Morgunblaðið - 27.03.1947, Blaðsíða 5

Fimtudagur 27. mars 1947
MORGUNBLAÐIÐ
5
Sveinn Benediktsson:
Hrun mjölskemm-
unnar miklu og
bygginganefnd SR
Dr. Erich Nagel — Minning
í SKRA yfir óleyst verkefni
í SR-46"(nýju verksmiðjunni í
Siglufirði), sem Hilmar Krist-
jónsson, hinn tæknilegi fram-
kvæmdarstjóri versmiðjanna,
ljet stjórn SR í tje hinn 23.
febr. s. 1. og verksmiðjustjórn-
in sendi byggingarnefnd með
brjefi hinn 26. sama mánaðar,
er meðal 22 óleystra verkefna
við verksmiðjuna á Siglufirði
talið:
að þjer mynduð koma á stað-
inn til þess að taka ákvörðun
um þetta, en eruð ókomnir enn.
Sú fullyrðing yðar, að ekki
hafi fyrirfram verið unt að vita
um frágang á húsunum, fær því
aðeins staðist, að þjer hafið
hvorki pantað þau eftir upp-
drætti eða venjulegri tilboðs-
lýsingu. En hvað sem því líð-
ur feljum vjer húsin þurfa svo
mikilla breytinga og lagfæringa j þeim verður hann hugstæð
FRÁ Hamborg barst hing-
að sú fregn, að þýskur
mentamaður, dr. Erich Nag-
el, hefði látist af hjartaslagi
26. febrúar síðastliðinn. —
Slíkt mun almenningi varla
þykja frásagnarvert. Menn
d.eyja nú umvörpum af skorti
í hinum fögru og auðsælu
hjeruðum Þýskalands, rjett-
ur Þjóðverjans til að lifa á
mannsæmandi hátt er 'eins
og peningur, sem mist hefur
verðgildi sitt. Enginn viður-
kennir hann. Hví skal þá fjöl
yrða um lát eins manns með-
al tugþúsunda?
Þótt Erich Nagel væri fjar
lendur maður, átti hann sjer
marga vini á íslandi. Og
Að „klæða hluta af þaki mjöl-
hússins. Járnið ókomið.“
Að „loka skylightum á mjöl-
húsi, eða taka þau af. Einnig
þjetta me ðgluggum og þak-
skeggi, svo ekki snjói inn í
húsið“.
Að „auka við langböndum í
þekju mjölhússins, en þekj-
an hefir svignað undan
þriggja feta snjó“.
Athugasemd við þesa liði:
„Til þess að gera húsið trygga
geymslu verður að breyta hús-
inu þannig, að í stað tveggja
mæna með kvos á milli, verði
húsið sett undir einn mæni“.
Þessum aðfinslum svarar
bygginganefndin þannig í brjefi
5. mars s. 1.:
„Nefndin vill í þessu sam-
bandi minna á, að rætt var um
það við stjórn SR, að kaupa stál
grindarhús til mjölgeymslu og
var engum mótmælum hreyft.
Hinsvegar var þess enginn kost
ur fyrir bygginganefndina að
vita fyrirfram hvernig frágang
Ur væri á húsunum í einstök-
um atriðúm. Var ekki annars
kostur er að setja húsin upp
eins og þau komu frá verk-
smiðjunnar hendi, með þeim
ásetningi að bæta úr þeim á-
göllum, sem í ljós kæmu við
nánari reynslu, en ágalla var
ekki hægt að sjá til fullnustu
fyrr en að vetrinum. Erum
vjer ekki í neinum vafa um,
að hægt hefði verið að ganga
frá húsunum á viðunandi hátt,
enda væri annað óskiljanlegt,
þegar vitað er um að hús sömu
gerðar ’eru potuð með góðum
árangri sem verksmiðjuhús ann
ars staðar hjer á< landi“.
Svo mörg eru þau orð.
I brjefi til bygginganefndar
dags. 20. mars s. 1. segir stjórn
SR m. a.:
„Þá eru mjölgeymslurnar.
Yður hlýtur að vera ljóst, að
þær eru í óhæfu standi til mjöl
geymslu, bæði á Siglufirði og
Skagaströnd. Auk smíðagalla,
sem eru á báðum húsunum er á
þeim sá konstruktionsgalli, að
mikils til of langt er á milli
sperra og langbanda í þeim
báðum, auk þess er húsið á
Siglufirði bygt undir tveim ris-
um í stað eins. Og sennilega er
engin leið til þess að gera hús-
in hæfar mjölgeymslur, nema
að panta í þau efni erlendis frá
og breyta þeim verulega. Hlýt-
ur efnisútvegun og vinna að
að hjer sje um að ræða eitt.
þeirra atriða, sem enga bið þol-
ir“.
Þrem dögum eftir að brjef
þetta var ritað hrundi norður
helmingur mjölskemmunnar á
Siglufirði undan þriggja feta
snjóþunga. Fjell þakið og þak-
sperrur niður á gólf eftir hús-
inu endilöngu og er sá hluti
hússins, sem fyrir hruninu varð,
með 3300 fermetra gólffleti.
Bygginganefnd hefir gefið í
skyn, að ástæðan til þess, að
húsið hrundi muni hafa verið
sú, að það snjeri frá vestri til
austurs, en því hafi tveir menn
úr stjórn SR ráðið.
Það er rjett, að jeg lagði til,
að húsið sneri frá vestri til aust
urs, en jafnframt, að það yrði
undir einu risi og bygt til að
þola mikinn snjóþunga. Kvos-
ina milli hinna tveggja mæna
hefi jeg talið hættulega öryggi
hússins frá fyrstu tíð og oft haft
orð á því við menn í bygginga-
nefndinni fyrir utan hinar skrif
legu athugasemdir.
Elsta mjölskemma verksmiðj
anna er bygð var 1930 snýr frá
vestri til austurs eins og mjöl-
skemman mikla, einnig meiri-
hluti mjölskemmu Dr. Pauls-
verftsmiðju og helmingur mjöl
skemmu SRN-verksmiðjunnar
og hafa öll þessi hús staðið síð-
an þau voru bygð.
Þá fer nú að vandast málið,
ef hús fá ekki staðið á sljettri
eyri, nema þau snúi í vissar
áttir. Minnir þetta helst á bá-
biljuna, að ekki mætti byggja
reykháf á hús, nema með að-
falli.
Vjelsmiðjan Hjeðinn, sem
kom pöntun bygginganefndar á
framfæri, ber til baka þá full-
yrðingu nefndarinnar, að hún
hafi gert þá kröfu við -pöntun
hússins að það yrði að þola
meters. snjó.
Ber alt að sama brunni, að
nefndin hafi í þessu rasað fyrir
ráð fram.
ur þessa dagana. Hann kom
hingað til lands 1927 og ferð
aðist nokkuð um, einkum til
að athuga ýmis jarðfræðileg
fyrirbrigði. Um árangur
þessara rannsókna hjelt hann
fyrirlestur á fundi þýskra
jarðfræðinga, og vakti er-
indi hans allmikla eftirtekt.
Samt var dr. Nagel ekki
jarðfræðingur að mentun. —
Hann lagði stuncl á rómönsk
mál, frönsku, ítölsku og
spönsku. Varð hann doktor
þeim fræðum. Árið 1931
kvæntist hann * íslenskri
stúlku, sem um nokkur ár
hafði dvalist í Þýskalandi og
lagt stund á hjúkrun barna,
Salóme, dóttur Þorleifs Jóns
sonar, póstmeistara í Reykja
vík og alþingismanns um
langt skeið. Kona hans, en
móðir frú Salóme, er frú
Ragnheiður Bjarnadóttir, af
Reykhólaætt, en þaðan er
komið margt atorkufólk. Við
kvonfangið treystist enn sá
vinarhugur, sem dr. Nagel
bar jafnan til íslands.
Og þessa vinarþels naut
hvqr íslencíingur, sem þau
hjónin náðu til. Heimili
þeirra í Leipzig stóð íslend-
ingum jafnan opið, og varð
okkur það að góðu, sem í
Þýskal. dvöldumst á stríðs-
árunum. Þegar svo mjög
þrengdi í búi hjá okkur, að
við treystum okkur ekki
Dr. Erich Nagel með konu og syni.
eins og hverjum bjó í brjósti.Ísína og son þeirra ungan til
lengur til að halda íslend-
ingafundi heima hjá okkur
til skipta, buðu Nagels-líjón-
in okkur í eitt skipti fyrir
öll að hafa samkomur okkar
einu sinni á mánuði á þeirra
heimili. Van okkur þá jafnan
veitt af mikilli rausn, enda
di’ó frú Nagel föngin víða að
í sitt stóra bú. Á þriðja
Fólksbíll
model 1929—1935 óskast
til kaups. Aðeins góður
bíll, sem alltaf hefir verið
í einkaeign kemur til
greina. — Tilboð, sem til-
greini aldur, tegund, verð
og umdæmisnúmer, send-
ist Morgunbl. fyrir febrú-
arlok, merkt: „Einkabíll
— 773“.
taka langan tíma. Þjer hafið um
langt skeið látið í veðri vaka, IHIIIHIIIlllim..............
hundrað stúlkur úr tungu-
málaskóla dr. Nagels bjuggu
þar í heimavist, og kostaði
það á stríðsárunum mikla
stjórnsemi og fyrirhyggju
að seðja þær allar. En frú
Nagel ljet sig ekki muna um
að kaupa nýtt grænmeti
beint frá ítalíu, ef það var
ófáanlegt í Þýskalandi.
* En þó að dýrmætt væri að
koma á heimili þetta til þess
að borða pönnukökur og<
annað áþekt sælgæti, var
samt meira vert um hitt, að!
inn yfir þröskuld þeirra
hjóna stje gesturinn inn í
ríki frjálslyndis og hrein-
skilni. Þar var hægt að mæla
Því að Erich Nagel var frjáls
lyndur maður og ódeigur
andstæðingur nasismans. Á
heimili hans var jafnan tal-
að þannig um Hitler og
stjórnmálastefnu nasista, að
ókunnugur hefði getað hald-
ið að Ferdinand Rhode
stræti 28 lægi fyrir utan á-
hrifasvæði Gestapó. — Jeg
minnist orðaskipta, sem jeg
átti við dr. Nagel í septem-
ber 1939; jeg var þá nýkom-
inn frá íslandi. „Hvað stend-
ur stríðið lengi?“ spui’ði hann
rjett eins og hann bVggist
við að jeg hefði lesið það í
Morgunblaðinu, áður en jeg
fór frá íslandi. Og jeg svar-
aði í sama tón: „5—6 ár, en
það verða ekki Þjóðverjar,
sem sigra“. Þá leit dr. Nagel
á mig sínum stóru opnu aug-
um og sagði rólega: ,,Þá fer
skólinn okkar til fjandans og ust.
ekki hann einn“. Honum var
ófarnaðarstefna Hitlers ljós
frá Yótum, og hann dró enga
dul á það. Oft sat jeg eins og
á nálum, þegar jeg heyrði
hann tala við mjer ókunnugt
fólk, að hreinskilni hans
myndi koma honum á koll.
Hjá slíkum manni leituðu
margir hælis, sem sama sinn
is voru. öll stríðsárin kendu
við skóla hans ensk kona og’
frakkneskur maður. Tókst
dr. Nagel að fá að hafa þau
í friði. Og auðvitað vissu
þeir feður, sem sendu dætur
sínar þangað, hver andi skól
ans var. Fyrir stríð stund-
uðu margar íslenskar stúlk-
ur nám við skólann. Munu
þær og allir íslendingar, sem
þangað komu, minnast með
söknuði þess manns, sem nú
er hniginn að moldu.
Stórhýsi þau í Leipzig, sem
Hamborgar. Mun hann hafa
gert það í þeirri von að kom-
ast til íslands. En sú von.
brást. Konu hans og drengn-t
um var raunar leyft að koma
hingað, en ekki dr. Nagel
sjálfum. Salóme Nagel vildí
ekki yfirgefa mann sinn, sem.
þá var farinn að heilsu, og þá
því ekki rausnarboð ríkis-
stjórnarinnar. Síðar mun
hafa fengist loforð um stutt
dvalarleyfi, þó með skilyrð-
um, sem naumast var hægtl
að uppfylla, en þetta loforð
um að leyfi mundi verða
veitt, kom of seint. Erfiðleik!
ar stríðsáranna höfðu lamað
heilsu dr. Nagels. Ilann þoldi,
ekki hungrið nje kuldann.
Hann er dáinn. Með hon-i
um er fallinn í val frjálslynd
ur mannvinur, sem allirt
munu sakna, er honum kynt-
Matthías Jónasson.
Fil þess voru refimir
skornir
Atvinnumálaráðuneytið gaf
út yfirlýsingu, í blöðum og
útvarpi, — bygða á upplýs-
ingum frá bygginganefnd S.i
R., að full vissa væri fyrip
því, að.nýju verksmiðjurnar
yrðu tilbúnar að hefja vinslu
upp úr miðjum júlí, — dag-
inn fyrir alþingiskosningarn-
ar s.l. sumar, en ekki daginn
eftir kosningar, eins og mis
ritaðist í grein minni í Mbl.
í gærýá öðrum staðnum, sem
á þetta var minst. Að þetta
gerðist fyfir kosningar, en
ekki eftir, er engin tilviljun,
því að Áki Jakobsson, þáver-
andi atvinnumálaráðherra,
stóð ’ að tilkynningunni, svo
skóli'dr. Nagels hafði aðset ,, ... .
ur sitt í, urðu eldinum að að augljostIar’Jl1 hverS ref"
bráð, eins og«flest annað í
þeirri börg. Tvívegis eyddi
eldur íbúð þeirra hjóna. —
Húsakynnin þrengdust því
mjög, en gestrisnin hvarf
ekki. — Við íslendingar í
Leipzig og nágrenni vorum
eftir sem áður boðnir til
þeirra. -Stofan, sem við sát-
um í var þröng, teskeiðarnar
voru ekki nógu margar handa
gestunum, en rausn og glað-
vært viðmót voru söm og áð
ur.
Eftir uppgjöf Þýskalands
flúði dr. Nagel með konu
irnir voru skornir.
Sveinn Benediktsson.
Fórusf í sprengingu
RÓM: — Fjórir menn biðu
nýlega bana, .er eitt og hálfb
tonn af púðri sprakk í verk-
smiðju í námunda við Tui’in.
Leikfjelag Reykjavíkur hefir
beðið Morgunblaðið að vekja
athygli leikhúsgesta á því, að
hið nýja leikrit fjelagsins verð
ur ekki leikið páskavikuna.
Síðasta sýning fyrir páska er á
föstudag.