Morgunblaðið - 24.12.1943, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ
jföstudagur 24. des. 1943,
Stokkseyrarferð með Pdli ísólfssyni
JKKI man jeg hvaða dag það
var, er við Ásgeir Þor-
steinsson verkfræðingur kom-
um að máli við Pál ísólfsson
og spurðum hvort hann vildi
ekki sýna okkur Stokkseyri.
Páll tók því vel. En þá þarf
helst að vera brim, segir hann.
Okkur talaðist svo til, að
sæta lagi í góðu veðri og brimi.
En Stokkseyri á ítök í Páli og
hann í Stokkseyri, eins og all-
ir vita. Því þar sleit hann sín-
um barnaskóm. hlustaði á brim
og spilaði á orgel, undir eins og
hann náði upp í nóturnar.
Farardagurinn rann upp
heiður og klár. Snjóföl um alt,
og glitraði mjöllin í lágskini
vetrarsólar. Þetta var einn
hinna undursamlegu morgna,
þegar landið klæðist merl-
andi perluskrúða, líkt og
ósnortnu brúðarlíni.
Við urðum hreifir af morg-
unsvala og náttúrufegurðinni,
undir eins og komið var út úr
bænum í bílnum um morgun-
inn, og fórum að minnast á
vetrarferðalög á hestbaki, þeg
ar lagt var á skaflajárn-
aða klárana út úr húsinu á
morgnana og þeyst allan dag-
inn yfir ísa og hjarn. Þá fengu
menn loft í lungun. En ekki
urðu dagleiðirnar langar.
Páll var slíkum ferðum ekki
kunnugur. Þegar Stokkseyring-
ar fóru til Reykjavíkur að vetr
arlagi í hans ungdæmi, fóru
þeir oftast gangandi. En á
sumrin fengu menn stundum
far með smjörvagninum, er
flutti smjörið úr rjómabúun-
um, fjórhjóla vagn með tveim-
ur hestum, hinn glæsilegasti
farkostur þeirra tíma.
Innanbúðar hjá Lefolii.
Á leiðinni austur yfir heið-
ina fór Páll að segja okkur eitt
og annað um það, hvernig lífið
yar á Stokkseyri og Eyrar-
bakka í ungdæmi hans. Þó
hann sje ekki nema fimtugur
maður, sýnast þeir tímar vera
í óralangri fjarlægð.
— Jeg var innanbúðar hjá
Lefolii-verslurl tvær sumar-
kauptíðir. Þegar mjer var sagt
upp eftir seinni kauptíðina,
varð jeg svo hryggur, að mjer
fanst jeg aldrei upp frá því
myndi líta glaðan dag.
Á Stokkseyri hafði hann á
hverju sumri sjeð lestirnar fara
framhjá, koma austan bakk-
ana og halda sömu leið til baka.
Dag eftir dag frá morgni til
kvölds sást til þessara lang-
ferðamanna er þeir þokuðust
láfram með alla sína mörgu
trússahesta. En á Eyrarbakka
var æfintýrið. Þar var versl-
að, hin mikla Lefolii-verslun.
Þar voru hundruð manna, er
biðu eftir afgreiðslu. Þar var
líf í tuskunum!
Skipulagið var svona: Þegar
lest kom, fjekk hver viðskifta-
maður númer í versluninni, svo
sjeð yrði, í hvaða röð menn
skyldu hljóta afgreiðslu. Engu
v'arð um þokað. Alt skyldi fara
riktuglega fram. En aðsóknin
var svo mikil og ör, að þeir,
sem óhepnir voru, þurftu stund
nm að bíða í viku og meira en
það, Aðkomufólkið hafðist við
í tjöldum. Og fjekk það ókeyp-
ds kaffi hjá versluninni tvisvar
lá dag. En .brennivínið urðu
Smámyndir úr fortíð og nútíð
þeir að kaupa sjálfir. Þrefald- I
ur krani var á brennivínsám- |
unni í gamla daga.
Brennivín og bindindi.
.— Jeg veit ekki betur, segir
Páll, en þessi mikli brennivíns-
krani sje kominn á Þjóðminja-
safnið. Það var ekki undar-
legt, þó gætnir menn fengju
áhuga fyrir bindindismálum á
þessum slóðum.
Og margir voru breyskir,
sem afneituðu Bakkusi í orði
kveðnu, eins og maður einn aust
an úr sveitum, sem kom úr
bindindis erindum í Reykjavík.
Það lá orð á að hann vissi
altaf hvar fengist best brenni-
vín, er hann kom af þeim fund
um. Hann kom gangandi yfir
heiðina, mætti manni sem átti
átti vasapela, og bauð honum
að súpa á. Hann saup vænan
sopa, sneri sjer undan, spýtti
út Ú£ sjer og segir síðan: „Já,
gott er bragðið, þó aldrei renni
maður því niður“!
Páll sagði okkur frá Nielsen
verslunarstjóra, þeim mæta
manni. Hann hafði verið í
dansk þýska stríðinu 1864 og
særst á höfði. Hann hafði altaf
s^vrtan blett á bak við eyrað,
er var eftir þann áverka. Hann
var ljúfmenni og náttúruskoð-
ari. Öllum þótti vænt um hann.
Þegar Eyrarbakkaskip komu
var oft boðið höfðingjum stað-
arins út í skipin, til mannfagn-
aðar í tilefni þess, að hinni
löngu sjóferð var nú lokið. Eitt
sinn hafði láðst að bjóða ein-
um af heldri mönnunum. Hann
ljet róa með sig út að skipinu
óboðinn. Hann hitti skipsmann
er þangað kom, og var sá ó-
kunnugur, hafði ekki komið
þangað áður.
Skipverji spurði hann hverra
manna hann væri. Gerði hann
þá grein fyrir sjer með þeim
hætti að veifa hendi til lands
og segja við útlendinginn: „Jeg
ejer dette Land helt op til Fjeld
ende som De ser“. Skipverja
þótti ekki nema sjálfsagt að
vísa eiganda Suðurlandslág-
lendisins til veislufagnaðarins.
Sel jeg ekki þessa sögu dýrari
en jeg keypti hana, og drengi-
lega þótti mjer þetta mælt við
Danskinn.
Bjartsýni í myrkri.
Er bíllinn rann niður eftir
Flóanum, spjölluðum við um
það, hve dásamlegt það væri,
að eiga heima í svona fögru
landi, og þegar menn skildu
við þessa tilveru, þá væri fátt
erfiðarcP'að hætta að mega dá-
sama íslenska náttúru.
— En nú skal jeg segja ykk-
ur eitt, segir þá Páll. í gær
hitti jeg mann, sem hefir verið
blindur alla æfi. Kunningi hans
kom með hann heim til mín.
Hann langaði til að hafa tal af
mjer, og þakka mjer fyrir Þjóð
kórinn.
Sjaldan á æfinni hefi jeg fyr
irhitt mann, sem var ánægðari
með tilveruna en hann. Það
vermdi mig. inn að hjartarót-
um. Hann á heima austur í
Hrepp. Hann getur farið einn
milli bæja. Honum fellur
aldrei verk úr hendi, þó hann
fái ekkert af því sjeð, sem
hann gerir.
Og svo eru menn að víla og
vola út af allskonar óþægind-
um og smámunum daglega lífs-
ins. En blindi maðurinn, sem
verður að lifa lífi sínu og vinna
sín verk í eilífu myrkri, sjer
ekkert af þeirri fegurð, sem við
höfum fyrir augum og fær
aldrei sjón, hann brosir til
manns út úr myrkri sínu og
nýtur þar bjartsýni sinnar. Við
megum skammast okkar fyrir
alt okkar vol.
Ornefni.
Nú vorum við komnir að
vegamótunum þar sem Stokks
eyrarvegur liggur austur frá
Eyrarbakkavegi. Þegar þang-
að var komið, lyftist Páll í sæt-
inu. Nú var hann kominn 1
sinn heim. Nú benti hann okk-
ur á örnefni til beggja handa,
þarna er þetta, þarna gerðist
þetta og þetta, og var ekki við-
lit í skjótri svipan að festa það
alt í minni. En þá fann jeg
strax að enn í dag lifir Þuríð-
ur formaður og Kambráns-
menn mjög í minni barnfæddra
Stokkseyringa.
Þarna á þessum hól skiftu
Kambránsmenn þýfinu, segir
hann og bendir á hólstrýtu upp
úr flatanum. Þessi bær heitir
Borg og þessi tjörn er Skerflóð,
og hjer er Skerflóðsmóri. —
Skerflóðsmóri.
Okkur samferðamönnunum
fanst að vera myndi helst til
bjart yfir landinu til þess að
við gætuii heilsað upp á hann
núna.
En við ókunnugir vildum fá
að vita einhver deili á þeim
náunga.
Það var í móðurharðindum
að piltur kom um kvöld að Borg
og baðst gistingar. Hann var
aðframkominn umrenningur.
Ilonum var úthýst, og hefir
hann orðið úti um nóttina. En
líkið fanst aldrei, ekki nema
hattur hans og stafur. Hann
gekk aftur, gekk Ijósum log-
um, var kallaður Skersflóðs-
móri og er kallaður það enn
eftir 160 ár. Margir hafa orðið
hans varir. Og margt hefir
haAn brallað. Á æskuárum
mínum heyrði jeg talað um að
hann ætti það til að sitja í
tunglsljósi klofvega yfir plank
ann, sem hafður var til að
ganga á yfir Hraunsá. Menn,
sem komu að plankanum, kom
ust ekki yfir. Nema þeir væru
svo forsjálir að þeir hefðu með
sjer keitukopp til að skvetta á
hann. Fyrir þeirri sending
vjek hann.
Jeg var h-jer á ferð fyrir fá-
um dögum með nokkrum kunn
ingjum mínum í bíl. Þegar við
fórum hjerna framhjá, opnað-
ist 'alt í einu bílhurðin, en út
úr bílnum valt forláta mynda-
vjel ofan í flóðið og ónýttist.
Skersflóðsmóri! hugsaði jeg.
Hann kann enn að hrekkja fólk,
þó hann geti ekki lengur stöðv
að umferð, með því að sitja
klofvega yfir planka.
Ströndin.
Nú vorum við komnir niður
á sjávarkambinn; fórum þar út
úr bílnum og gengum fram fyr
ir sjóvarnargarðinn. Hann er
allhár, laglega hlaðinn úr hraun
grýti.
Hjer var þaralykt og sjáv-
arselta í loftinu. „Hjer er gott
loft“, segir Páll og teygar að
sjer andrúmsloftið eins og
. þyrstur maður svaladrykk.
Við göngum niður í flæðar-
málið. Fyrir framan okkur er
hin breiða hraunfjara, með
tjörnum og bollum, óreglulegir
hraunhryggir og flesjur upp úr
sjó, en brimið drifhvítt við sjá-
arbakkann fyrir framan, þar
sem Flóahrauninu sleppir. —
Nokkur útigangshross fetuðu
sig eftir skerjunum, loðin og
lotin. Þau fara altaf sem lengst
út í skerin. Þau voru eins og
afklædd sjóskrímsli, því vitan-
lega hafa sjóskrímsli fyrri alda
oft verið klökug fjörubeitar-
hross. Það er jeg alveg viss
um.
Páll reynir að lýsa fyrir okk
ur stórbrimunum á þessari
strönd. Með hina lágu brim-
rönd fyrir augum, langt í
burtu, er það ekki hægðarleik-
ur fyrir ókunnuga að ímynda
sjer, að brimið skelli á sjávar-
görðunum, sem nú sýnast vera
alveg tilgangslausir, langt upp
i landi.
En þegar hann segir okkur,
að brimúðinn nái stundum
langt upp á mýraflákana og
að brimið hafi eitt sinn á æsku
árum hans flýtt fyrir uppskip-
un í sumarkauptíð, með því að
fleygja vöruskipi, er kom frá
útlöndum upp á kampinn, í
heilu lagi, þá förum við að
pína ímyndunaraflið. — Skipið
stóð þar með rá og reiða og öll-
um vörunum. Þurfti ekki leng
ur að sækja þær sjóleiðis.
En hvað verður um þessa
bakka bygð? Fer hún ekki ein-
hvern tíma eins og Bátsenda-
kaupstaður í flóðinu mikla
1799? Hafa ekki allar grynn-
ingarnar og skerin, einhvern-
tíma verið þurt land, sem sjór-
inn hefir gengið á, og er enn
að eyða smátt og smátt. Land-
ið sígur. En hve ört sígur það
í sæ?
Bernskuminningar.
Nú nálgumst við Stokkseyri,
og Páll bendir enn á marga
staði og örnefni. — Þarna er
Syðra Sel. Þar bjó Páll Jóns-
son, afi minn, og þar ólst fað-
ir minn upp og Jón, og þeir
bræður. Þarna eru Símonar-
hús. Þar fæddist jeg í gamla
bænum. En í Símonarhúsum
nýju, býr vinur minn, Hreinn
Kristjánsson, sá gamli sæ-
garpur.
j Þarna var ísólfsskáli. Þar
ólst jeg upp. Af honum er ekki
annað eftir en grunnurinn. En
ekki laust við að æskuminn-
ingarnar sæki á mig, er jeg sje
staðinn. Þarna varð jeg fyrir
mínum fyrstu tónlistaráhrif-
um, þar samdi faðir minn lög-
in sín, sem nú eru mörg þjóð-
, kunn. Og þar kyntist jeg fyrst.
þó í litlum stíl væri, „klass-
iskri músík”, því faðir minn
spilaði hana mikið.
Þarna var sjóbúðin, þar sem
Stokkseyrardraugurinn frægi
gerði fyrst vart við sig. Hann
ljet ekki undan fyr en kirkju-
klukkurnar voru sóttar og
þeim hringt fyrir framan búð-
ina. Eða þannig hefir mjer
verið sögð sagan. Jeg man jarð
skjálftana árið 1896, þá
var búið um mig í heyi, því fólk
ið flúði húsið. Þá var það, að
einn góður Stokkseyringur bjó
um sig í eldaskýli af skipi, er
stóð í fjörunni.
Kaupmaður einn á Stokks-
eyri spurði hann að því, hvers-
vegna hann hefði hreiðrað um
sig þar, með konu sinni. Okk-
ur er óhætt hjer, svaraði mað-
urinn, svo lengi sem heimur-
inn fer ekki á rönd. — Heldur
þú þá, að jörðin sje flöt eins og
pönnukaka? — O-já, sagði
maðurinn í kokkhúsinu. Svo
hefir mjer verið kent.
Páll sá Móra.
Bíllinn rennur að gistihúsi
staðarins. Þar er stór, bjartur
og hreinlegur veitingasalur,
með dúkuðum borðum. Þar fá-
um við fyrirtaks hádegisverð.
En Páll er ekki allskostar á-
nægður. Hann hafði pantað
matinn daginn áður, og heyrt
það á afgreiðslustúlkunni, að
hún væri hrædd um, að ekkert
væri þar á boðstólum, nægi-
lega fínt handa okkur.
Mjer líkar þetta ekki, segir
hann, að fólk haldi, að við
Reykvíkingar borðum ekki al-
gengan íslenskan mat. Helst vil
jeg siginn fisk eða skötu, og
signa grásleppu, á þeim tíma
árs, sem hún er fáanleg.
Þó við slyppum Uakklaust
fram hjá Skerflóðsmóra, geng-
um við nú á Pál, og spurðum
hvort hann hefði nokkurn tíma
orðið hans var. Ekki get jeg
fullyrt neitt um það. En vel
gæti það verið, segir hann. —•
Einu sinni var jeg einn á gangi
hjerna upp í heiðinni — en
Sunnlendingar kalla það heiði,
sem Norðlendingar kalla moa
— þá sje jeg allt í einu ein-
kennilegan drengsnáða, skamt
frá mjer. Hann var með skrít-
inn hattkúf á höfinu, og í
úlpu svo síðri, að hann dróg
úlpuna á eftir sjer. Mig lang-
aði til að athuga hann nánar
og gekk í áttina til hans. En er
jeg átti eftir góðan spöl, þá
datt jeg um þúfu, stakst á höf-
uðið. Er jeg leit upp aftur, var
snáðinn horfinn og enginn
neinstaðar sýnilegur þarna á
flatneskjunni. Þetta var um
bjartan dag. Sýn þessi var svo
eðlileg, að mjer datt ekki í hug
að verða neitt smeykur.
Efni úr þangi.
Að afloknum hádegisverði
fórum við austur á Baugstaða-
kamp og fengum Jón Adolfs-
son með okkur. Hann er mikill
atorku- og myndarmaður í
hvívetna, og ötull Sjálfstæðis-
maður eins og margt dugnaðar
fólk þar um slóðir. Við fórum
eftir gömlu götuslóðunum aust
ur sjávarbakkann, sem enn
minna á lestaferðirnar í gamla
daga.
Framh. á 3. síðu.