Morgunblaðið - 11.12.1947, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 11. des. 1947
MORGUNBLAÐIÐ
5 1
Frú Sigríður Eiríksdóttir:
SJÚKRAHÚS OG ALÞINGI
HIÐ HAA ALÞINGI situr nú
og ræðir vandamál íslendinga.
Kennir þar margra grasa — mis-
jafnlega góðra grasa —. Eitt af
bjargráðunum er ölfrumvarp
þeirra Sigurðar Bjarnasonar, Sig
urðar Hlíðar og Steingríms Stein
þórssonar, og má segja að mjög
sje um það deilt, bæði á manna-
mótum og í einkasamræðum. Mót
mælum hefir rignt yfir Alþingi
svo tugum skiftir. Konurnar í
landinu eru þar' engir eftirbát-
ar, enda eru kvenfjelög þessarar
þjóðar jafnan á verði, þegar
menningu og siðferði þjóðarinn-
ar er stefnt í voða. — En opin-
ber skrif um málið hafa þær lát-
Ið karlmönnunum eftir. Jeg hefi
reynt að viða að mjer allflestu
af því, sem um þetta mál hefir
verið skrifað og aðeins rekið mig
á eina grein eftir konu, frú Ast-
ríði Eggertsdóttur, en hún skrif-
aði ágæta og rökrjetta grein um
málið í Tímann 15. nóv. s. 1. En
jþótt konurnar skrifi ekki mikið
um þetta, hafa þær sýnt með
mótmælum sínum, að þær ætla
sjer ekki að láta það afskifta-
laust.
Það sem sjerstaklega hefir ýtt
mjer af stað til þess að láta álit
mitt í ljós um þetta einstæða
frumvarp, er hinn einhliða' mál-
flutningur, að öldrykkja geti tæp
lega verið skaðleg, jafnvel sje
hún holl, og sú rökfræðilega firra,
að drykkjuskapur muni minnka,
en þó muni tekjur ölsins verða
slíkar, að fyrir þær verði hægt
að reisa eitt stórhýsið á fætur
öðru, og reka þar kostnaðargama
starfsemi, læknisaðgerðir og
sjúkrahjúkrun. Slíkum staðhæf-
ingum má ekki láta ómótmæit,
og verður þá ekki komist hjá því
að athuga nokkuð meðal annars
greinar Guðbrands Isbergs sýslu
manns á Blönduósi, Friðriks Ein-
arssonar læknis í Reykjavík, og
loks grein hins ágæta læknis og
góðkunningja míns, Páls Kolka,
en ganga hans á villigötum veld-
ur mjer einna sárustu vonbrigð-
unum.
Góðtemplarareglan og
binðindisfræðslan.
Til þess að villa ekki á mjer
heimildir, vil jeg gera þá játn-
ingu, að jeg er ekki góðtemplari,
og skil vel þá ánægju, sem því
fylgir, að taka glas af víni með
mat við veisluborð, eða í góðum
vinahópi, sem auðvitað á ekkert
skylt við þann taumlausa
drykkjuskap, sem nú fylgir venju
legast veislugleði íslendinga. En
jeg er ekki vínhneigðari en svo,
að mjer stæði á sama, þótt jeg
aldrei sæi yínföng. og lít því á
það sem siðferðilega skyldu hvers
einstaklings, sem líkt er ástatt
um og mig, að neita sjer um
þessa gleði, og rjetta á þann hátt
jþeim bróðurhönd, eins og Páll
Kolka segir, sem veikari eru f^--
ír áfengisnautninni, með því að
stuðla að allri hugsanlegri hindr-
un á útbreiðslu áfengra drykkja
í hvaða mynd sem er, jafnvel að-
flutningsbanni. Þessvegna fylgi
jeg Góðtemplarareglunni að mál
um og tel óhróður þann og á-
deilur, sem nú eru hafðar í
frammi á störf Reglunnar, vera
mjög ómaklegar 'og vítaverðar.
Vel má vera, að Góðtemplarar
sjeu oft óþarflega einstrengings-
legir í málflutningi sínum, og
haldi ekki alltaf,rjett á málun-
ttm, en vínáhangendur hafa ávalt
verið sterkir í sjerhverju þjóð-
fjelagi og hafa aldrei látið neitt
tæ ifæri ónotað til þess að bregða
íæti fyrir þá, sem berjast fyrir
algeru bindindi. Svo langt er
jaínvel gengið þessa dagana, að
eitt blaðið telur Templara hafa
„c.ominerað“ í áfengismálunum
hjer undangengin ér.
Mjer dettur í þessu sambandi
í hug atvik, sem kom fyrir mig
á dögunum. Jeg hafði verið að
lrlusta á umræður um ölfrum-
varpið á Alþingi og mætti einum
ráðherranna í stiganum, er jeg
gekk út. Hann sagði við mig á
þessa leið: „Þið eigið að láta ölið
eiga sig, en berjast heldur gegn
brennivínsskrattanum“. Það gafst
ekki tími til frekari viðræðna,
en nú vil jeg spyrja þennan ráð-
herra og þingmenn alla: Hafa
þeir aðstoðað í baráttunni gegn
neyslu sterkra drykkja? Sýna
viðræður þeirra þessa dagana í
sölum Alþingis, eða upplýsingar
þar gefnar, að svo sje? Hafa þeir
að ósk þjóðarinnar framkvæmt
hjeraðabönnin og almenna
skömmtun áfengis? Láta þeir
loka áfengisútsölum á mannmörg
um vinnustöðum, samkvæmt ein-
dreginni ósk íbúanna á staðnum?
Eða kannski það mætti takast að
kenna Templurum um'seinagang
á afgreiðslu þéssara mála, eins
og þeim er kennt um, að hjer
sje aðeins falt áfengi á heilflösk-
um, en ekki í Vi og V2 flþskum,
sem þó vel gæti verið athugandi.
Það liggur við, að jeg sje svo
illgjörn að álíta, að meira sje
litið á að draga fje í ríkissjóð,
sem misjafnlega er varið, en að
bera fyrir brjósti siðferðismál og
heilbrigðismál þjóðarinnar. Loks
vil jeg spyrja? Hvað hefir Al-
þingi látið til sín taka með bind-
indisfræðslu eða styrkt heilbrigt
almenningsálit á skaðsemi
drykkjuskapar? Ef svo væri,
mætti ætla, að á vegum hins
opinbera færi fram margþætt
bindmdisfræðsla um allt land,
undir forustu lækna og mennta-
manna þjóðarinnar, sem falið er
að fræða og mennta æskulýðinn.
I sambandi við þessa fræðslu,
væru notaðar kvikmyndir, og
væri á þann hátt brugðið upp
myndum úr lífi þeirra, sem hafa
orðið áfengisnautninni að bráð,
öðrum til viðvörunar. Slík. starf-
semi er nú fastur þáttur í hejlsu-
vernd margra erlendra þjóða.
Sjúkrahús fyrir bjór.
Eins og jeg gat um áðan, er
mjer ekki sársaukalaust að deila
við Pál Kolka hjeraðslækni um
þetta mál. En það er þá best að
vera hreinskilin og segja hug
sinn allan, jeg skammast mín fyr-
ir, að nokkur sá Islendingur skuli
vera á Alþingi, sem býður oss
heilbrigðisstarfsfólki þjóðarinnar
þá firru, að ætla sjer að bæta
heilbrigðisástand hennar með
því að veita henni áfengi.
Heilsuvernd þjóðarinnar á að
grundvallast á áfengisnautn
hennar- Þá er betra að fá sjúkra-
hústekjur sínar af veðhlaupum,
eins dg hjeraðslæknirinn segir
um Ira! Ríkissjóður hefir nú um
40 miljóna árstakjur af drykkju-
skap þjóðarinnar, en hefir þrátt
fyrir það ekki sjeð sjer fært að
fullnægja brýnustu þörf lands-
manna með hin nauðsynlegustu
sjúkrahús og heilbrigðisstofnan-
ir. Og drykkjuskapurinn er að
eyðileggja þjóðina, í þeirri mynd
sem hann nú er, um það eru all-
ir sammála. Þá á bjórinn að taka
við, til þess að draga úr neyslu
hinna sterku drykkja. Samkv.
rökrjettri hugsun, híýtur þar með
að draga úr tekjum ríkissjóðs á
þeirri vöru og hvað á þá að koma
í staðinn og fylla þá holu? Ef
ályktun þremenninganna reynist
rjett, er þá ekki hætt við að bjór-
gróðinn fari í þær greiðslur ríkis
sjóðs, sem brennivínsgróðinn fer
nú í, eða er það meiningin, að
130 þúsund íbúar. eigi að drekka
bjór fyrir upphæðii/ sem nægir
til þess að bæta upp tekjur_fyr-
ir hina sterku drykki og að auki
standa undir kostnaði og rekstri
þeirra stofnana, sem lofað er að
byggðar verði fyrir ölpeningana,
en í 8. gr. frumvarpsins stendur
orðrjett: „Tekjum þeim, sem ríkis
sjóður hefir af sölu áfengs öls,
skal fyrst um sinn varið til þess
að byggja og reka fullkomin
fjórðungssjúkrahús í Vestfirð-
inga, Norðlendinga og Austfirð-
ingafjórðungi. Ennfremur til
þess að koma upp sjúkraskýlum
og læknisbústöðum í sveitum og
kauptúnum“. — Minna mátti nú
gagn gera, enda hefir óspart ver-
ið brosað að • þessari ríflegu á-
ætlun flutningsmanna. Ekki þýð-
ir þó að taka hana með glettni
eingöngu, því á bak við hana
liggur slungin tilraun til þess að
vinna almenning með ölfrum-
varpinu, með því»að hampa fram
vinsælu natiðsynjamáli.
Er öldrykkja skaðlaus?
Um öldrykkju er deilt, meira
að segja á meðal lækna. Sannast
í því máli mun vera eins og með
vínið, öl- eða víndrykkja í hófi
endrum og eins, getur varla tal-
ist skaðleg fullþroskuðu fólki, en
dagleg neysla öls hlýtur að vera
skaðleg, ekki síst vegna þess, að
þeir sem fara að neyta þess dag-
lega, láta sjer sjaldnast nægja
ein flaska. Auk þess er ölið við-
urkennt að vera íkveikja í löng-
un til annara slerkra drykkja.
Sem heilsuverndarhjúkrunar-
kona hefi jeg reynt að kynna
mjer heilsuvernd annara landa
eftir föngum, bæði í fræðslurit-
um og með því að ferðast er-
lendis. Jeg hefi haft ágætt tæki-
færi til þess að kynnast slarfandi
heilsuverndunarh j úkrunarkonum
og litast um 'með beim á vinnu-
stað. Síðast í sumar dvaldi jeg
um skeið í London og kynnti mjer
heilsuverndarstarfsemi Englend-
inga, — að aflokinni heimsstyrj-
öld. Allsstaðar var mjer sagt, að
lausung meðal æskulýðsins hefði
aukist mjög og þar með drykkju-
skaparóregla. Sömu sögu hafa
Finnar, Norðmenn og Danir að
segja. Og ölið er svarinn óvinur
heilsuverndarhjúkrunarkvenna
meira að segja hinn „gómsæti
Carlsberg, sem stilt er út í glugga
eins. og hverri annari vöru“.
Heilsuverndin telur ölstofur
verkamannahverfanna, sem eru
á'hverju strái erlendis, vera ein-
hverja mestu eiturbyrlara. Verka
menn venjast á ölþamb, og þeir
sogast inn í ölstofuna, þegar þeir
koma frá vinnustað, eyða þar
fje sínu, og leiðist margir þar út
í ofdrykkju. Myndi ekki verða
líkt ástatt hjer. Skólaæskan, sem
af einhverjum ástæðum og eftir-
litsleysi, hefir tamið sjer þann
ósið, að þjóta í frímínútum út í
næstu búð í gosdrykkina þar,
myndi sennilega dragast að hinu
ljetta áfenga öli sem hressingar-
lyfi á köldum vetrarmorgnum.
Heilsuverndin telur hvern þann,
sem neytir daglega alkohols, þótt
í litlum mæli sje, fyrirgera heilsu
sinni, enda eru íþróttamenn í
þjálfun varaðir mjög við áfengu
öli. — Islenskir læknar, að ör-
fáum undantekningum, eru litl-
ir heilsufræðingar þótt ágætir
geti þeir verið að öðru leyti. Það
er Ijóður á þeirra ráði, og með-
ferð þeirra á áfengismálunum
fyrr og síðar hefir ekki ávallt
verið þeirri virðulegu stjett sæm-
andi.
Almenningsálitið.
Guðbrandur Isberg sýslumað-
ur byrjar grein sína með því að
hnjóta í Hjálpræðisherinn, og er
það leitt, að blandað skuli þeirri
stofnun í deilurnar um áfengis-
málin, enda á hún það síst skilið.
Jeg get frætt sýslumanninn um
það, ’að Hjálpræðisherinn í
Reykjavík hefir á undanförnum
árum haft ágætis fólki á að skipa
og unnið hjer þjóðþrifastarf. Auk
þess að halda uppi ódýrri gisti-
og greiðasölu, hafði Hjálpræðis-
herinn á stríðsárunum í fóstri
einskonar óskilabörn þjóðfjelags-
ins, þ. e. börn, sem einstæðis-
mæður höfðu komið þar fyrir
vegna heimilisleysis, og var það
víst ekki ótítt, að börnin „gleymd
ust“, en Hjálpræðisherinn skildi
ekki við þaU, fyr en þeim hafði
verið útvegaðir úrvalsstaðir til
framhaldsdvalar. Mjer finnst ó-
maklegt að draga dár að fólki,
sem vinnur mannúðarstörf í þjóð'
fjelaginu, þótt túlkun þeirra á
trúmálum ekki falli manni í geð.
En um e-itt er jeg sammála
sýslumanninum og það er, að
raunhæfar aðgerðir verða að
koma í stað orðagjálfurs. Þær
raunhæfu aðgerðir eru ófram-
kyæmanlegar, eins og nú standa
sakir, en með breyttu almenn-
ingsáliti hið auðveldasta verk.
Því skyldi t. d. ekki vera hægt að
halda uppi löghlýðni gagnvart
áfengisneyslu, bruggun, smygli
og öðrum ósómá, ef mönnum
væri alvara og nógu fast væri
fylgt eftir? Hjer í Reykjavík er
í almæli, að bílstjórar þjóti með
bíla sína um allan bæ að nóttu
til og út um allt land, og selji
áfengi með uppsprengdu verði.
Afgreiðslufólk Afer.gisverslunar-
innar hlýtur að þekkja þessa
menn, eins og það hlýtur að vita,
áð það á ekki að selja drengjum
áfengi, þótt þeir þykist vera að
sækja það fyrir aðra. — En menn
yppta öxlum, við þessu er ekk-
ert að gera, og allt slampast á-
fram í sama farinu. Sýslumanni
Húnvetninga er áreiðardega
treystandi til þess að vera svo
skeleggt yfirvald, að geta ráðið
við bruggara og smyglara. En
hins getur hvorki sýslumaður-
inn eða hjeraðslæknirinn vænst,
að til sje alltaf hópur manna og
kvenna í landinu, sem endist til
þess að berjast við skuggann sinn
þ. e. að reisa við fallna menn og
særða, sem vegna aðgerðarleysis
ríkisvaldsins eða öfugra ráðstaf-
ana þess, verða áfengisbölinu að
bráð. — Ef öllum þessum mönn-
um er alvara með að breyta á-
fengismáunum frá því sem nú er,
verður
I. Að koma nú þegar á strangri
skömtun ái'engis.
Sl. Að ganga á milli bols og
höfuðs á þeirri spiilingu, sem nú
á sjer stað í smygli og óleyfi-
legri áfengissölu (þótt ekki sje
aðflutningsbann) og má þar
hvorki hlífa erlendum nje inn-
lendum.
III. Að koma á bindindis-
fræðslu í landinu, eins og jeg gat
um að framan.
IV. Að ganga ríkt eftir því, að
menn, sem gegna opinberum
trúnaðarstörfum, hvort heldur
það eru kennarar eða aðrir opin-
SIGURÐUR BJARNASON flyt-
ur í Nd. frumvarp til laga um
breytingu á lögunum um stríðs-
gróðaskatt.
Er þar lagt til að 75% álagðs
stríðsgróðaskatts renni til sveit-
ar- og bæjarfjeiaga en 25% til
ríkissjóðs. Skal fje þessu skipt
milli sveitar- og bæjarfjelaga í
hlutfalli við lögleyfða útsvars-
upphæð þeirra, þó þannig, að
ekkert þeirra iái greitt meira en
einn þriðja hluta þeirrar upp-
híéðar, er til skipta kemur.
í greinargerð er frá því skýrt
að ríkissjóður hafi undanfarin
ár fengið 50%. stríðsgróðaskatts
ins en að öðru leyti hafi skatt-
urinn skiptst þannig að 45%
hans hafi runnið til þeirra bæj-
arfjelaga, þar sem hann var á
lagður og innheimtur, en 5% til
sýslufjelaga og þeirra bæjarfje-
laga, sem* enginn stríðs^róða-
skattur fellur til í.
Þá segir svo í greinargerð-
inni:
berir embættismenn, sjáist aldrei
undir áhrifum áfengis, enda varði
endurtekning slíkra brota frá-
vikningu úr stöðum.
Sje álitið, að jeg taki hjer of
djúpt í árinni, leyfi jeg mjer að
vitna í grein Friðriks Einars-
sonar læknis, þar sem hann seg-
ir, að menn í opinberum trúnað-
arstöðum og embættum í Dan-
mörku missi traust fólks og kom-
ist ekki úfram þar, ef þeir gæti
illa starfs síns^vegna ofdrykkju.
Jeg er ekki sammála Friðriki
lækni um það, að drykkjuskap-
urinn í Danmörku sje minna þjóð
arböl þar en hjer. Drykkjuskap-
urinn fylgir meira verkamanna-
stjettinni þar, og vilja margir
einmitt kenna það ölinu, enda
sýna skýrslur, að þar hefir til
skamms tíma verið meiri áfengis
neysla á mann en hjer, og ein-
hverstaðar hlýtur það að koma
niður. En mikils drykkjuskapar
gætir því meir sem þjóðin er
minni, enda almenningsálitið
löngum verið þann veg hjer, að
allt er afsakað, og það þótt þektir
embættismenn þjóðarinnar sæj-
ust dauðadrukknir á almanna-
færi. Ber því m. a. minna á
drykkjuskap þar en hjer.
Mjer þykir leitt, að geta ekki
fylgt framtíðardraumum Páls
Kolka um sjúkrahúsmálin á
grundvelli öldrykkju landsmanna
Hjeraðslæknirinn veit þó, að
sjúkrahúsmál og heilbrigðismál
Islendinga eru mjer ekki síður
sem jeg gæti orðið til liðs
í þeim efnum, mun jeg ekki
draga af mjer.
Reykjavík 7. des. 1947.
Sigríður Eiríksdóttir,
hjúkrunarkona. |
Athugasemd.
Það skal tekið fram, að þau
ummæli háttvirts greinarhöfund-
ar, að hætt sje Við að ágóðinn af
bjórsölunni verði látinn renna x
ríkissjóð, vegna minkandi tekna
hans af brennivínssölunni, en
ekki til byggingar sjúkrahúsa,
eru byggð á misskilningi á ákvæð
um frumvarpsins Þar er skýrt
tekið fram að öllum hagnaði rík-
issjóðs af framleiðslu áfengs öls
skuli varið til bvggingar sjúkra-
húsa í landinu. ■■— Ritstj.
afikallandi. Löggjafinn hefur
mjög aukið á þessa nauðsyn með
ýmissi lagasetningu, svo sem lög
um um almannatryggingar,
fræðslulögum o. fl.
Með því að ríkissjóður geft
nokkuð eftir af hlut sínum a£
stríðsgróðaskattinum og með
jafnari og rjettlátari skiptingu
hans milli sveitar- og bæjarfje-
laganna, er að áliti flm. þessa
frv. stefnt í rjett átt.
Óhjákvæmilggt er að tryggja
bæjar- og sveitarfjelögum nýja
tekjustofna í framtíðinni. — Má
jafnvel segja, að breyting sú,
sem í þessu frv. felst, sje mikils
til of síðla fram borin. Stríðs-
gróðinn hefur á undanförnum
árum svo að segja allur safnast
saman í Reykjavík. Bæjar- og
sveitarfjelögin úti á landi hafa
lítið af honum að segja, en ekki
síður orðið að mæta hraðvax-
andi útgjöldum. Hefur þetta
haft örlagaríkar afleiðingar, m.
a. þær, að fólksstraumurinn burt
úr þessum bygðum hefur orðið
Frh. á bls. 12. ,
„Nauðsyn nýrra tekjustofna
fyrir sveitar- og bæjarfjelög er
Sveitar- og bæjarfjelög
fái 75% stríðsgróða-
skattsins