Morgunblaðið - 16.06.1944, Qupperneq 4

£
MORGUNBLAÐIÐ
Föstudagur Ifi. júní 194í
Jakob Gíslason verkfræðingur:
Framtíð raforkunotkunar á
©
ÞAÐ \.ILL svo til að á Islandi
hrí'st notkun raforku sama árið sem
framkvæmdarvaldið færist inn í
latidið og stofnað er íslenskt stjórn-
arráðuneytí. Þá, á árinu 1904, er
reist fyrsta*" rafstöðin á Islandi,
rafstöð Jóhannesar Reykdal.í Hafn-
arfirði. Þegar athugað er hvernig
rafafl hefir síðan aukist í landinu
kemur í ijós, að þróunina má með
nokkrum rjetti greina í tímabil,
sem falla saman við ákveðin tíma-
bil í stjórmnálasögu landsins. I línu
riti á 1. mynd er þetta gert. Fram
til 1918 eru aðeins gerðar smáar
rafstöðvar hjer og þar, en rjett
eftir 1918 reisa tveir stærstu kaup-
staðir landsins fyrstu vatnsorkuver
sín. A tímabilinu frá 1918 til 1944
er hafin virkjun í tveimur stórám
íandsins, Sogi og Laxá. En nu á
árinu 1944 eykst væntanlega rafafl
í landinu um 50% við það að stækk-
un Sogsvirkjunarinnar, stækkun
Laxárvirkjunarinnar og nýjar virkj
anir á Isafirði og við Siglufjörð
verða teknaf í notkun. Og sam-
tímis því, að verið er að fullgera
J>essar virkjanir, ei' hafinn undir-
búningur að enn stærri framkvæmd
um á þessu sviði.
Með sömu aukningu fólksfjöld-
ans og verið hefir aíl lengi undan-
farið verður íbúatala landsins árið
1960 orðin kringum 140.000. Ó-
gjama skal gera lægri áætlun um
öflun raforku handa íbúum lands-
ins en þá, að á árinu 1960 eigi
85% af þjóðinni kost á að nota
rafmagn og a<í meðaltali verði %
kílówatt handa hverjum þeirra er
njóta. Til þess þarf afl rafstöðva
J»á að vera orðhV rúmlega 100.000
hestöfl. Þetta þýðir það, að næstu
áratugina verður aukning raf-
aflsins enn örari en hún hefjr áður
verið.
Frá 1904-1917 var aukningin urn
— 1918-1943 — — —
— 1944-1960 yrði hún þá —
Raforktivinsla y að vísu þegar
orðin allmikil hjer á landi. Unriar
eru á ári um 760 kwst. á hvern íbúa
að meðaltaíi og þau lönd eru færri
en tíu að tölu, sem hafa meiri raf-
orkuvinslu að tiltölu við íbúa-
/
tölu. Eu raferkuvinsla á að vera
tiltölulega meiri hjer á landi en í
öðrum löndum vegna þess, að hag-
nýting aðalorkugjafa landsins er
að verulegu leyti bundin því skil-
yrði að orku þeirra sje breytt í
x',afoi ku._
Aðalorkugjafar landsins eru Stem
kunnugt er, fallvötn, jarðhiti og
vindar. Notkun vindafls er að vísu
gömul í heiminum en aðeins í smá-
um stíl. Á síðari árum hafa allvíða
verið gerðar tilraunir til að virkja
vindáflið til raforkuvinnslu, en ár-
angrar af þeim benda til þess, að
um sinn muni ekki verða teljandi
gagn að vindaflinu til raforku-
vinslu. 1 jarðhita Islands er fólgin
mikil orka, sem þjóðin á eflaust
eftir að færa sjer í nyt í miklu
stærri stíl en enn er orðið. Að
nokkru leyti má notfæra þá orku
beint sem hita, svo sem nú er gert,
þar sem híbýli manna og gróður-
hús eru hituð upp með hveravatni.
Án efa mun og jarðhiti verða í
framtíðinni allmikið notaður til
þurkunar á ýmsan hátt. En notk-
un jarðhitarorkunar beint, án
þess að breyta henni í raforku, eru
þó all þröng takmörk sett, fyrst og
fremst vegna þess, hvæ staðbundin
slík notkun er, en í öðru lagi vegna
þess, hve lágt hitastig um ,er að
ræða, og hve fábreytt og einhliða
er notkun orku sem hita við hita-
stig kringum eða undir suðumarki
vatns. Ef ’orka sú sem í jarðhita
landsins er fólgin á að komá að
fullum notum á allan þann nfarg-
víslega hátt, sem orka er nýtt með
30 hestöfl á ári að meðaltali
1000 hestöfl á ári að meðaltali
4000 hestöfl á ári að meðaltali
nútíma tækni, þá verður að vera
unnt að breyta henni eða allmikl-
um hluta hennar í raforku og not-
færa hana þannig. Enda er nú
vaknaður töluverður áhugi fyrir
því, að hefja tilraunir um virkjun
gufuhvera iandsins til raforku-
vinnslu og eru sumir þeir, er þau
mál hafa athugað, mjög bjartsýnir
á, að slík orkuvinnsla muni eiga
mikla framtíð fyrir sjer.
En fallvötn landsins eru sá arku
gjafi, sem við eins og >akir standa,
verðum fyrst og fremst að byggja
á. Landið er auðugt að vatns-
afli og vatnsaflvirkjunartæknin er
orðin gömul og þrautreynd í heim-
inum og þegar fengin töluverð
reynsla í þeim efnum hjer á landi.
Áætlanir um aukningu raforku-
vinnslunnar í landinu byggist því
að heita má eingöngu á aukinni
virkjun fallvatna. Að vísu getur
komið til mála að reisa nokkur
orkuver, og sum þeirra jafnvel all-
’ stór, þar sem innflutt eldsneyti,
kol eða olía, er notað til raforku-
tinnslunnar, en eingöngu, að kai-la
má, til notkunar í viðlögum, sem
varastöðvar, er reksturstruflanir
verða á rafveitum vegna bilana, og
til viðbótarafls, ef virkjað vatns-
afl nægir ekki í bili til að full-
nægja eftirspurninrii, eða undir
því líkum kringumstæðum. En hverf
andi lítill hluti raforkuvinnslunnar
mun fara fram í þeim orkuverum,
ajj vísu misjafnlegá mikill frá ári
til árs, en í framtíðinni þó vænt-
anlega að jafnaði innan við eitt
prós. Sem stendur eru hjer á landi
um 97 % raforkunnar unnin með
vatnsafli.
Island er tiltölulega mjög auðugt
að vatnsafli. Eftirfarandi tala gef-
ur nokkurn samanburð á vatnsafli
Islands og nokkurra annara landa:
1. tafla Vatnsafl nokkurra landa.
íbúatala Vatnsafl við meðalrensli
Ríki 1938 Alls IIö. á
milj. 1000 hö. íbúa
Noregur 2,9 20000 6,8
Ivanada 11,2 53600 4,8
Sviss 4,2 5100 1,2
Svíþjóð 6,3 15546 2,5
Bandaríki N. A. 130,5 82180 0.6
Nýja Sjáland 1,6 2695 1,7
Þýskaland 86,1 3723 0,05
Japan 71,2 21527 0,3
ísland 0,12 40Ö0 33,0
Taflan er að mesfu gerð eftir
„Statistical Year-Book of the Woi'Id
Power Conference, 1935—-36“ (Lon-
don 1938). Þar er Islands einnig
retið og er vatnsafl ]>ess talið
4 milj. hestafla. Því miður' hefir
rannsókn íslenskra fallvatna, mæl-
• ♦
ing á þeim og skrásetning verið
vanrækt m.jög og er því ekki á-
byggileg vitnesk.ja fyrir hendi um
það, hversu nrikið er virkjanlegt
vatnsafl landsins. Jón Þorláksson
-r,
Orkuverið við Ljósafoss.
mun hafa fyrstur manna reynt að
gera áætlun um heildarvatnsaflið
í ritgerðinni „Vatnsorka á íslandi
og notkun hennar“, sem birtist með
nefndaráliti meirihluta fossanefnd-
arinnar 1919. Ilann komst þar -að
þeirri niðurstöðu að nothæft vatns-
afl á Islandi sje samtals um 4 milj.
hestafla. I erindi, sem nefnist „Yf-
irlit yfir vatnsafl lslands“ og flutt
var á þriðja þingi norrænna raf-
magnsverkfræðinga í Osló 1926
komast þeir G'eir Zoega, vegamála-
stjóri og Steingrímur Jónsson, raf-
magnsstjóri, að sömu niðurstöðu,
enda muiiu þeir hafa að verulegu
leyti stuðst við áætlun Jóns Þor-
lákssonar.
Fullyrða má, að á töluverðum
hluta þessa vatnsafls, sje aðstaða
til virkjunar svo örðu", að varla
verði talið svara kostnaði að virkja.
En þó talið væri að aðeins 2/3
hlutar.eða jafnvel helmingur þessa
afls sje sæmilega vel virkjanlegt,
er landið að tiltölu við íbúatölu
þess til muna ríkara að vatnsafli
en önnur lönd. Með vatnsaflinu
eigum við að geta bætt okkur upp
að töluverðu leyti fátækt landsins
af öðrum orkugjöfum.
Vatnsafl í landinu er frá riáttúr-
unnar hendi mjög ójafnt skift milli
hjeraða. Allt að tveinr* þriðjuhlut-
um þess er að kalla má á tveimur
stöðum á landinu, annarsvegar í
Árnessýslu og á mörkum Árness-
og Rangárvallasýslna en hinsvegar
í Suður- og Norður-Þingeyjar-
sýslum.