu í gær var þess getið,
að cementskipið „Mari“ hefði
komið liingað með cementsfarm
til H. Benediktsson & Co. Þetta
var missögn, skipið losaði í
Borgarnesi cement og timbur
á Akranesi, og í Hafnar-
firði cement, en hjer affermdi
skipið aðallega hráefni til smjör-
líkisgerðar. ■
Onnur grein Gunnars Thoroddsen:
Sólmánuður á Aust-
í Fáskrúðsfirði.
O rá Stöðvarfirði fór jeg
gangandi yfir Víkur-
heiði til Fáskrúðsfjarðar.
Kom jeg fram í Vík við Fá-
skrúðsfjörð sunnanverðan,
en þaðan flutti mig bátur
að Búðum, sem er kauptún-
ið við Fáskrúðsfjörð.
Nafn fjarðarins og hjeraðsins
hefir greypt í hug manns heldur
fáskrúðuga mynd af þessari sveit,
en sú mynd breytist fljótlega, og
fríkkar í einu vetfangi, þegar litið
er yfir fjörðinn og hjeraðið #í
glampandi sólskini, þar sem hin
fagra og gróðursæla ey, Skrúður,
blasir fyrir fjarðarmynni, sem út-
vörður fjai’ðarbúa Er ýmsum get-
um að því leitt, hvernig nafn fjarð-
ar og eyju sje til orðið, og hvert
sje samhand þeirra í milli. Telja
þó flestir, að fjörðurinn dragi
nafn af eynni, en úr því skilur
leiðir um skýringar. Sumir telja,
að eyjan hafi í öndverðu hlotið
nafni Fáskrúð, og fjörðurinn verið
heitinn eftir henni, en síðar hafi
eyjan breytt nafni. Aðrir lialda
því fram, að fjörðurinn hafi heit-
ið Fráskrúðsfjörður, en r-ið hafi
síðan niður fallið. Ekki skal hjer
lagður dómur á þetta deilumál, en
hugsa má sjer þann möguleika,
að nöfnin sjeu bæði óbreytt frá
upphafi, hin grösuga og fagra
eyja skírð Skrúður, en mönnum
hafi þótt fjörðurinn fáskrúðugnr
í samanhurði við fegurð eyjunnar,
og því hafi hann hlotið nafn sitt.
Á Búðum bjó jeg hjá sæmdar-
manninum Sveini Benediktssyni
lireppstjóra, sem mjög hefir kom-
ið við sögu Fáskrúðsfjarðar og
var oddviti um skeið.
Margs varð jeg vísari um sögu
og atvinnulíf Fáskrúðsfjarðar af
frásögn Sveins Benediktssonar.
Kvað hann mikil umskifti hafa
orðið á Fáskrúðsfirði síðan fyrir
30 árum, er hann fluttist þangað,
ekki síst um landbúnað þorpsbúa.
Fyrir 30 árum áttu 2—3 menn
kýr, samtals um 10 að tölu, og
voru íbiiar þá á fjórða hundrað.
Nú eru þar 70—80 kýr, og íbúar
tæp 600. Sagði hánn mjer, að lær-
dómsríkt væri að bera sarnan útlit
og hraustleika baxnanna þar nú og
áður, því stórfeldum framförum
fjörðum
ir um 10 þús. kr. á ári. En
jafnframt er fiskslóginu, sem er
einhver hinn besti áburður, sem
völ er á, fleygt og mokað í sjóinn.
Sá jeg þess glögg merki á einum
bæ austanlands, er jeg kom á.
Var sláttur þar nýbyrjaður, og
veitti jeg því eftirtekt, að á
nokkru svæði í túninu var gras-
vöxtur áberandi miklu meiri en
annarsstaðar í sama túni. Spui’ði
jeg bónda, hverjn þetta sætti, og
skýrði hann mjer frá því, að á
þennan hlett hefði hann borið fisk-
slóg. En það mun víðar en þarna,
sem þessum dýrmæta áburði, sem
ekkert kostar, er rnokað í sjóinn,
en svo varið stórfje og miklum
gjaldeyri til kaupa á útlendum
áburði. Var mjer skýrt svo frá á
Fáskrúðsfirði, að þar væri A-akn-
aður áhugi fyrir því að hagnýta
sjer fiskúrganginn til áburðar, og
er þess að vænta. að sú mikla-um-
bót komist til framkvæmda sem
fyrst og sem víðast.
Búðaþorp er þokkalegt og við-
kunnanlegt kauptún, og allvel
■skipulagt án þess að skipulags-
uppdráttur hafi verið gerður. En
rnjög háir það gatnagerð um þorp-
ið, að mörg djúp gil skera það
sundur, og kostar ærið fje að
hlaða þau upp og brúa.
Nýtt og myndarlegt leikfimis-
hús hefir verið reist á Búðum og
er það um leið samkomuhxis.
Á Fáskrúðsfirði ræddi jeg við
helstu áhrifamenn Sjálfstæðis-
■flokksins, en boðaði ekki almenn-
an fund, enda var márgt manna
burtu farið, sjómenn til síldveiða
o. s. frv.
Frá Búðum fór jeg ásamt nokkr
um Fáskrúðsfirðingum í bíl út með
Fáskrúðsfirði, að prestssetrinu
Kolfreyjustað, og heimsóttum við
síra Harald Jónasson. Þaðan var
ekið upp í Staðarskarð, eða svo
langt sem bílvegur nær. Gekk jeg
síðan niður að Hafranesi við Reyð-
arfjörð. Er vonast eftir, að bráð-
lega verði bílfært að Hafranesi,
og væri það stórmikil samgöngu-
bót fyrir Fáskrúðsfirðinga. ’Gætu
þeir þá farið í bíl frá Búðmn að
hefði þau tekið, eftir að mjólkur- [Hafranesi, síðan í bát inn í Revð
framleiðsla og mjólkurneysla
jókst. Kartöfluframleiðsla hefir
einnig vaxið gífnrlega og mun nú
vera nærri 100 tunnum. Það sem
fyrst og fremst hefir skapað mögu-
leika fyrir þessum miklu framför-
urn er það, að hreppurinn keypti
fyrir allmörgum ái’um jörðina
Kirkjuból innan við kauptúnið og
hóf þar rnikla nýrækt, sem skift
er rnilli manna í reiti. Er fróðlegt
að ganga þar um og sjá þann
regin-mun, sem er á hirðu manna
um túnþletti sína. Sumstaðar kafa-
gras og síbreiða, þar sem vel er
um liirt og á borið, en e.t.v næsti
reitur snöggur og graslaus fyrir
vanhirðu og áburðarskort. Nú er
að langmestu leyti notaður tilhú-
inn áburður á nýræktina, og er
keypt af honum í fjörðinn fyr-
arfjarðarkauptún, en þaðan ganga
svo aftur bílar upp á Fljótsdals-
hjerað, norður í land og til Reýkja
víkur.
Frá Hafranesi fór jeg sjóleiðis
til Eskifjarðar og kom þangað að
kvöldi dags miðvikudaginn 28.
jiiní.
Eskifjörður.
Eskiförður er kunnur fyrir
margra hluta sakir. Þar er sýslu-
mannssetur Sunnmýlinga og þar
er Landsbankaútbú. En frægastur
hefir Eskifjörður orðið á síðustu
árum fyrir f járhagsöngþveiti sitt
og atvinnuástand. Hafa kommún-
istar haft þar alla stjórn á hendi
og mannaforráð um skeið, og hefir
af sumum verið litið á Eskifjörð
sem fyrirmynd að því sovjet-
lýðveldi, sem er framtíðardranmnr
kommúnista hjer til lands.
Ilreppsnefnd Eskifjarðar er
þannig skipuð nú, að í henni eiga
sæti 5 kommúnistar og 2 Fram-
sóknarmenn, og er oddvitinn
kommúnisti, Arnfinnur Jónsson að
nafni. Mun svo hafa verið síðan
1923, að þessir tveir flokkar hafa
jafnan verið í meiri hluta, og átt
oddvitann til skiftis. Sjálfstæðis-
menn neituðu við síðustu kosning-
ar að koma nokkuð nærri óstjórn-
inni á hreppnnm og buðu því ekki
fram lista.
Það sem einna mesta athygli
vekur í fjármálum Eskifjarðar,
ern útsvörin og framfærsluþung-
inn. Útsvörin hafa verið um 30"
þús. á ári. Er sagt, að hreppsnefnd
in hafi ætlað sjer að leggja þetta
á samkvæmt útsvarsstiga Reykja-
víkur, sem flestum þykir nú sæmi-
lega hár, og þá hafi hún fengið út
3 þús. kr. Nú voru góð ráð dýr,
og var þá gripið til útsvarsstiga
Isafjarðar, en samkvæmt honnm.
er útsvar t. d. af ellefta þúsund-
inu af nettótekjum 70%, en 90%
af því, sem fram yfir er. Yerkar
þetta m.a. þannig. að ef það óhapp
henti einhleypan mann, að græða
30 þús. kr. á einu ári, t. d. á síld-
arútgerð, þá þarf hann á ísafirði
að borga í útsvar, tekjuskatt og
lífeyrissjóðsgjald rúmlega 30 þús.
og 600 kr., eða röskum 600 kr.
meira en hann hefir aflað.
Þennan dásamlega útsvarsstiga
tóku svo Eskfirðingar til fyrir-
myndar, þegar Reykjavíkur-stig-
inn brást. Ekki dugði þetta ráð
þó alveg, og var dálitlu smurt á
hinn fræga ísafjarðarstiga, sem.
varla mun eiga sinn líka í víðri
veröld. T. d. er vitsvar af eignum
á Eskifirði 1.5—3%, og útsvar 4
verslanir 1.5—6% af veltu.
Framfærsluþunginn er slíkur, aS
meira en þriðji hver maður er 4
hreppnum. Af 700 íbúum hrepps-
ins eru um 250 á sveitarframfæri,
eða nærri 36% af íbúunum. Enda
fær hreppurinn stórfje á ári beint
xir ríkissjóði, og má því segja, að
heldur sjen að rætast draumar
kommúnista, að hver manneskja í
landinu komist á ríkið.
★
Sýslumannssldfti hafa nú orðið
á Eskifirði. Magrxús Gíslason, er
verið hefir sýslumaður Suður-
Miilasýslu í 18 undanfarin ár, Ijet
af embætti 1. júlí. Hefir Magnús
sýslumaður verið fyrirmyndar em-
bættismaðxu’, og mjög ástsæll með-
al sýslubúa. Má nokkuð marka
atorku hans og skilsemi, um inn-
heimtu ríkistekna af því, að af ea.
6 milj. ríkissjóðstekna, sem til
hafa fallið í sýslnnni á þessum
18 árum, var aðeins óinnheimt, er
hann ljet af embætti, 10—12 þús-
und krónur, og þar af aðeins um
helmingur talinn tapaður, eða um
eitt pro mille.
FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐU