Morgunblaðið - 20.06.1946, Blaðsíða 2

2
MORGUNBLAÐIÐ
Fimtudagur 20. júní 1946
Áhugi kommúnista í herstöðva-
málinu ekki vegna íslenskra
hagsmuna
ÞAÐ ER ALVEG VIST, að
Kommúnistar tala meira um
herstöðvamálið en aðrir íslend-
ingar. Um ástæðuna til þess er
ekki jafn víst. Enginn dregur
í efa, að Kommúnistar eru ein-
lægir á móti því. að Banda-
ríkin fái hjer herstöðvar. En
enga sjerstöðu skapar það þeim.
Mynda-skifti.
Sumir segja, að mælgin komi
af því, að Kommúnistar viti, að
þeir hafa veika aðstöðu í þjóð-
ernismálunum. Menn muna eft-
ir því, þegar Kommúnistar
hæddust að íslenska fánanum
og neituðu að veita þjóðsöngn-
uaa lotningu. Þá sögðu þeir föð
uriar.dsástina vera ,,borgaralega
blekkingu“, sem öreigarnir áttu
að vera hafnir upp yfir. Síðar
kom dagsskipun frá Moskva um
að föðurlandsástin væri býsna
sterkt afl, sem Kommúnistar
yrðu að nota í áróðri sínum.
Eftir þessu hafa svo Komm-
únistar hjer reynt að hegða
sjer. Þeir hengdu upp mynd af
Jóni Sigurðssyni við hliðina á
Lenin, í rúmið, sem laust var
á veggnum, af því að Trotsky
var tekinn niður eftir að hann
komst í ónáð hjá Stalin.
Af þessum ástæðum finna
Kommúnistar, að almenningur
teíur föðurlandsást þeirra vera
með nokkuð sjerstökum hætti.
Þessvegna taka þeir tveim
höndum tækifæri eins og því að
breiða sig sem allra mest út yfir
herstöðvamálið. Einkum þar
sem föðurlandsástin fellur þar
dásamlega saman við síðustu
fyrirmæli frá Moskva.
Tveim herrum þjónað.
Ekki þarf lengur vitnanna við
um, að valdamönnunum í
Moskva er meinilla við her-
stöðvar Bandaríkjamanna á ís-
landi. Þetta er skiljanlegt. —
Ekki síst eftir að einn af helstu
stjórnmálamönnum Bandaríkj-
anna, Wallace, fyrverandi vara
forseti og núverandi ráðherra,
hefir sagt, að slíkum stöðvum
væri af Bandaríkjanna hálfu,
beint gegn Rússum. Það getur
þess vegna engan undrað, þó að
Rússar sjeu því algerlega and-
vígir, að Bandaríkin fái slíkar
stöðvar. En þetta verður þar
með einstakt tækifæri fyrir
Kommúnista til að sýna í senn
ást sína á Islandi og tryggð sína
til Rússa. Aðrir Islendingar geta
ekki fundið að þessari aðstöðu.
Erfitt er að rannsaka hjört-
un og nýrun og segja til um,
hvaða orsakir ráða gjörðum
hvers og eins. Ef Kommúnistar
haldá því fram, sem íslensku
þjóðinni er fyrir bestu, hverju
máli skiftir það þá, þó að ástæð
ur þeirra sjeu ef til vill ein-
hverjar aðrar heldur en al-
mennings? Vissulega er það
niðurstaðan, sem mestu máli
hlýtur að skifta.
úlendingár eiga Rússum og
síðar ensvq.gráit að gpá}dg.;þq
að stjórnmálaskoðanir .flestra
íslénáúiga sjeu aðrar en valda-
manna Rússlands, mundu fáir
Þeir vilja gera Island
að bitbeini stórvelda
íslendingar samþykkja að gera
það af ögrun við Rússa, sem
þeir væru ófáanlegir til ella.
Ef ekki kæmi annað til en
þetta, mundi þessvegna enginn
furða sig á mælgi Kommúnista
um herstöðvamálið. Þeim gefst
hjer hið sjaldgæfa tækifæri að
þjóna tveim herrum í senn, og
hafa ýmsir látið mikið yfir sjer
af minna tilefni.
Vilja úlfúð við Vesturveldin.
En gallinn er sá, að Komm-
únistum er ekki nóg, að enginn
íslcnskur stjórnmálaflokkur
hefir viljað Ijá máls á því að
leigja Bandaríkjunum herstöðv
ar á friðartímum. Það, sem
Kommúnistar vilja, er, að egna
íslendinga til ósættis við Banda
ríkin. Þeir telja, að „lausnar-
inn“ muni koma úr austri.
Þessvegna þykir Kommúnist-
um herstöðvamálið vera sem
sehding af himnum ofan til að
efna til úlfúðar íslensku þjóð-
arinnar í garð Bandaríkjanna.
Þegar Kommúnistar ávíta aðra
íslenska stjórnmálaflokka fyrir
afstöðu þeirra í herstöðvamál-
inu, þá er ekki ástæðan sú, að
afstaða þeirra sje ólík í málinu
sjálfu. Því að svo er ekki, svo
sem staðreyndirnar sýna.
Það, sem á milli ber, er, að
allir aðrir íslenskir flokkar en
Kommúnistar telja það höfuð-
nauðsyn fyrir íslendinga að
hafa gott samlyndi við hinar
vestrænu þjóðir. Að styrkja
þau vináttubönd, sem skapast
hafa hin síðustu ár, en slíta þau
ekki.
Þá fyrst mundi og íslensku
sjálfstæði vei’ulega hætt, ef
lijer sæti að völdum stjórn
Kommúnista, sem tæki við fyr-
irskipunum frá Moskva og
gerði ísland að stökkbretti
Kommúnismans. — Þá mundi
sannarlega hætta steðja að.
Góðir nágrannar.
íslendingar vilja ekki kaupa
vináttu Breta nje Bandaríkj-
anna með sjálfstæði sínu. Hitt
verða allir þjóðhollir menn að
gera sjer ljóst, að fátt yrði ís-
lensku lýðveldi hættulegra en
fjandskapur þessara miklu
ríkja.
Það er mikilsvert að hafa gott
samband við allar þjóðir. ís-
lendingar vilja t. d. vináttu
Rússa, þó að þeir vilji eigi lúta
fyrirsögn þeirra um stjórnar-
háttu á Islandi. íslendingar
vilja og hafa náið menningar-
samband við Norðurlönd. Enda
eru þær þjóðir oss vissulega
skyldari en nokkrar aðrar.
En, það eru Bretland og
Bandaríkin, sem ísland á mest
undir. Þessu ræður ekki eigið
val Íslendinga, ' heldur hnatf-
staða lands'ins. Lándið Jiggur
qhaggánlega þar sem það er.‘
A þeírri staðreýnd verður að
byggja í utanríkismálum vor-
um, hvort, sem mönnum þykir
ljúft eða leitt.
En því síður er ástæða til að
setja þetta fyrir sig þar sem
vjer getum eigi kosið oss
neina betri nábúa. Bandaríkja
menn urðu fyrstir til að viður-
kenna stofnun lýðveldis vors.
En Bretar hafa um aldir reynst
Islendingum sannir vinir í raun.
Mestu máli skiftir, að báð-
ar þessar þjóðir unna frelsi
og manndómi á sama veg
og vjer. Því að reynsl-
an sýnir, að það er erfitt fyrir
smáþjóðir, sem búa undir hand
arjaðri einræðisþjóða að halda
frelsi sínu fyrir þeim, ef þær
stærri telja hinar minni hafa
hernaðarþýðingu fyrir sig. Um
það geta ríkin 1 Austur-Evrópu
borið vitni.
Olíkar aðfarir.
Það er til ómetanlegs heið-
urs fyrir Bandaríkin, að þau
hafa þrátt fyrir það þótt þau
sjeu þúsundfalt mannfleiri en
vjer, rfleðhöndlað oss sem sjer
jafnrjettháan aðila. Þau hafa
ekki reynt að beita oss kúgun
nje hótunum, heldur látið sjer
skiljast rök vor og sjónarmið
öll. Þetta er auðvitað ekki ann-
að en sem vera á. En því mið-
ur er reynsla lítilla þjóða af
skiftum við stórar nágranna-
þjóðir ekki öll á þenna sama
veg.’
Nágrannar Þjóðverja hafa
töluvert aðra sögu að segja af
skiftum þeirra við sig. Rúm-
enar, Ungverjar, Pólverjar,
jafnvel Tjekkar, hvað þá held-
ur Eistlendingar, Lettar, Lithá-
ar og Finnar hafa og orðið
að láta eigin sjálfstæðishug-
myndir lúta í lægra haldi fyrir
óskum stórveldis um öryggi
ALLIR EITT
Ræða Guðmundar Ásbjörnssonar 17, júnl
I
að
hlutskifti1
sjer til handa.
Islendingar treysta því,
slíkt verði ekki
þeirra. En þeir munu heldur
ekki leggja lið sitt þeim mönn-
um, er vilja fjandskap vorn við
þær þjóðir, sem oss hafa reynst
best, fyrr og síðar. íslendingar
munu krefjast annara vitna en
þeirra, sem fróðleik sinn hafa
frá Moskva, um, að þessar
þjóðir rjúfi við oss þau heit,
sem hátíðlega voru gefin í
fyrstu og nú nýlega endurnýj-
uð.
Bidault falin
stjérnarmpciun
París í gærkveldi.
FRANSKA þingið fól í dag
Bidault, utanríkisráðherra frá-
farandi stjórnar, að mynda
stjórn í Frakklandi. Flokkur
Bidaults, kaþólski flokkurinn,
greiddi atkv.æði með því ásamt
öðrum hcegriflokkum, að fela
hönum sfjórnarmyndunina, en
kommúnistar" öátui hjá við :at-
kvæðagreiðsluna.
GUÐMUNDUR ASBJORNS-
SON, forsetr bæjarstjórnar
Reykjavíkur, flutti ræðu í
Hljómskálagarðinum þann 17.
júní. Birtist ræða hans hjer í
heild:
Góðir tilheyrendur.
17. júní er sá dagur, sem við
öll minnumst með þakklæti og
fögnuði. Við hann eru tengdar
svo margar hugljúfar minning-
ar. Æfi Jóns Sigurðssonar mark
aði það þróttmikið og afdrifa-
ríkt starf í sögu lands og þjóð-
ar, að það eitt væri nægjanlegt
til þess að halda daginn hátíð-
legan, enda hefir það lengi ver-
ið gert, til minningar um hann.
Þegar við, nú í dag, minnumst
fullveldis íslands, sem var stað
fest fyrir tveimur árum síðan,
hvarflar hugurinn fyrst og
fremst til Jóns Sigurðssonar,
sem óhætt er að telja frumherja
fullveldisins.
Þeim þjóðum, sem hafa orðið
að kaupa frelsi sitt með blóði
bestu sona sinna og dætra, er
sjálfsagt auðveldara að meta
það mikla hnoss, sem frelsið er,
þeim er það ljóst, að ekkert er
svo dýrmætt, enginn fjársjóður
svo stór, að því sje ekki verj-
andi fyrir frelsi og fullveldi.
Þetta dýrmæta hnoss öðluð-
umst við íslendingar 17. júní
1944, án allra blóðsúthellinga,
já, án allra sjerstakra fórna.
Er þá ekki nokkur ástæða til
að óttast, að við kunnum ekki
að meta það, svo sem vera ber?
Á því er sennilega nokkur
talsverð hætta. Þó höfum við
áður öðlast nokkra raun frels-
isins.
Síðan við 1871 fengum stjórn
arskrá, má segja með rjettu, að
við höfum þokast áfram á frels-
isbrautinni stig af stigi, þar til
að við öðluðumst loks fullveldi
17. júní 1944.
Hvað hefir þá þessi frelsis-
aukning falið í skauti sínu?
Hefir þjóðin reynst hæf til
þess að búa við aukið frelsi?
Jeg hygg, að það leiki ekki
á tveim tungum.
Hver sá, sem þekkir sögu
þjóðarinnar, frá þeim tíma, er
við fengum fyrst stjórnarskrá,
mun játa, að þjóðin „hefir geng-
ið til góðs götuna fram eftir
veg“. Meira en nokkur gat
vænst eftir hefir unnist á. Fram
farirnar hafa verið stórstígar,
já, svo stórstígar, að ef miðað er
við það, hve fámenn þjóðin er,
þá má öllu fremur segja, að þær
hafi verið risavaxnar. Jeg vona
þó, að enginn skilji orð mín svo,
að jeg álíti að öllu sje náð, það
er svo langt frá því. Hitt vildi
jeg undirstrika, að byrjunin cr
svo góð, að hún staðfestir fylli-
lega rjett þjóðarinnar til full-
veldis og hefir sýnt það og sann
að í verki, að íslendingar eru
færir um að stjórna sjer sjálfir,
án íhlutunar framandi þjóðar.
Er nægjanlegt að benda á, hve
vel og viturlega hefir verið
haldið á hinum viðkvæmu ut-
anríkismálum, síðan vð fengum
fullveldi, og má þjóðin vel una
meðferð þeirra mála, enda mun
er.gin érlend þjóð efast um full
an og ákveðinn vilja íslendinga
til að halda. fullveídi sínu
ógkertu.
Frelsið er fengið. Því tak-
Guðmundur Ásbjörnsson
marki er náð. En það má ekki
gleymast, að með fullveldinu
höfum við öðlast aukna mögu-
leika til nýrra átaka, nýrra og
víðtækari framkvæmda, og þá
jafnframt auknar skyldur til
drengilegra og dáðríkra starfa.
Á uppvaxtarárum mínum, í
einni mestu brimveiðistöð lands
ins, voru sjómennirnir þar van-
ir að nota sjerstakt hvatningar-
orð, hver við annan, þegar brim
róður var tekinn og tvísýnt
þótti um hvernig takast mundi.
Hvatningin var: „Allir eitt. —>
Allir eitt á að vera hugtak okk-
ar og hvatning á komandi tím-
um, þá mun þjóðinni vel vegna
og komandi kynslóðir um alda-
raðir blessa þá stund er við
minnumst í dagr
Það er mikið um það rætt á
síðustu árum, að þjóðin sje orð-
in auðug, en samanburðurinn
þá margra alda fátækt og vesæl
dómur. Hitt er sönnu nær, að
við erum fátækir og fámennir,
er til samanburðar kemur við
aðrar þjóðir, ef ekki er alt of
mikið bygt á afleiðingum styrj-
aldarinnar, sem bráðar geta
breytst en búist er við.
Þó er engin ástæða fyrir okk-
ur til að kvíða. Vegurinn til
manndóms og menningar ligg-
ur bjartur og blómum skrýdd-
ur framundan, svo framarlega
sem þjóðin vill þekkja vitjunar-
tíma sinn og ganga sameinuð
að verki, til heilla og hagsmuna
fyrir land og þjóð
menn
fálkaorðunni
17. JÚNÍ SÆMDI forseti ís-
lands 5 eftirgreinda menn
riddarakrossi hinnar íslensku
fálkaorðu.
Jón Eiríksson skipstjóra, sem
hefir verið í þjónustu Eim-
skipafjelagsins í næstum 3 tugi
ára, og sigldi á hinum erfiðu
tímum stríðsáranna.
Gísla Guðmundsson bók-
bindara, einn af framúrskar-
andi iðnaðarmönnum, sem auk
þess hefir innt af hendi mikið
og óeigingjarnt starf í þágu
íslenskrar söngiðkunnar.
Ástu Magnúsdóttur ríkisfje-
hirði.
Ámund Guðmundsson pró-
fessor og
Gunnlaug E. Brlcm stjórn-
arráðsfulltrúa, sem öll hafa
haft ábyrgðármiklar stöður í
þágu hins öpinbera á hendi,
um langan aldur, og rækt þær
vel.