Morgunblaðið - 18.04.1944, Qupperneq 8

8
MORGUNBLAÐIÐ
í'riðjudag'ur 18. apríl 1944
Útg.: H.f. Arvakur, Reykjavík
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson
Ritstjórar:
Jón Kjaitansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.)
Frjettaritstjóri: ívar Guðmundsson
Auglýsingar: Árni Óla
Ritstjórn, auglýsingar og afgreiðsla,
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Askriftargjald: kr. 7.00 á mánuði innanlands.
kr. 10.00 utanlands
í lausasölu 40 aura eintakið, 50 aura með JLiesbðk
Miklir möguleikar
ERLENDAR inneignir bankanna námu í lok febrúar-
mánaðar s.l. 458 miljónum króna. Þetta er mikið fje og
miklir möguleikar við það tengdir, ef vel og viturlega
er á haldið.
Það, sem mestu varðar fyrir íslensku þjóðina nú og í
náinni framtíð er, að hún verði við búin að auka og efla
framleiðslu sína á sem flestum sviðum, strax og stríðinu
lýkur. Þetta er sá leiðarvísir, sem okkur ber að stýra
eftir og aldrei frá honum að víkja.
Vissulega eru möguleikarnir glæsilegir, ef við kunnum
að nota þá. Aldrei hefir þjóðin átt jafn gildan gjaldeyris-
sjóð upp á að hlaupa. Þetta fje má ekki verða eyðslueyrir,
heldur ber að stefna að því, að fá það inn í framleiðsluna
í landinu sjálfu. Það á að nota fjeð til þess að kaupa fyrir
allskonar framleiðslutæki, skip, margskonar vjelar og
annað, sem kemur framleiðslunni að gagni, beint og
óbeint.
En hvað þýðir að vera að bollaleggja um aukna fram-
leiðslu í landi, þar sem alt er að sligast undir ofurþunga
dýrtíðar? Þannig munu einhverjir spyrja og þeir hafa án
efa reiðubúið svarið: Engin framleiðsla getur borið sig
hjer á landi eftir stríð, með þeirri dýrtíð, sem nú ríkir.
★
Það er vitanlega alveg rjett, að hjer á landi er ægileg
dýrtíð, eins og stendur. Ekki verður þó með sanni sagt,
að neitt alvarlegt tjón hafi af hlotist ennþá. Sjálf dýr-
tíðin á að mestu rætur sínar að rekja til ástands, sem
þjóðin gat ekkert við ráðið. Það er barnaskapur að halda,
að hægt hefði verið með einfaldri löggjöf að sporna við
hækkuðu kaupgjaldi og verðlagi innlendra framleiðslu-
vara, eftir að hið erlenda setulið var sest að í landinu.
Afleiðing slíkrar löggjafar gat aldrei orðið önnur en sú,
að skapa stórfelda misskiftingu milli þjóðfjelagsþegn-
anna, auk þeirrar margþáttuðu spillingar, sem þróast
hefði í skjóli þeirrar pappírslöggjafar.
Sjálf dýrtíðin var óviðráðanleg, eins og á stóð. Hún er
ekki tilbúin af valdhöfunum, eins og oft er ranglega hald-
ið fram. Hitt er að mestu verk valdhafanna, að nota þá
aðstöðu, sem skapaðist í landinu, til þess að rjetta hlut
þess atvinnuvegar, sem verst var settur, þ. e. landbúnað-
arins. Bændum var trygt sambærilegt kaup við aðrar
stjettir þjóðfjelagsins og er þetta áreiðinlega einhver
stærsta rjettarbótin, sem bændur hafa fengið.
En þótt svo sje, að segja megi með sanni að ekkert var-
anlegt tjón hafi af hlotist ennþá, vegna dýrtíðarinnar, er
vitanlega hættan yfirvofandi, ef ekki er verið vel á verði.
Engin tök verða á að auka framleiðsluna, þegar verð-
hrunið skellur yfir að stríðinu loknu, nema hægt sje á
sama augnabliki að lækka stórlega dýrtíðina í landinu. —
Allar framtíðarvonir þjóðarinnar byggjast á því, að henni
takist að framleiða vörur, sem eru samkepnishæfar á er-
lendum markaði. Þessvegna er alt komið undir því, að
þjóðin verði viðbúin þegar verðhrunið skellur yfir.
★
Hjer er verk, sem stjórnmálamennirnir verða að vinna.
Þjóðinni er engin hætta búin, ef hún ber gæfu til að
standa saman. Möguleikarnir blasa við hvarvetna. Vel-
megunin meiri hjá almenningi en nokkru sinni áður og
ótal mörg óleyst verkefni bíða. En það er hægt að gera
alt þetta að engu. Og það er alveg víst, að engir möguleik-
ar verða hagnýttir eins og vera ber, ef flokkadeilur og
sundrung verða hjer ráðandi.
Þegar Alþingi kemur saman næst, verður ný stefna
þar að ráða: Stefna allsherjar sameiningar og samstarfs.
Slík stefnubreyting myndi ekki aðeins verða glæsileg sig-
urganga inn í lýðveldið, heldur myndi hún einnig verða
örugg framtíðartrygging þjóðarinnar.
Er nokkur sá stjórnmálaflokkur tiþ'sem þorir að sker-
ast úr leik, þegar hann er kvaddur til slíks starfs á þessum
örlagaríku tímum?
Eftirtektarvert
rannsóknarverk
i.
Árnesingasaga heitir mikil
bók, sem Árnesingaíjelagið í
Reykjavík hefir gefið út. Er
þetta fyrrihluti verks, „Yfirlit
og jarðsaga“, eftir Guðmund
Kjartansson magistfer, lang-
mestur hluti bókarinnar; en
ilokakafli, 18. s., um gróður í
Árnessýlu, er eftir Steindór
Steindórsson grasafræðing, og
efast jeg ekki um að einnig frá
honum er vel gengið. Ritstjóri
alls verksins er Guðni Jónsson
magister.
II.
Það er ekki að efa, að mikill
ávinningur er að þessu verki
Guðmundar Kjartanssonar sem
þarna kemur, og að höfundur-
inn á mikla þökk skilið fyrir.
Má þarna sjá vott mikillar
þrautseygju, glöggskygni og ger
hygli. En það sem áfátt er, eða
kann að vera, mun mest til þess
að rekja, að tíminn, bæði til
rannsókna og til samningar
ritsins, hefir verið of naumur,
enda má víst heita, að alt verk-
ið hafi verið unnið á þeim stund
um, er höfundurinn hefði þurft
að nota til hvíldar frá tíma-
freku kenslustarfi. Má mikils
af slíkum manni vænta, þegar
hann getur gefið sig eingöngu
við jarðfræðinni, einsog vjer
vonum að verði. Því að
hið sjálfstæða menningarríki
Island, mun ekki lengi vilja
vera án stofnunar er heiti
„Jarðfræðirannsókn Islands",
og þar sem Jóhannes Áskelsson
og Guðmundur Kjartansson,
auk annara, væru sjálfsagðir
starfsmenn. En til húsa gæti
sú stofnun orðið í hinni fyrir-
huguðu höll „Náttúrusafnsins",
einsog t. d. Sveriges Geologiska
Undersökning — mjög fræg
stofnun meðal þeirra sem þau
fræði stunda — er í sömu á-
gætu og stórkostlegu húsakynn
um og Naturhistoriska Riks-
museum í Stokkhólmi.
Tilgangurinn með línum þess
um er að vekja athygli á
merkilegu verki, og munu þeir,
sem betur fer, ekki vera allfá-
ir, sem ekki þurfa mikillar
hvatningar við, til að lesa bók,
sem eins mikinn og mikilsverð-
an fróðleik flytur þeim og þessi.
Höfundurinn er mjög hæ-
verskur þar sem hann í formál-
anum talar um gildi síns eigin
verks, og skartar það vitanlega
vei á ungum mönnum. En það
er óhætt að segja, að þetta verk
Guðmundar Kjartanssonar má
að ýmsu leyti kallast braut-
ryðjandi fyrir þekkinguna á
því svæði sem þarna ræðir um,
og eykur miklu við það sem
vitað var um jarðfræði þess
áður.
Jeg vil ekki draga lengur að
| láta þessar línur koma, ef verða
mætti, að þær yrðu til að vekja
og auka mönnum áhuga á að
kynnast mikilsverðu verki.
Seinna getur verið, að jeg bæti
svo við þetta nokkrum athuga-
semdum.
Helgi Pjeturss.
Kvikmynd af
Reykjavík.
LOFTUR GUÐMUNDSSON
ljósmyndari er að taka kvikmynd
af Reykjavíkurbæ. Ilann er ráð-
inn til þess af bænum. Það verð-
ur gaman að þessari kvikmynd,
þegar tímar líða og það er eigin-
lega einkennilegt, að ekki skuli
fyr hafa verið ráðist í að taka
heildarkvikmynd af Reykjavík.
Það væri t. d. gaman að eiga kvik
mynd af Reykjavíkurbæ eins og
hann var fyrir 10—15 árum. Þá
sæist vel, hve miklar framfarir
háfa örðið hjer í bænum á þeim
stutta tíma. Það ætti að taka kvik
mynd af Reykjavík á 10—15 ára
fresti. Þannig væri saga bæjarins
best geymd.
•
Gæti orðið fallegri —
ef.
LOFTUR á við ýmsa erfiðleika
að stríða í sambandi við kvik-
myndatökuna af bænum. Hann er
maður samviskusamur og fegurð
arsmekkur hans meinar honum
stundum að halda áfram með
verkið. Sumar byggingar, sem
hann ætlar að taka myndir af,
eru þannig, að þær myndu líta
herfilega út á mynd vegna þess
hve þeim er illa við haldið. Bæj-
arhlutar eins og miðbærinn eru
nú í því ástandi, að þeir myndu
ekki líta vel út á kvikmynd. Það
eru t. d. húsin umhverfis bruna-
rústirnar af Hótel Island. Aðeins
eitt hús þar hefir verið málað,
(HótelVík). En Loftur verður að
halda áfram með verk sitt og svo
getur farið, að hann geti ekki
beðið eftir að húseigendur geri
við og máli hus sín. Það verður
þá að hafa það. Utlit húsanna,
eins og það er, kemur út á kvik-
myndinni og geymist þar um ald
ur og æfi.
— Hvernig gengur kvikmynd-
un bæjarins? sagði jeg við Loft,
er jeg hitti hann hjer 4 dögun-
um.
— Svona sæmilega, takk fyr-
ir“, sagði Loftur. Jeg þarf ekki
að kvarta fyrir mína parta. Tíð-
arfarið gott til myndatöku. Skrif
aðu samt ekkert eftir mjer, það
tekur því ekki. En það verð jeg
þó að segja, að t. d. Safnahúsið
við Hverfisgötu yrði fallegra á
myndinni, ef það væri málað og
Sundhöllin gæti tekið sig betur
út“.
Meira fjekk jeg ekki út úr
Lofti í þetta sinn.
Þessi grein er’ gerð að umtals-
efni hjer vegr.a þess, að mjer
finst hún sanna það, sem jeg hefi
haldið.fram, að erlend blöð vilja
birta rjettar greinar um ísland og
Islendinga. Það er aðeins um það
að ræða, að erlendum blaðamönn
um sje gefinn kostur á að kynn-
ast landinu og það er okkar verk,
að sjá svo til, að útlendingar fái
rjettar og sannar upplýsingar um
okkur.
•
Ruslið við Lækjargötu
..VEGFARANDI" skrifar: „Út
af smágrein, sem birtist hjer í
dálkunum þínum um rusl og
slæma umgengni á grasblettun-
um við austanverða Lækjargötu,
vil jeg aðeins benda þjer á þetta:
Þó blettirnir sjeu eign ríkisins,
hefir bærinn fengið þá til afnota
í vetur. Vinnuflokkur hitaveit-
unnar hefir fengið að hafa þarna
við og verkfæri og annað, sem
þeir þurfa, til að gera rennu-
stokka Hitaveitunnar í miðbæn-
um og koma þar fyrir lögnum.
Það er því misskilningur, sprott
ínn af ókunnugleik, að dót það,
sem þar er, sje á vegum ríkis-
stjórnarinnar. Þetta er sagt hjer
til þess að hafa það sem rjettara
reynist. Og blettirnir verða
hreinsaðir innan skams“.
©
Athugasemd.
VIÐ ÞESSI orð um ruslið við
Lækjargötu vil jeg aðeins gera
stutta athugasemd. Mjer þykir
leitt að hafa ranglega kent ríkis-
stjórninni um þenna ósóma. Hún
á víst nóg samt, þó ekki sje
skrökvað upp á hana, blessaða.
Það er líka gott, að heyra, að rusl
ið eigi að hverfa innan skams,
það er ekki vonum, fyr, að það
sje fekið burtu af þessum stað.
En það, sem m jer þykir leiðin-
legt í þessu sambandi, er, að jeg
hefi komist að því, að umsjónar-
maðurinn, sem sjer um stjórnar-
ráðsblettinn hefir tekið þetta
nærri sjer. Er mjer ljúft og skylt
að benda almenningi á, að sjálf-
ur stjórnarráðsbletturinn hefir á-
valt verið mjög þrifalegur, bæði
vetur og sumur. Maðurinn, sem
um hann sjer, virðist hafa mik-
inn áhuga fyrir að halda honum
hreinum og munu vegfarendur
hafa tekið eftir því. Ef allir blett
ir og garðar í bænum væri eins
vel hirtir og stjórnarráðsblettur-
inn, þá væri ekki ástæða til að
kvarta.
Góð grein um ísland.
BESTA GREININ um ísland,
sem jeg hefi sjeð í erlendu blaði,
birtist nýlega í ameríska blað-
inu „The Boston Sunday Globe“.
Greinin mun hafa birst í mörgum
helstu blöðum Ameríku, því hún
er send út frá Landfræðifjelag-
inu ameríska (National Geograp-
hic Society), en sá fjelagsskapur
| sendir amerísku blöðunum grein-
ar um erlend lönd. T. d. þegar
eitthvað nýtt land kemur í frjett-
unum, þá útbýr blaðadeild fje-
i lagsins grein um landið og sendir
! blöðunum.
Greinin er ekki löng, eða eins
j og einn dálkur í Morgunblaðinu.
Hún er birt, sem 12. og síðasta
grein í greinarflokki, sem heitir
1 „Hvar eru Ameríkukanarnir“. Á-
1 gætt kort með helstu stöðum
á landinu fylgir greininni.
j Það er óþarfi að rekja efni
greinarinnar. Sagt er í stórum
dráttum frá landi og þjóð og það
er raunar undravert hve höfund
j inum hefir tekist að segja mikið
í fáum orðum.
AusturvöIIur.
MINST VAR á það hjer á dög-
unum, að Áusturvöllur hefði ver
ið hreinsaður og hve mikil svip-
brevting það hafi verið til hins
betra fyrir miðbæinn. Undanfarin
ár hefir verið mjÖg erfitt, að
halda vellinum við vegna þess,
hve fólk hefir verið kærulaust
í umgengni sinni þar eins og víða
annarsstaðar í bænum. Garð-
yrkjumenn bæjarins hafa auðsjá-
anlega mikinn áhuga á að skreyta
þá bletti, sem eru í bæjarins eigu,
en þeir eiga við margskonar erf-
iðleika að stríða.
Það hefir ekki verið hægt að
kenna mönnum að ganga eftir
gangstigunum á Austurvelli.
Horn vallarins hafa á hverju vori
verið troðin niður og verið eitt
moldarflag. Hefir ávalt, síðan
girðingin var tekin, þurft að
leggja nýjar þökur á hornin. Nú
hefir verið tekið það ráð, að setja
niður trje í horn vallarins og er
það gott ráð, sem vonandi hepn-
ast.