Morgunblaðið - 20.04.1944, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
Fimtudagur 20. apríl 1944
Því byggjum við ekki jdrnbraut?
UNDANFARIÐ hefir verið
deilt allmjög um samgöngumál
okkar Sunnlendinga, og er það
að vonum eftir ástandi því, er
nú ríkir á þeim sviðum.
Svo hefir það reynst, að ef
snjóa festir að nokkru ráði á
Hellisheiði, getur verið örðug-
leikum bundið að koma afurð-
um baénda austanfjalls til höf-
uðstaðarins. Og þegar um jafn
dýrmætar vörur er að ræða og
mjólk og mjólkurafurðir, ligg-
ur mikið við að vel gangi.
Sjálfsagt er að viðurkenna
dugnað manna þeirra og fyrir-
tækja, er um flutninga þessa
eiga að annast, en geta má
nærri, hversu mikinn kostnað
slíkir erfiðleika flutningar hafa
í för með sjer, og hvílíka sóun
verðmæta, en ofan á bætist
að sjálfsögðu, rýrnun og skemd
ir mjólkurafurða þeirra, er 1
slíkum flutningum lenda. Mjer
vitanlega hafa engar tölur enn
verið birtar um þessi mál.
Annarsvegar er höfuðstaður-
inn, sem ekki getur sjeð sjer
fyrir nauðsynlegum landbún-
aðarafurðum, og hinsvegar
bændur austan fjalls, sem óhjá
kvæmilega þurfa að koma vör-
um sínum á markaðinn. Full-
yrða má, að á yfirstandandi
vetri hafi hlotist af þessu hin
mestu vandræði, og ekki er
erfitt að geta sjer til, hvað af
muni hljótast á verulegum
snjóavetri. Þessi mál verður
því að leysa viðunanlega, og
það sem fyrst.
Það er mjög eðlilegt, í slíku
stórmáli, að skoðanir manna
sjeu skiftar, um minna hefir
verið deilt á íslandi.
Alþingi hefir fallist á að
ljúka við hina miklu vegagerð,
Krísuvíkurveginn svonefnda.
Telja margir að þá sje örugt
að snjóar verði ekki alvarleg-
ur farartálmi. Með rjettu er
bent á að vegur þessi verði
mjög dýr, og að langan tíma
muni þao taka að byggja slíkt
stórvirki. Þá er einnig bent á
að þessi væntanlegi miljóna-
vegur verði aðeins notaður að
ráði þegar Hellisheiðarvegur
reynist bílum ófær.
Þá hafa aðrir bent á að hag-
kvæmara muni vera að leggja
nýjan, dýran veg yfir Hellis-
heiði, jafnvel yfirbygðan veg,
og má nærri geta að nokkrar
miljónir muni sl íkt fyrirtæki
kosta. Auk þess sem leiðin frá
Elliðaám er venjulega ófær bíl-
um, alla leið upp að Hellis-
heiði, sje um snjóþyngsli að
ræða.
★
ÞEGAR rætt er um dýra
vegi í hinu strjálbygða landi
okkar, þar .sem vegalengdir
eftir fólksfjölda eru meiri en
líklega í nokkru öðru landi
Norðurálfunnar, kemur margt
til greina. Svo virðist sem
tækni okkar Islendinga, hvað
(/egagerö snertir, sje ekki svo
fullkomin sem skyldi, en vera
má, að alt þetta standi til
bóta. Verra er, að hinir mal-
bikuðu vegir, er við undanfar-
ið höfum bygt, hafa hingað íil
reynst afar ljelegir. Má vera
að sú tilgáta sje rjett, að inn-
lenda efnið, sem notað hefir
verið í þá, sje ljelegt, og er þá
aðstaða okkar erfið í framtíð-
Eftir Jónas Sveinsson iækni
inni á þessu sviði. Hitt kann
að vera, að erfitt veðurfar lands
ins eigi nokkurn þátt í því hve
vegir endast yfirleitt illa hjer.
Og sje með alvöru litið á mál
þessi, sje jeg ekki betur en
viðhaldskostnaður veganna
muni reynast okkur erfiður
viðfangs, og yfirleitt vafasamt
bæði af þessum og öðrum á-
stæðum, hvort rándýrir milj-
ónavegir geti, nema að nokkru
leyti, leyst samgönguvand-
ræðin.
Þá má ekki gleyma því, að
hinir dýru vegir koma ekki að
notum, nema við eigum gnægð
bifreiða, sem óumflýjanlega
verða að flytjast inn frá öðrum
löndum. Bensín og olíur þarf
einnig að flytja inn, og verður
þetta samanlagt miljónaskatt-
ur á lítilli þjóð. Jeg veit eigi
heldur, hvort því er veitt eft-
irtekt sem skyldi, að viðhald
bifreiða og olíueyðsla er marg-
föld á við það sem erlendis er,
þar sem góðar bifreiðabrautir
liggja um löndin þvert og endi-
langt.
Jeg held því að rjett sje að
nema staðar og athuga hvort
ekki sje um aðra möguleika að
ræða til þess að bæta úr sam-
gönguvandræðum okkar, en að
leggja rándýra vegi, er 'geta
kostað okkur miljónir króna,
aðeins hvað viðhald snertir.
★
ÞVÍ EKKI að láta sjer detta
í hug að járnbraut austur í
sveitir leysi viðunanlega vand-
ræði okka,r? Rd.fbrautir eru,
hvað landið okkar snertir, vafa
laust ódýrustu farartækin. Snjó
plógar járnbrautanna þeyta
burt snjósköflum, sem bílar
geta ekki ráðið við. Viðhald
járnbrauta er hverfandi lítið,
samanborið við viðhald illa
bygðra vega. Er þá svo dýrt
að byggja járnbraut austur í
sveitir? Þjóðin á nú í fyrsta
sinni á þúsund árum hundruð
miljóna króna í bönkum lands-
ins, og mörg hundruð miljónir
króna á öruggum stöðum er-
lendis. Innlent afl, virkjaða
fossa eigum við á næstu grös-
um til þess að knýja farartæk-
in áfram.
Eða er einhver ógn bundin
við orðið járnbraut, frá fátækt-
arárunum, þegar þjóðin þurfti
alt að sækja til annara?
Og eru ekki miklar líkur til
að slíkt fyrirtæki beri sig
fjárhagslega, þó það sje vitan-
lega ekki aðalatriði, þegar rætt
er um þetta mikla nauðsynja-
mál.
Við eigum það Hannesi Haf-
stein að þakka að járnbraut-
armálið var tekið til alvar-
legrar íhugunar á ný, eftir að
landið fjekk innlenda stjórn.
Bendir margt til að hann hafi
ekki síður borið það mál fyrir
brjósti en tal- og ritsímann.
Hann ljet Krabbe vgykfræðing
rannsaka fyrirkomulag járn-
brauta, erlendis, þar sem líkt
hagaði til og hjer á landi. Þeg-
ar Krabbe kom heim, munu
þeir Jón Þorláksson verkfr.
hafa unnið að mælingum og
gert áætlanir með reksturs-
I kostnað. Aðalleiðin var ákveð-
in. Brautarstæði átti að byggja
á Arnarhól, og þaðan átti svo
hin fyrirhugaða braut að liggja
upp í Mosfellssveit, sennilega
með það fyrir augum að Kjal-
arnes fengi hliðarbraut, er
bygð væri að Hvalfirði. Því
næst átti brautin að liggja
beint af augum til Þingvalla,
og svo austan vatnsins að Sogi,
og þaðan niður í Ölfus. Þetta
var fyrsti áfanginn. Gengi alt
vel, hugsuðu þeir verkfræðing-
arnir að síðar yrði brautin
lengd austur í sveitir, með hlið-
arálmu til Eyi’arbakka.
Auðsjáanlega var aðallega
hugsað um tvent: Að sem flest-
ar sveitir yrðu þeirrar bless-
unar aðnjótandi að fá örugt
flutningasamband við höfuð-
staðinn, og í öði'u lagi að Vænt-
anleg braut yrði lögð þar sem
snjóa væri síst að vænta. Snjó-
mælingar allnákvæmar vofu í
þessu skyni gjörðar á Mosfells-
heiði, og reyndust svo, að ekki
þyrfti að vænta alvarlegra
farai'tálma.
Jeg hygg að það hafi verið
Jón Þorláksson sem reiknaði út
kostnaðinn við hið væntanlega
fyrirtæki, og er fróðlegt að
kynna sjer niðurstöður hans í
þessu merkismáli. En, sem kunn
ugt er, var hann mikill fylg-
ismáSuf járnbrautarmálsins á
þessum árum. Jón taldi að fyr
irtækið myndi kosta 3,5 milj.
króna (miðað við eimlestir er
knúðar væru áfram með kol-
um). Jón taldi allar líkur til
að mannvirki þetta myndi bera
sig fjárhagslega, og finst mjer,
þegar mál þessi eru athuguð nú,
að nálægt marki hafi hinn fjár-
glöggi maður fario, eins og
oftar. Taldir voru í eitt ár allir
þeir ferðamenn er fóru um Mos
fellsheiði og Hellisheiði. Revnd
ust það vera um 20,000 manns.
Gert var t. d. ráð fyrir að um
24,000 sauðfjár yrðu fluttar á
milli bygða. Þá var áætlað að
vöruflutningar myndu nema
um 18,00 smálestum, og loks
var talið að póstflutningar
myndu gefa um 5,000 kr.
Arstekjur voru áætlaður 150
—160 þús. kr., en gjöld um 140
þxts. kr. Það er óþarfi að geta
þess, að Jón barðist fyrir máli
þessu af alefli, en beið lægri
hlut, sem kunnugt er. Myndi
öllum landslýð nú þykja betur
farið, ef hinn framsýni og hug-
umstóri maður hefði sigrað í
járnbrautarmálinu.
★
SVO LÍÐA tæp 20 ár. Þá er
önnur leið athuguð, sem má-
ske reynist eitthvað ódýrari að
ráða við, en óneitanlega yrðu
þá færri sveitir aðnjótandi allra
þeiri'á hlunninda er járnbraut
fylgja, og var það leiðin frá
Reykjavík, yfir „Þrengslin“, og
að Selfossi. Þetta var árið 1922.
Vegalengd: 65,5 km. Kostnaður
áætlaður rúmar 7 milj. kr. Gert
var ráð fyrir að jafnvel á fyrsta
ári myndi fyi'irtækið gefa arð,
og tíu árum síðar allmiklar
tekjur. Til fróðleiks má geta
þess, að árið 1923 var ályktað
að 27 þús. manns hefði farið
yfir Hellisheiði, og vöi'umagn,
auk sauðfjár, hefði numið um
5000 smálestum.
20 árum síðar hafði alt þetta
aukist stórkostlega. Þá fóru ná-
lægt 40,000 manns aðeins með
áætlunaxbílum til Hveragerðis
og nágrennis. Og mjólkurafurð
ir námu um 5000 smálestum.
Síðan Jón Þorláksson gei’ði
sína áætlun, hefir margt bi’eyst
okkur í hag'. Bi’eiðir vegir hafa
verið lagðir, sem að einhverju
leyti mætti ef til vill nota und-
ir spormjóa rafbraut, margar
brýr hafa og verið bygðar, og
síðast en ekki síst myndarlegt
orkuver vei’ið reist austanfjalls.
Þess má og geta, að þegar áætl-
un Jóns er gerð, miðar hann
við kolaeimlestir, en getur þó
þess að hægt muni síðar að nota
hjer rafknúnar járnbrautir frá
innlendum oi’kuverum. Þá var
rejmslan erlendis einmitt á því
sviði ekki jafn mikil og nú. En
á þessu ári heyrast háværar
raddir frá Ameríku, sem krefj-
ast þess að járnbrautarrekstri
öllum í Bandaríkjunum sje gjör
breytt, í rafoi’kujárnbrautir, og
talið að þær muni standast alla
samkepni.
★
ÞAÐ má telja örugt að járn-
braut tryggir ávalt samgöngur
milli Reykjavíkur og Suður-
laiidsundii’lendis, að járnbraut
getur flutt fólk og vörur ódýr-
ar milli bygða en bílar, a5 járn-
braut getur borið sig fjárhags-
lega, að með því ao nota inn-
lenda orku til þess að knýja
eimlestir okkar með, spörum
við miklar fjárupphæðir, sem
að öðrum kosti gengju til kaupa
á erlendu eldsneyti. Og við spör
um mikið fje með lagningu
járnbrautai', sem annars yrði
óhjákvæmilega eytt í viðhald
vega, sem ekki geta trygt ör-
ugga flutninga milli Reykja-
víkur og suðurlandsundii'lend-
isins.
Það eru til menn sem segja:
Þetta tal um járnbraut er út
í bláinn, flugvjélarnar munu í
framtíðinni leysa flutninga-
málin. Hvað innanlandsflutn-
inga snertir, finst mjer þetta
fjarstæða'. Þessu líkt var sagt
þegar bílarnir fóru siguríör um
heiminn: Bílar útrýma járn-
brautum! Nú er viðurkent a.
m. k. í löndum með líka að-
stöðu og okkar land, nær slík
fullyrðing engri átt. Flugvjelar
ei’u bundnar við flugvelli, og
geta ekki tekið fólk og. flutning'
hvar sem vei'a skal á langri
leið. Og þar sem veðráttu hag-
ar til eins og hjer á landi, geta
dagai' og vikur liðið, án þess
að hægt sje að nota þessi far-
artæki örugglega. Jeg veit að
í slíku máli sem þessu þarf
snörp átök til þess að hefjast
handa, og leiða það til farsælla
lj'kta. En jeg ber það traust
til þingmanna þeirra, er hjer
eiga hlut að máli, að þeir leggi
ekki þegar í stað i vegagerðir
um þetta svæði, sem kostar að
líkindum fjórða hluta af því
sem járnbrautarlagning, sem
jeg hjer fyr hefi lýst, mun
kosta, vegi, sem ekki geta kom-
•lega stórfje hvað viðhald snert-
ir, Jeg veit að efniskaup nú á
tímum kosta mikið, en þó eigi,
meir en brot af því sem við
eigum nú inni vestanhafs. Er
víst að meira verði úr þeim
aui-um á annan hátt en þeniia?
★
ÞRÓUN lands okkaj: liggur
að mestu í okkar eigin hönd-
um. Sjálfir eigum við að skapa
hina nýju möguleika, rífa okk.
ur áfram í landinu okkar góða,
sem vart mun eiga sinn líka
í þvi að sjá börnum sinum far-
borða, sje vel á haldið.
Og þá bjargföstu trú hefi jeg,
að ekkei't átak verði gjört á
þessari öld, er skapi okkur fleiri
möguleika til framí'ara og sjálfs
bjai'gar, en járnbraut til suð-
urlandsbvgða. Þar liggur mesta
og besta landið til ræktunar,
og þar myndi ræktun og þjett-
býli aukast bráðlega, í skjóli
hinna miklu framfara, og er
alstaðar, hvar sem er í heim-
inum. fylgja skynsamlega
lagðri jái'nbraut. Bændur
myndu senda, alla árstíma, þær
afurðir til höfuðborgarinnar,
sem þar væri unt að selja, og
má ekki vænta þess í náinni
framtíð, að það sem af gengi,
yrði samdægui’s sent í flugvjel-
um til stórborga í Bretlandi eða
á meginlandi álfunnar?
Engu síður en aðrir getum
við framleitt egg, smjör, osta
og gróðurhúsaafurðir margs-
konar. Alt eru þetta vörur, sem
við væntanlega getum verið
samkepnisfærir með. Mun jeg
ekki í þetta sinn færa nánari
x'ök fyrir því.
Þarna liggur framtíð hinna
miklu bændabygða á Suður-.
landi.
Við strendur Suðui'landsund-
irlendis liggja mestu fiskimið
veraldar. Eins og nýtt blóð
gefur blóðsnauðum manni líf,
myndi járnbrautin austur
breyta lífsskilyrðum manna
þeii'ra, er þar búa. Þar munu
rísa upp hafnarmannvirki, ör-
ugg fyrir bi'imi hins opna hafs,
og veita miljónum króna til
fólksins i landinu. En fyrsta
skilyrðið er að samgöngur bygð
anna þaima sjeu öruggar inn-
byi'ðis og við höfuðstaðinn. Eft-
ir þessa styrjöld veit jeg að
rísa mun upp fjöldi dugmanna,
er geta tekið á, aðeins að búið
sje vel i hendur þeim.
★
HVAÐ myndi járnbraut aust
ur í sýslur kosta nú?
Miðað við áætlun þá, er gerð
var ái’ið 1923, sennilega um 30
miljónir króna. Þetta er ekki
mikið átak fyrir jafn ríka þjóð
og íslendingar eru nú; það er
ekki meira-átak en það, að vilji
ríkið og sveitir þær, er liggja
á þessu svæði, ekki hefjast
handa, geta einstaklingar orðið
fyrri til, og þykir sennilega
fáum það til hagsbóta.
Mikla atvinnu myndu slíkar
framkvæmdir sem þessar veita,
og breyta að verkinu loknu
gjörsamlega búnaðarháttum
■ margra íbúa höfuðborgarinnar.
Þeir munu nema land á góðum
| stöðum meðfram brautinni,
1 stunda þar sín litlu eða stóru
bú, og sækja svo, eða hafa að-
stöðu til þess að stunda aðal-
atvinnu í höfuðborginni. Það
finna margir sárt til þess vælu-
Framh. á hls. 10.