Morgunblaðið - 24.12.1943, Blaðsíða 21

I'östudagur 24. des. 1943.
MORGUNBLAÐIÐ
21
Jól um síðustu aldamót
EftirSigríði Björnsdóttur
OKKUR TALDIST svo til,
systkinunum, að jólaundirbún-
ingurinn væri hafinn með jóla-
föstu. Þá byrjuðu jólasveina
skriftirnar, það er að segja,
þá var byrjað að skrifa alla
gesti sem komu, bæði karla og
konur, og nefndum við það
jólameyjar, konurnar, og jóla-
sveina, karlmennina. Enginn
mátti gleymast. Á aðfangadags-
kvöldið voru öll nöfnin skriíuð
á smá miða, sem lagðir voru í
röð í bók, og endinn látinn
standa út úr, dró svo heimafólk
miðana, stúlkurnar piltana og
piltarnir stúlkurnar. Var oft
mikið kapp við þetta, því ekki
þótti einu gilda, hver dreginn
var, af skiljanlegum ástæðum.
Annar undirbúningur hófst og
með jólaföstu, þá byrjaði móðir
mín að steypa jólakertin. í hug
um okkar barnanna fanst okk-
ur þetta mjög þýðingarmikill
undirbúningur. Kertin voru
steypt þannig: Mót, sem voru
éins og kerti í lögun, voru
þrædd með ,,ljósagarni“ á þann
hátt, að nagli var settur á efri
endann (þann endan, sem nið-
ur snýr á kertinu), ljósagarnið
brugðið þar yfir, þrætt 1 gegn-
um mótin, eins stíft og hægt
var, því næst þrætt í gegnum
mótið að neðanverðu og hnýtt
vel að. Því næst var góðri, bráð
inni tólg helt í. Mótin voru svo
hengd upp á vegg og látið
storkna í þeim, en gæta varð
þess að bæta í, svo að ekki yrði
laut í endann á kertinu.
Móðir mín steypti oft mikið
fyrir jólin, því áður en sterin-
kertin fóru að flytjast, voru
tólgarkerti notuð bæði í heima-
húsum og kirkjum. Þess vegna
var „ljósatollur“ goldinn til
kirkna. Það var tólg, sem not-
uð var til kertagerðar í kirkj-
um landsins. Langt mun nú
vera síðan sá tollur var afnum-
inn.
Þessi kertagerð var veigamik
inn þáttur í jólaundirbúningn-
um, svo fanst að minsta kosti
okkur börnunum. Eftir því sem
kertahlaðinn hækkaði í búrkist
unni hennar mömmu, eftir því
jókst eftirvæntingin og tilhlökk
unin.
Á jólaföstunni var mikið
starfað. Spunnið, prjónað og
saumað. Enginn mátti fara í
jólaköttinn, alveg eins og enn
í dag. Þess vegna varð að sjá
öllum fyrir nýrri flík. Jeg tala
nú ekki um „jólaskóna". Jeg
held endilega að þeir hafi verið
hreinasta listaverk. Skinnið lit-
að svart, og mjallahvítar elti-
skinns bryddingar og rósalepp-
ar. Það var ekki kastað til
þeirra höndunum. Allir fengu
tvenna skó, og var það hreint
ekki svo lítið verk, þar sem
margt fólk var í heimili. Oftast
kom það niður á húsmóðurinni
og velvirkustu vinnukonunni.
|>egar leið að jólum, byrjaði
jólabaksturinn. Það annaðist
móðir mín að mestu eða öllu
leyti. Var bakað mikið, allar
mögulegar kökutegundir, en
svo var síðast en ekki síst
laufabrauðið. Við tilbúning á
því fengum við börnin oft að
hjálpa til við að skera það út.
Fengum að minsta kosti að setja
fangamarkið okkar á sína kök-
una hvert, handa hverju okk-
ar.
Ekki má jeg gleyma jólahrein
gerningunum. Alt var þvegið
og hvítskúrað, hver sperra og
súð í baðstofunni. í því sam-
bandi minnist jeg lítils atviks.
Stúlkurnar voru að gera hreint
„Suðurhúsið“, svefnhús for-
eldra minna og eiginlega það
allra helgasta í baðstofunni.
Vitum við þá ekki fyr en að
við heyrum ógurlegan hvell •—
brothljóð smýgur um allan bæ-
inn. Hengilampinn hafði fallið
í gólfið og brotnað í spón. Við
horfðum með mikilli sorg á við
urstygð eyðileggingarinnar. Það
var ekki sorg yfir neinum
skaða, nei, það var: að stærsta
og fallegasta jólaljósið varð
ekki kveikt á næstu jólum. í
kaupstað varð ekki hlaupið, til
að fá nýjan lampa. Einhvern
veginn hefir nú samt verið
komist fram úr þessu, með
borðlömpum, kertum og minni
lömpum.
Á Þorláksdag var æfinlega
soðið jólakjötið: hangikjöt, salt
kjöt, rúllupylsur og sperðlar.
Svo rann upp aðfangadagur
jóla. Við mændum eftir jólun-
um, þau voru svo nálæg, ef til
vill á leiðinni niður fjallshlíð-
ina. Og nú verðum við að hafa
veðrið stilt og milt, með ofur-
litlum snjó, heiðan himin •—
því að í kvöld verður stjarnan
að blika. Allir þvo sjer og fara
í ný föt. Það er reynt að hafa
ekki skarkala og hávaða. Hátíð
— kyrlát, friðsöm, með heilagri
ró, er hleypt inn í bæinn. —
Klukkan sex hefst hátíðin. Við
bíðum full eftirvæntingar.
Pabbi og mamma koma með
jólin í faðmi sjer. Allir fá tvö
hvít kerti, falleg og hrufulaus,
og við börnin nokkur smákerti
allavega lit, rauð, græn, blá —
snúin, og svo fín, að við þor-
um varla að kveikja á þeim,
og svo fáum við öll spil. Svo
hrein og hál, að þeim yngstu
liggur við að missa þau út úr
höndunum á sjer. Allsstaðar
er kveikt, hvergi má vera
skuggi. Jólin eru hátíð Ijóss og
friðar og hreinleika.
Að lítilli stundu liðinni er
jólamaturinn borinn inn. Þykk
ur rúsínugrautur með rjóma út
á og síðan kúfaðir diskar af
hangikjöti, magálum, og allra
handa góðæti, sem jeg nenni
ekki upp að telja. Síðar um
kvöldið er drukkið súkkulaði
og kaffi með kökum. Kvöldið
líður með heilögum friði. Há-
tíðin hefir læst sig inn í með-
vitund allra, seitlað inn í hverja
æð og taug. Augun verða hrein
og skær er þau horfa í jóla-
ljósin. Jólalesturinn er lesinn
og jólasálmarnir sungnir. Engir
leikir — engin ærsl. Svo er hátt
að niður í tárhrein rúm, og
sofnað í jóla ljósi.
Jólaúagurinn rennur upp.
Hreint, norðlenskt veðurlag,
fjöllin snævi þakin, jörðin al-
hvít af hreinum jólasnjó, him-
ininn allstirndur, eins og blátt
hvolfþak yfir.
. „Góðan daginn og gleðileg
jól.“
Svefnþung augu vakna á
augabragði. Enda kemur sigl-
ing að hverju rúmi, kúfaður
brauðdiskur og rjúkandi kaffi.
Við teljum kökurnar á diskun-
um til að sjá hvort allir hafi
fengið jafnt. Jú, alt er hníf-
jafnt, jafn margar kökur, tertu-
sneiðar, jólaköku sneiðar og
kleinur hjá öllum.
En nú dugar ekki að liggja
lengi í rúmunum, það á að
messa og margskonar undir-
búning þarf áður en messan
hesft. Allir klæðast sínum bestu
fötum. Svo er farið að koma
Ijósunum fyrir í kirkjunni.
Flestir lampar, sem til eru á
heimilinu, eru bornir út, kerti
sett alstaðar sem hægt er að
koma þeim fyrir. Kirkjufólkið
streymir að og kirkjuklukkurn
ar hringja, — jólaklukkurnar.
Gleðileg jól! — Gleðileg jól!
kveður við alstaðar.
Frá litla kirkjuorgelinu hljóm
ar nú hátíðlega „heims um ból”.
Söfnuðurinn berst á tónöld-
unum inn í sameiginlega há-
tíðahrifning. Sálir allra hafa
sameinast hátíðinni.
Eftir messu koma allir inn áð
drekka kaffi með kökum. Sumt
unga fólkið af næstu bæjum
verður eftir til að skemta sjer
eitthvað um kvöldið, spila, fara
í jólaleiki, pantleiki o. s. frv.
Þannig líða jólin, samfeld
gleði og hrifning, stundum boð
á milli bæja. Ef til vill 1—2
sveitaskemtanir.
Gamlárskvöldið er líkt að-
fangadagskvöldinu — með mat
og drykk — en þá má spila
©g leika sjer, eftir því sem hver
vill. „Púkk” var æfinlega spil-
að á gamlárskvöld og spilað upp
á glerbrot eða kaffibaunir.
Ungir sem gamlir tóku þátt í
því.
Á nýársdagsmorgun var okk-
ur æfinlega fært kaffið í rúm-
ið. Hver fjekk með fullan disk
af kökum, sem hver reyndi að
geyma svo lengi sem hann gat.
Annars finst mjer einn ný-
ársdagsmorgun verða mjer lang
minnisstæðastur. Jeg hefi verið
mjög ung þá. Jeg svaf í rúmi
í „Suðurhúsinu“, við endan á
mömmu rúmi. Líklega hef jeg
vakað fram eftir við spil eða
leiki, að minsta kosti hafði jeg
vaknað seint. •— Mig dreymir
jólin; jeg er í þeim, en alt í
einu er eins og sólin skíni í
gegnum mig — og jeg vakna.
Pabbi er að ganga um gólf,
ferðbúinn til kirkjunnar að
messa, hann raular þýtt lagið:
„Hvað boðar nýárs blessuð sól”.
í því að jeg opna augun, heyri
jeg sönginn og sje nýárssólina
skína á þilið framundan mjer.
Mjer fanst alt herbergið verða
að einu sólarhafi. Þessi minn-
ing er mjer svo hugstæð, að
hún getur aldrei gleymst. Og
lagið og sálmurinn hefir æ síð-
an alveg sjerstakt gildi fyrir
mig.
Hver dagur og hver stund
æfinnar kemur altaf með eitt-
hvað nýtt, sem oft gleymist
fljótt, en einstaka stund eða
augnablik færa manni þó það,
sem aldrei getur gleymst.
Gleðileg jól!
Sigríður Björnsilóttir.

Cjíekiecf jói!
liÁulol
*> <$*$x$x$>^x$><$*$x$x$><$*$x$><$x§><$m$x§x$><§x$x§><$x$k$x$><$><$x$x$><$><$x$><$x$x$><$><$x$x$x$><$x$><$><$x$> ^
QHekieq jól!
tUUzVuUL

CjleÍllecj jót!
leouecj foi
JEtvirFp' beL^
*9 1°
(!
Verslunin EgiII Jacobsen.

-I!
leouea foi
Gott og farsælt nýtt ár!
Silkibúðin.
•><$<£<$><$h$x$x$x$><$>^<$x$x^<§><$x$*§x$<$k^x§x$x§><§><£<§><$x§><§><$>3*$><§X$*$><$x$h§><$*$m$x$x§><$x§><«;
e<£ fO
J!
Ofnasmiðjan.
jól!
Sœnsk-íslenska verslunarfjelagið h.f.

%íi(ej jól!
Bifreiðastöð íslantls.
F -3h$x$>^x§x$><$x$*$><$x$><§><$>
Cjleciilecf jót!
>>
Versl. B. H. Bjarnason. %
4>
i