Morgunblaðið - 02.11.1946, Page 5
Laugardagur 2. nóv. 1946
MORGUNBLAÐIÐ
5
Mrjef frá Ælþinffi:
Góð afkoma ríkissjóðs — Rekfor húsnæð-
islaus — Læknaleysi — Hjeraðsskjalasöfn
— Samkomuhúsasjóður — Þingmenn
og sfofnlánadeildin
MERKASTA viðburð þess-
arar viku á Alþingi verður
vafalaust að telja ræðu fjár-
málaráðherra og umræðurn-
ar um fjárlagafrumvarpið er
fram fóru s.l. þriðjudag.
Samkvæmt upplýsingum
táðherrans nam rekstraraf-
jgangur ríkissjóðs á s.l. ári kr.
22,6 millj. kr.
Tekjur ríkissjóðs á árinu
reyndust 165,8 millj. kr., en
höfðu verið áætlaðar 108,2
millj. kr. Fóru tekjurnar
þannig 57,7 millj. kr. fram úr
óætlun.
Rekstrarútgjöld voru áætl-
lið 100,2 millj. kr. auk
greiðslna samkv. sjerstökum
lögum og þingsályktunum. Ef
þær greiðslur eru meðtaldar
verður áætlunarupphæð gjald
anna 130,6 millj. kr. Gjöldin
reyndust hinsvegar 143,2
millj. kr. og hafa því farið
fi am úr áætlun er nemur um
það bil 12,6 millj. kr.
RÍKISSKULDIRNAR
Við ársiok 1945 voru skuld-
ír ríkissjóðs 33,7 milij. kr. Er-
lendar skuldir eru nær engar.
Er þar um að ræða mjög þýð-
ingarmikið atriði þegar ræðir
ur fjárhag ríkisins. Erlendar
skuldir hafa nú nær allar ver-
ið greiddar upp. Hefur sú
greiðsia farið fram á árunum
1939—1945. Hrein eign ríkis-
sjóðs er nú 126,6 millj. kr. og
er hærri en nokkru sinni fyrr.
Það má segja að engan þurfi
að furða á hinum bætta fjár-
hag ríkissjóðs. Hagur lands-
manna allra hefur stórbatnað
á s.l. 6 árum. Þess vegyia væri
það óeðlilegt ef hagur ríkis-
sjóðs hefði ekki batnað til
mikilla muna. En framkv.
ríkissjóðs á þessum árum
hafa einnig verið miklar og'
fjárfrekar. Verklegar fram-
kvæmdir hafa aldrei verið
meiri. En nýjar framkvæmd-
ir kalla stöðugt að. Þrátt fyr
ir stórauknar vegagerðir bíða
fjölmörg byggðalög, sveitir,
kaupstaðir og þorp, eftir að
komast í vegasamband. Stór-
fijót eru óbrúuð og hafnir
vantar víða á stöðum, sem
liggja vel við miðum. í skóla-
málunum er einnig mikið verk
og fjárfrekt fram undan.
Tugir ef ekki hundruð skóla-
bygginga eru í undirbúningi.
lYfirleitt eru húsnæðismál
skólanna víða í hinu ömurleg
asta ástandi. Þannig mætti’
lengi telja.
FJÁRVEITINGANEFND
Fjárveitinganefnd er nú
tekin til starfa og vinnur nú
hvern dag 4—5 klst. Hefjast
fundir hennar kl. 9 árdegis
í henni eiga níu menn sæti
og er hún þannig fjölmenn-
asta nefnd þingsins. I henni
eiga sæti 4 Sjálfstæðismenn,
2 framsóknarmenn, 2 social-
istar og 1 alþýðuflokksmaður.
Starf fjárveitinganefndar
verour nú eins og oft áður
erfitt og umfangsmikið.
Til hennar berast hundruð
fjárbeiðna frá éinstaklingum
og fjelagssamtökum í landinu.
í kring um ríkissjóðinn sjást
jafnan margar hendur á lofti.
Sumar þeirra fá úrlausn, aðr-
ar ekki. Það er vandasamt
verk og ekki vinsælt að vega
og meta nauðsynina í þessum
efnum. En það verður fjár-
veitinganefnd og síðan Al-
þingi í heild að gera.
REKTOR
HÚSNÆÐISLAUS
En nú stendur illa á fyrir
rektor hins 100 ára gamla
menntaskóla í Reykjavík. —
Ibúo hans í gamla skóiahús-
inu hefur verið tekin í þágu
skólans en rektor verður að
búa austur í Árnessýslu í seli
skólans í Reykjakoti.
í tilefni þessa ástands hefur
Jónas Jónsson flutt þings-
ályktunartillögu þar sem skor
að er á ríkisstjórnina að sjá
um að rektor fái húsnæði taf-
arlaust „mjög nærri skóla-
byggingunni“.
Ástæðu húsnæðisleysis
rektors telur flm. tillögunnar
þá, .„að menntamálaráðherra
hefur opnað skólann svo fyrir
nýjum nemendum, samkv.
löggjöf um það efni, sem sam-
þykkt var á Alþingi í- vetur,
að ekki var annars kostur en
að táka íbúð þá, sem skóla-
meistari hefur haft frá dög-
um Sveinbjarnar Egilssonar,
fyrir kennsluherbergi. Eru
þessar aðfarir líkar því, ef
samgöngumálaráðh. Ijeti skip-
stjórana á Esju og Súðinni
dveljast í Grímsey til þess að
hægt væri að taka fleiri far-
þega í íbúð þeirra. Yrði skip-
ið þá án stjórnar, en yfirfullt
af farþegum".
Þessi tiivitnuðu ummæli
eru í greinargerð tillögunnar.
Víst er um það að húsnæð-
isleysi rektors er naumast
sæmandi og nauðsynlegt að úr
því verði bætt.
En af því að minnst var á
ástand það sem ríkt hefur í
menntaskólanum mörg und-
anfarin ár, stranga takmörk-
un nemendafjölda hans, verð-
ur það að segjast að það hef-
ur ekki síður verið til van-
virðu. í því hefur húsnæðis-
lejrsið átt ríkan þátt. Það
vandamál er áreiðanlega ekki
leyst þótt íbúð rektors hafi
nú verið tekin í þágu kennslu-
starfa.
HJERAÐSSKJALASÖFN.
Jón á Reynistað o. fl. flytja
í Nd. frv. um hjeraðssjala-
söfn.
Aðalefni þess er að sýslu-
nefndum og bæjarstjórnum í
kaupstöðum utan Rej'kjavík-
ur, er heimilað að koma á fót í
sýslunni eða bænum hjeraðs-
skjalasafni, er varðveiti á sem
tryggilegastan hátt skjöl og
handrit og aðrar ritaðar heim-
ildir, sem snerta sjerstaklega
hlutaðeigandi sýslu- eða bæj-
arfjelag. . Þjóðskjalavörður
skal hafa yfirumsjón þeirra
og er geymslustaður háður
samþykki hans.
Þegar hjeraðsskjalasafn
hefur verið stofnað á það rjett
á að fá til varðveislu skjala-
söfn hreppstjóra, sýslunefnda
og bæjarstjórna, hrepps-
nefnda, undirskattanefnda og
sáttanefnda.
í fjárlögum skal kveðið á
um styrk til hjeraðsskjala-
safna.
Rjettur hjeraðsskjafasafna
til fyrrgreindra skjala skap-
ast þá fyrst er þau eru orðin
20 ára gömul.
I greinargerð frv. bentu
flm. á það að fráleitt sje að
draga til Reykjavíkur og safna
þar saman öllum fáanlegum
heimildum um athafnir þjóð-
arinnar hvaðanæva af land-
inu, ef til sjeu góðir gevmslu-
staðir þar, sem þessar heim-
ildir eigi raunverulega heima.
Óheppilegt sje að hjeruðin úti:
á landi verði „gerrúin af öll-
um heimildum, er snerta sögu
þeirra“.
Hjer er drepið á athyglis-
verðu máli.
Undanfarin ár hefur í einu
og öllu verið að því stefnt að
centralisera ef svo mætti að
orði komast, svo að segja alla
hluti í höfuðstaðnum. — Vel
flest það, sem einhvers er
virði hefur orðið að vera í
Reykjavík og hvergi nema í
Reykjavík.
Höfuðborgin hlýtur um
marga hluti að hafa sjerstöðu,
því neitar enginn. Þar hljóta
margar höfuðstofnanir þjóðar
innar og ríkisins að standa.
En að mínu áliti hefur þó
verið gengið mikils til of langt
í þessum efnum. Afleiðingar
þess eru auðsæjar af fjölmörgj
um staðreyndum og þó fyrst
og fremst af þeim jafnvægis
skorti, sem einkennir í dag ís-
lenskt þjóðlíf, atvinnulíf og
menn ingar starf semi.
Umrætt frv. Jóns á Reyni-
stað snertir aðeins einn þátt
þessa máls e.t.v. ekki óveru-
legan. En að því hlýtur og
verður að koma, að fleiri hlið-
ar þess verði teknar til athug-
unar. Þao er áfeiðanlega ekki
aðeins okkar ungu og að
ýmsu leyti myndarlegu höfuð-
borg, heldur og allri þjóðinni
fyrir bestu.
ORLOF SJÓMANNA
Hermann Guðmundsson og
Sigurður Guðnason flytja frv.
um breytingu á orlofslögun-
um. Með því er lagt til að allir
sjómenn fái fullan rjett til or-
lofsfjár á kostnað útgerðar-
manna. Er þetta fyrsta mál er
Hermann Guðmundsson flyt-
ur á þingi.
LÆKN ASKORTUR
Hermann Jónasson og Páll
Zophoníasson flytja fyrir-
spurn til fjelagsmálaráðherra
um hvað líði störfum nefndar
þeirrar, er ríkisstjórninni var
falið að skipa með ályktun
Alþingis frá 11. mars 1945 til
að athuga og gera tillögur um
skipan læknishjeraða og lækn
isþjónustu í sveitahjeruðum.
J læknishjeruð eru nú lækn
islaus í landinu og hafa flest
þeirra verið það um árabil.
Þessi mál virðast ekki ætla
að verða auðleyst. En þau eru
sannarlega alvarlegs eðlis. —
Orðugleikar fólksins í hinum
læknislausu hjeruðum eru ó-
skaplegir. Þess eru dæmi að
ein sjúkravitjun hefur þar
kostað fleiri þúsundir króna.
Sumstaðar hefur það hent að
ómögulegt hefur verið að ná
til læknis dögum og jafnvel
vikum saman þótt bráða nauð
svn ræki til. Við slíkt öryggi
búa nú þúsundir manna í
landinu.
En það virðist vera hægra
að tala um þessi mál en leysa
þau. Læknarnir fást ekki í
þessi hjeruð, þeir vilja ekki
flytja í fámenni þeirra og
strjálbýli. Það er staðreynd.
En getur þetta ástand staðið
lengur? Alls ekki. Heilbrigðis
stjórnin verður að gera ítrustu
ráðstafanir til þess að bæta úr
þessu.
SAMKOMUHÚSASJÓÐUR
Sigurður Bjarnason og Ing-
ólfur Jónsson flytja í Nd. frv.
um stofnun samkomuhúsa-
sjóðs, er hafi það hlutverk að
styrkja íbúa sveita- og kaup-
túna til þess að koma upp hjá
sjer samkomuhúsum og fje-
lagsheimilum.
Leggja þeir til að frá 1. jan.
1948 verði % hlutar skemmt-
anaskattsins látnir renna í
þennan sjóð. 14 hluti hans
renni áfram í Þjóðleikhúss-
sjóð, sem rekstrarstyi'kur.
Þjóðleikhúsinu mun verða
lokið á næsta ári. Því íagnar
öll þjóðin. Að því verður leik-
listinni í landinu ómetanlegxtr
fengur.
En fjelagslíf landsmanna ut-
an Reykjavíkur berst í bökk-
um. Samkomuhús eru í sveit-
um, kauptúnum og jafnvel
kaupstöðum yfirleitt ljeleg ©g
sumstaðar ekki til. Á sú stað-
reynd áreiðanlega ríkan þátt í
flótta ungs fólks frá lands-
byggðinni til Reykjavíkur. —
Æska nútímans krefst f jelags-
lífs og skemmtana. Hún leit-
ar þangað, sem þær eru að fá.
Frá því fá engar fortölur aftr-
að henni. Hvorki aukin vjela-
notkun nje rafljós geta kornið
henni í stað fjelagslífs. Þess
vegna er hjer um þýðingar-
mikið mál að ræða. Þjóðleik-
húsið hefur verið byggt upp
fyrir skemmtanaskattinn frá
öllu landinu. Það hefur verið
allri þjóðinni metnaðarmál að
byggja leiklistinni virðulegt
höfuðhof í höfuðborginni. Nú
er því að verða lokið. En þá
má ekki skorta víðsýni til þess
að myndarlega sje tekið á
þörfum dreifbýlisins í fjelags-
málum. Fólk þar vill einnig
geta mætst á samkomum, sjeð
leikrit og kvikmyndir, iðkað
íþróttir og dansað í myndar-
legum og fögtrum húsakynn-
um. En þess á það óvíða kost
nú.
ÞINGMENN OG STOFN-
LÁNADEILDIN
Fyrir forgöngu forseta Al-
þingis í deildum og samein-
uðu þingi hefur undanfarna
daga gengið listi milli þing-
manna er þeim hefur verið gef
inn kostur á að skrá sig á fyr-
ir brjefum stofnlánadeildar
Landsbankans. — ‘Höiðu 20
þingmenn þar af 3 ráðherrar
skráð sig á listanmí dag.
Fer vel á því að þingmenn
sýni hug sinn til nýsköpunar
sjávarútvegsins í þann mund
er mjög er skorað á allan al-
menning að kaupa umrædd
vaxtabrjef.
Hjer hefur á undanförnum
árum mikið verið rætt um
nauðsyn nýsköpunar. Nú gefst
þjóðinni allri tækifæri til þess
að sýna trú sína á hana og
vilja til þess að taka þátt í
henni.
Alþingi, 1. nóv. ’45.
S. öj.